عیراق لە بەردەم هەڵبژاردندا
دوا بە دوای پرۆسەی ئازادی عیراق وەچەرخانێكی سیاسی لە ناوچەكەدا هاتە كایەوە, بۆ بنیاتنانەوە و دامەزراندنەوەی پایەكانی حكومەت و پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییە كارگێڕییەی كە ئامادەیی هەبوو, یەكەمین جار ئەنجومەنی حوكم و دواتریش حكومەتێكی كاتی بە سەرۆكایەتی (ئەیاد عەلاوی) درووستكرا, پاشان پرسی هەڵبژاردن هاتە كایەوە و بڕیار لەسەر ئەنجامدانی درا ئیدی لەودەمەوە تائێستا ئەو پرۆسەیە بەردەوامە خواستی زۆرێك لە دانیشتوانیشە, تادێ ژمارەی كورسییەكان و هێزە سیاسییەكان گۆڕانی بەسەردا دێت, پرۆسەی هەڵبژاردن پایەیەكی گرنگی دیموكراسییە وەلێ ئەوەی پێویستە هەڵوەستەی لەسەر بكرێت ئەویش هێشتا لەمپەرەكانی بەردەم دیموكراسی زۆرن و لای هاووڵاتیانیش تا ئێستا نە خەمڵیووە, ئەمەش زەمینەسازی و كاتی دەوێ, هەروەها پێویستە ئەوەش بووترێ نزیكەی (25) ساڵە سەرژمێری گشتی دانیشتوان لە عیراقدا ئەنجام نەدراوە لە هەرێمیش نزیكەی (35) ساڵە, لەكاتێكدا چەندین جار بەڵێن دراوە كە ساڵی داهاتوو ئەنجام دەدرێت, سەرژمێری نەوەك تەنیا بۆ هەڵبژاردن گرنگە بەڵكو وڵات پلان لەسەر چ بنەمایەك دادەنێ لە كاتێكدا ئاماری دانیشتوانی لانەبێت, هەروەها بۆ ساغكردنەوەی پشكی هەرێم دوای مشتومڕێكی زۆر هەرجارێك ناوەند ڕێژەیەكی بۆ دادەنێت, تەنانەت ساغكردنەوەی هەندێك لە ناوچە دابڕێنراوەكانی هەرێم كە سەرژمێری ئەم كێشانەش یەكلادەكاتەوە, هەرچەندە دەكرێ ئەمە بە یەكێك لە هۆكارەكانی دواخستنی سەرژمێری بزانین, لەگەڵ ئەوەشدا پانتایی ساختەكاری فراونتر دەكات لە هەڵبژاردنەكاندا كە بووەتە پرسێكی جیدی و كاریگەریی لەسەر پرۆسەی هەڵبژاردن و نەخشەی سیاسی هێزەكان لە عیراق و هەرێمی كوردستاندا درووست كردووە, ئەگەرچی لە عیراقدا ساختەكاری مێژوویەكی كۆنی هەیە لە یەكەم هەڵبژاردندا كە لە ساڵی (1923) ئەنجامدرا بەریتانییەكان لە بەرژەوەندی پێكهاتەی سوننە تەزویر و ساختەكارییان كرد, بەو پێییەی پێكهاتەی شیعە زیاتربوون و ئینگلیزیش لەگەڵ سەرخستنی سوننە بوون, دواتریش جەودەت ڕوكابی سەرۆك وەزیران لە هەڵبژاردنی ( 1933)دا و جەمیل مەدفەعی و نوری سەعید بەهەمان شێوە لە ساڵانی دوایدا تەزویریان كرد, كەواتە كارەكتەر سیاسییەكان هێزی سەربازیی و ناوخۆییان لەو بوارەدا بە قازانجی خۆیان بەكارهێناوە, هەربۆیە پێشێلكاری و ساختەكاری بووەتە نەریتێكی باوی پارت و حیزبە فەرمانڕەواكان و كەسایەتییە دەسەڵاتدارەكان لە كۆی هەڵبژاردنەكاندا, ئەمەش كاریگەریی گەورەی لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردنەكان هەبووە, كەواتە پێشێلكاری و ساختەكاری بووەتە مۆتەكە بەسەر پرۆسەكانی هەڵبژاردنەوە بە فۆرم و شێوازی جیاوازەوە لە عیراق و هەرێمی كوردستاندا, دەكرێ هیچ نەبێ ئەم حاڵەتە كەمبكرێتەوە گەر نەتوانرێ بنبڕبكرێت, ئەویش پێویستی بە ڕێگا و شێوازی خۆی هەیە, وێڕای ئەم كەم و كووڕیانە لە هەموو حاڵەتێكدا هەڵبژاردن ئەنجامبدرێت لەكات و ساتی خۆیدا, باشترە لەوەی ئەنجام نەدرێت, ئیدی لە دوای پرۆسەی ڕزگارییەوە هەرچی هەڵبژاردن ئەنجامدراوە شیعەكان زۆرینەی كورسییەكان بەدەست دەهێنن و حكومەت لای ئەوانە و سەرۆك وەزیران لە خۆیانە, هاوكات حكومەتەكەش باگراوندێكی ئیسلامی شیعەی هەیە, پێچەوانەی پێش پرۆسەی ئازادی كە سوننەی كەمینە فەرمانڕەوا بوون هەربۆیە ئەم دۆخەیان پێ هەرس نەدەكرا لێرە و لەوێ دژایەتی دەسەڵاتیان دەكرد و خۆیان بە ستەملێكراو دەزانی ڕەوشەكە ئاڵۆزبوو جەنگ و ململانێ و یەكتر قبوڵ نەكردن و تەقینەوە یەكتركوشتن هێندەیتر دۆخی ئاسایشی عیراقی ئاڵۆزتر كرد, كە تادەهات ململانێ مەزهەبییەكان توندتر دەبووەوە بۆیە لەژێر فشاردا ناچار ئەمریكا لە سەردەمی (ئۆباما)دا هێزەكانی كشانەوە و عیراقیان بەو شێوە بەجێهێشت, دەسەڵات كەوتە دەستی لایەنە سیاسییەكان, هاوكات دۆخەكە خراپ تربوو بەردەوام دەنگی ناڕەزایی و خۆپیشاندانی جەماوەری هەبووە و ڕۆژانە لەسەر شەقام داواكاری و پێشنیارەكیان ئاراستەی دەسەڵات دەكرد, ئەمەش بۆئەوە دەگەڕێتەوە هەر لە سەرەتاوە دەسەڵات لەسەر بنەمای بەرژەوەندی و تایفی و مەزهەبی و حیزبایەتی و خێڵایەتی درووست بوو, جیا لە نەبوونی ئاسایش و تیرۆر و تۆقاندن و خراپی بەكارهێنانی دەسەڵات و نادادپەروەری گەندەڵی گوێ لە خواستەكانی خەڵك نەدەگیرا, ئەمانەش بووە هۆی زیادبوونی دەنگی ناڕەزایی جەماوەر, لە بەرامبەردا بێباكانە هەمیشە بەهێزی سوپا و پۆلیس وەڵامی خۆپیشاندەران دەدراییەوە بۆ بڵاوەپێكردنیان, هەر بۆیە گوتاری خۆپیشاندەرانیش گۆڕا بۆ لابردنی دەسەڵات, باشترین بەڵگە لە نێوان دوو هەڵبژاردندا تا حكومەت پێك دەهێنرێ و قەوارە سیاسییەكان دەگەنە خاڵی هاوبەش ماوەیەكی زۆری دەوێ, دواتریش لە پڕێكدا لەسەر دەستێوەردانی دەرەكی كار بۆ لابردنی دەكرێ و شەقام دژی دەجووڵێنرێ ئەم گەمەیە بەردەوام دووبارە دەبێتەوە, ئەمانەش هۆكار گەلێكن كە دەسەڵات متمانەی جەماوەریان لە دەستداوە, تادێ ڕێژەی ئەنتی دەسەڵات لە بەرزبوونەوە دایە هەر بۆیە بەشداریكردنی دەنگدەران كێرڤی بەرەو خوارە, باشترین نموونە لە هەڵبژاردنی (2018)دا ڕێژەی بەشداربووان لە خوار (30%)ەوە بوو,
