ھێزی میلیشیا لە مێژووی عێراقدا

عێراق 07/08/2022

بورھان محەمەد فەرەج

ئەگەر بڕوانینە، رۆڵ و کرداری و ئاکاری میلیشیاکان لە سەرەتای دروستبوونی عێراقەوە، لە ھەموو قۆناغ بەندیەکانی ئەو دەوڵەتەدا، بەدرێژایی مێژوو تا ئەمرۆ،  رۆڵێکی نێگەتیڤیان بینیوە، بەتایبەت  بەرامبەر بەگەلی عێراق و خواستە دیموکراتیەکانیان،لێرەدا  ئاماژە بە زنجیرەیەک میلیشیا لەمێژووی عێراق و پاش شەڕی جیھانی یەکەم  دەکەین، کە بەسەرەتای دامەزراندنی دەوڵەتی قوڵ لە عێراق ئەژمار دەکرێت.

دەوڵەتی قوڵ: 
 بەو  چەشنە دەوڵەتە ئەوترێت کە ئەقڵ و ئیرادەی کەسێک یان گروپێکی دەستڕۆیشتوو رەنگدانەوەی لە قوڵکردنەوەی بەرژەوەندی کەسێتی خۆیدا دەبێ. ستراکچەری شەبەکەیەکی نھێنی لە نێو داومو دەزگاکانی وڵات بونیاد دەنرێت.
لە میانی درووستکردنی دەزگا جاسوسی و سیخۆری و سەربازی و حیزبی و پێدانی دەسەڵاتی تەواو پێدەدرێت و لە دەرەوەی دامەزراوە فەرمێکان بکوژ و ببڕ خۆیان دەبن. 

ھەر ئەوانیش دەبنە حکومەتگەیەکی گچکۆڵە و سێبەری نێو حکومەتی فەرمی،  لە نێو کاروباری دەوڵەتدا  تەراتێن دەکەن. 
دەست لە ھەموو  کاروباری دەوڵەت و ھاوڵاتیان وەردەدەن.
 بۆ ھەموو دەزگایەک دەزگۆکەیەک دادەنێن وکاری خۆیان دەکەن، حکومەت و دەوڵەت تەنھا ڕوکەشن، دوور لەیاساو ڕێسای دەوڵەت کاری خۆیان رایی دەکەن و ئەنجامی دەدەن.
ئەم شێوەیە یەکێکە لە بنەما سەرەتاییەکانی «فاشیزم» نموونەی زندووی دوای شەڕی جیھانی یەکەم دەوڵەتی تورکیای نوێ«تورکیا الحدیثة»ی  کەمال ئەتاتورک بوو،  پاشان  رژێمەکانی  عێراقیش لاسایی ئەویان دەکردەوە.
بۆ نموونە:

ھێزەکانی لیڤی: 

لەدوای سەرکەوتنی بەریتانیا و ھاوپەیمانەکانی لە جەنگی جیھانی یەکەمدا ھێزێکیان لە خەڵکی عێراق دروستکرد سەرەتا لە خواروی عێراقەوە، دەستی پێکرد، پاشان لەنێو ئاشووریەکان و کرستیانەکانی میزوبۆتامیا بۆ دژایەتی کورد و ھەر بزافێک دژ بە بەریتانیا و حکومەتی نوێی عێراق بجوڵێت. ئەو میلیشیایە، رۆڵی گروپێکی بەکرێگیراویان دەبینی و دژ بە خواستی گەلانی عێراق بوون.

ھێزی شەبانە:

ئەو ھێزەش لەدەرەوەی دامەزراوە فەرمێکانی عێراق پێکھێنران ، دیسان ئەمانیش بۆ کپکردنەوەو سەرکوتکردنی  ھەر جوڵانەوەیەک دژ بە بەرژەوەندیەکانی بەریتانیا و حکومەتی عێراقی  نوێ  دروستبوون.
ئەم ھێزە دواتر  بەفەرمی ھێزی پۆلیسیان لێ پێکھێنا.

مقاوەمە شەعبی: 
سەردەمی کۆماری « جمھوری»:
لە ساڵی ١٩٥٨ سەردەمی حوکمڕانی عەبدولکەریم قاسم

بەرەنگاری گەل« المقاومة الشعبية»:
ئەم ھێزە لەدەرەوەی سوپای عێراق پڕچەک کران بۆ سەرکوتکردن و لەناوبردنی پیاوانی رژێمی پاشایەتی و پاشماوەکانی و بۆ پاڵپشتی دادگایی مەھداوی دروستکران.
دواتر شوعێکان خۆیان خزاندە نێو ئەم ھێزەوە، ھەژموونی بیری شیوعێکان زاڵ بوو، بەسەر ئەم ھێزە میلیشیایەدا بۆ دژایەتی و پاکتاوکردنی  ھێزە ناسیۆنالیستە عێراقیەکان.
مقاوەمەی شەعبی گەورەترین تاوانیان لە کەرکوک لەساڵی ١٩٥٩ ئەنجامدا.