كەواتە بێ متمانەیی و بەشداری نەكردن هۆكاری خۆی هەیە, گرفتە سەرەكییەكە گۆڕینی سەرۆكی حكومەت نییە, بەڵكو لە وەڵام نەدانەوەی خەم و كێشەی هاووڵاتیانە و باوەڕ نەبوونە بە ئاڵوگۆڕ و دەستاودەستكردنی دەسەڵات, جێبەجێنەكردنی دەستوور و یەكترقبوڵ نەكردنە, هاوكات كاریگەری لایەنەشیعەكان و دامەزراوەی شیعە لەسەر بڕیارەكانی حكومەت هەركەسێك دەبێتە سەرۆك وەزیران بەر لە تەواوبوونی خولەكەی ئەوانیتر لە دژی جەماوەر دەڕژێننە شەقام و لەژێر فشاری خۆپیشاندەراندا لادەدرێت و كەسێكیتر دادەنرێت, نموونەش دواین جار دەست لە كاركێشانەوەی (عادل عەبدولمەهدی) و پێش ئەمیش ئەوانیتر, ئەم گەمە سیاسییە بەردەوام دووبارە دەبێتەوە و كارەكتەرەكانیش هەمان ئەوانەی پێشوون, هەر بەم شێوەیەش (مستەفا كازمی) گەیشتە پۆستی سەرۆك وەزیران, كە لە كاتێكدا پێش كازمی دوو بەربژێریتر هەبوو (محمد تۆفیق عەلاوی و عدنان ئەلزروقی) لە بەرئەوەی كۆدەنگی سیاسیان لەسەر نەبوو نەیانتوانی ببەنە سەرۆك وەزیران.
ڕەوشی عیراق لەسەردەمی كابینەكەی كازمیدا
بەپێی عورفی سیاسی و شەرعییەتی هەڵبژاردن و زۆرینەی دانیشتوان لە دوای (2003)ەوە پۆستی سەرۆك وەزیران بۆ كەسایەتییەكی شیعە یەكلای بووەتەوە, تاڕادەیەكی زۆر شیعەكان یەكگرتووبوون و مەرجەعییەت كۆی دەكردنەوە, ئەمەش لە دوای هەڵبژاردنی ساڵی (2018)ەوە كێشەی تێكەوت, بەتایبەت لە هەڵبژاردنی (عادل عەبدول مەهدی)دا دەست لە كاركێشانەوەی لەمانگی نۆڤەمبەری (2019) بەهۆی فشاری خۆپیشاندان میللیەكەی عیراقەوە, هێزە سیاسییە شیعەكانی نەیانتوانی ئەلتەرناتیڤی (عەبدول مەهدی) دابنێن و ناكۆكی و دابەشبونێكی زۆریش لەو بارەوە لەماڵی شیعەدا ڕوویدا, دابەشبوونی ماڵی شیعە و هێزە سیاسیە شیعەكان و بەردەوام ناڕەزایەتی میللی ڕەتكردنەوەی هەر بەربژێرێك بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران پێشنیار دەكرێ دەبێ كۆی شیعە و هێزە سیاسییەكان و حیزبیەكاندا و ئەمریكا و ئێران سازانی لەسەربكەن, ئەمەش هەروا ئاسان نییە كاندیدێك هەموو ئەوانە لەسەری ڕازی بن, یان كاتی زۆر و گفتوگۆی چڕی دەوێ, بە پشتیوانی ئەمریكا و ڕۆژاوا (كازمی) هاتە دەسەڵات لە كاتێكدا یەك كورسی پەرلەمانی نییە و هیچ هێزێكی میلیشای نەبوو, داوای ئەوەی لێكرا هێزە دیموكراتییەكان بێنێتە پێشەوە, ئەمیش هەر لە سەرەتاوە كۆمەڵێك بەڵێنی زۆریدا و لەسەر شاشە وەك پاڵەوانێك دەركەوت و زۆریش لە قوژبن و شەقام و شوێنە گشتییەكان و دامودەزگا حكومییەكان دەگەڕا, یەكێك لە بەڵێنەكانی كە داواكاری خۆپیشاندەران بوو هەڵبژاردنی پێش وەختە