پاسەوانی نەتەوە یان « الحرس القومي»
لە قۆناغی بە عسی یەکمدا ١٩٦٣ و عەبدوسەلام عارفدا:
دیسان مێژووی ئەم ھێزەش لێوان لێوە لە خوێن رژتنی گەلی عێراق، دەستیان سوور بوو لە خوێنی کوردو لەناوبردنی خەڵکی کوردستاندا، ھەروەھا پاکتاوکردنی  ئەندام و چالاکەوانانی حیزبی شیوعی عێراق.
دوای ھەر کودەتایەک حکومەتی نوێ یان کودەتا چیەکان  ھێزێکی میلیشیا یان بە بیانویی پاراستنی ئەمن و ئاسایشی ھاوڵاتیان ، بۆ پاکتاو کردنی پاشماوەی رژێمەکەی پێشوو دروست دەکرد.

سوپای گەل« الجیش الشعبی»

لەسەردەمی بەعسی دووەمدا لە  ساڵی «١٩٦٨ » ەوە.
سەدام بەبیانووی پاراستنی سنوور و ئەمن و ئاسایشی عێراق جەیشی شەعبی دروستکرد.
بەھەمان شێوە ئەوانیش دەستیان لە خوێنی خەڵکی بێتاوانی عێراق سور بوو، ئەوانیش  چونە زبڵدانی مێژوو ەوە.

حەشدی شەعبی:
ئەم ھێزە بە فەتوایەکی گەورە مەرجەعی  شیعە «سید عەلی سستانی» دروست بوو دژ بە داعش.
ئەم ھێزەش لە شانزەی ئۆکتۆ بەر روڵێکی خراپیان دژ بە کورد بینی.

ھەروەھا لە خۆپیشاندانەکانی پێشتری بەغدا رۆڵی نێگەتیڤیان بینی و ئێستا یەکێک لە ترسو ئەگەرەکانی سەرچاوەی شەڕی نێو خۆی شیعە بە شیعەن.
دەوڵەتانی خۆر ھەڵاتی ناوەڕاست  دەوڵەتی قوڵن، بە پێچەوانەی ئەوروپا کە دەوڵەتی نەتەوەیی مۆدێرنن "دولە القومیە الحدیثە"
‏ «Nation State »
ئەم چەمک و تێرمە  لەدوای پەیماننامەی ویستیڤالیا  ئامێتەی تیۆری و زانستی سیاسیی و ئەکادیمی بوو.
ھاوکات یەکێک لە چەمکەکانی دەوڵەتی نوێ« الدولە الحدیثە» ئەوەیە کە ئەو دەوڵەتە خاوەن  دامودەزگا و دامەزراوەی ئیداری و سیاسیی و  شکۆی خۆی بێت، ھاوکات سەنگ و دەسەڵاتی بەردەوامی خۆی بێت.
ئەم چەشنە  دەوڵەتانە لەسەر بنەمای کاتیگۆری ئەقڵانی درووست بووە، واتە پشتی بەلۆژیک و دەستوور  بەستووە، یاسایی کردۆتە بنەمای متمانەی ھاوڵاتی بوون نەک میزاج و قەدەر پێوەربن، کەوابوو گەل سەرچاوەی شەرعییەتی دەسەڵاتە، بە نەزەر و فیکری ئەم چەشنە دەوڵەتە، سیستەمی سیاسیی و چارەنووسی وڵات،  گەل بڕیاری لێدەدات، ئەم دەوڵەتە بەرھەمی شۆرشەکانی ئەوروپایە وەک  رۆشنگەری، شۆرشی پیشەسازی، شۆرشی فەرەنسا، چاکسازی ئاینی  فاکتەرو مۆتیڤی بەرھەم ھێنانی  ئەم چەمکە بوون. بۆیە داکۆکیکاری ئەم چەمک و ئەم ئاراستەیە بۆ بونیادنانی ئەم  چەشنە دەوڵەتە  لەئەوروپا  کۆمەڵێک بیر مەند و فەیلەسوفی وەک: 
(توماس ھۆبز، ھێگل، جۆن لۆگ، سپینوزا، میكاڤیللی، ماكس ڤیبر، كارل شمیت).  لە دواوەوەیبوون، کەوابوو بەرھەمی فەلسەفە و زانست و ئاوەزە و لۆژیک بوون. 
بۆیە نابێت دامودەزگا  لەسەر دڵخوازی بەرژەوەندی  خودگەرا یان چینێک یان ئاینێک یان مەزھەبێک تایبەت  درووست ببێت.