ئەنجامبدرێ, هەر زوو لە كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانیدا لە (6ی شوباتی 2021)دا ڕاگەینرا دوو هۆكاری سەرەكی هەن بۆ دواخستنی كاتی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لە (6ی حوزەیران 2021)ەوە بۆ (10/10/2021) كە ئەوانیش تەواونەبوونی ئامادەكارییە پێویستییەكانی هەڵبژاردن واتە (تەكنیكی)یە و ئەویتریش سیاسییە, هەندێ پاساویان هێنایەوە بۆ دواخستنی, كازمی هەندێ لە درووشمی خۆپیشاندەرانی هەڵگرت و بانگەشەی بۆ جێبەجێكردنی دەكرد, دیارترینیان هەڵوەشاندنەوەی میلیشیاكان و بنبڕكردنی گەندەڵی و وەلانانی پشكەكان و دیاریكردنی وادەی هەڵبژاردن پێش وەخت لە (6ی حوزەیرانی 2021)دا, دەركەوتنی لە میدیاكان و جووڵەی شەقام و سەردانی زۆرێك لە پارێزگاكانی عیراق بە هەرێمی كوردستانیشەوە هەندێ هەنگاوی ناو خۆی نمایش كرد, وەلێ ڕەوشەكە بەگشتی و هەرێمیش تادێ لە پاشەكشەدایە و لای هاووڵاتیان دڵخۆشكەر نین, هێندەی بەڵێن دەدرێ هەنگاوێك نییە بۆ كردار و چارەسەركردنی گرفتەكان, ئەمە و بەتایبەت لە دوای كوشتنی قاسم سولەیمانی و مەهدی موهەندیس ڕۆڵی ئێرانیش لە عیراقدا گۆڕانكاری بەسەردا هات, هەرچەند میكانیزمی ناكۆكی و ململانێییەكان هەمان كەرەستەن, بازاڕی كێبەركێ گەرمە و درووشمبازی و جەنگی ڕەنگەكان لە میدیا و شەقامدا درێژەی هەیە, بەهەمان شێوە (كازمی)یش بە هیوای مسۆگەركردنی دەسەڵاتی ئایندەوە دەجووڵێ و لەگەڵ قەوارە سیاسییەكان و هێز و لایەنەكاندا بەردەوام لە هەوڵدایە بۆ فەراهەمكردنی ئامانجەكانی, وەلێ با چاوەڕێ بین لە ئایندەدا ئەم هەوڵانە ئەنجامی سندوقەكانی هەڵبژاردن دیاری دەكات, خواستی شەقام دژی هەموو ئەوانەن كە پێشتر لە دەسەڵاتبوون, هەر ئەوانیش بەرهەمهێنەری قەیران و ئەندازیاری گەندەڵین و هەر ئەوانیش بە ئەجنیدای دەرەكی وڵاتیان نغرۆی خوێن و تاوان و گەندەڵی كرد, بۆیە نابێت لە دەسەڵات بمێنن, لەسەردەمی ئەماندا وڵات تووشی شكستی ئابووری و كارگێڕی بوو, جگە لەم قەیراناانەش لە سەردەمی ئەم كابینەیەدا هاوكات بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا و دابەزینی نرخی نەوت بۆماوەیەك, ئەمەش كاریگەری زۆری لەسەر عیراق هەبوو, كە ژێرخانی ئابووری بەهێزی نییە و پشت بەیەك سەرچاوەی داهات دەبەستێت كە ئەویش نەوتە, لەولاشەوە بڕیارنەدان لەسەر بودجەی (2020) و سەرهەڵدانەوەی چالاكییەكانی داعش و پاشەكشەی پەیوەندییەكانی لەگەڵا ئەمریكادا, هەروەها ناجێگیری گۆڕەپانی سیاسی ناوخۆی وڵات و بەردەوامی دەستێوەردانی دەرەكی و زیادبوونی هەژموونی میلیشیا چەكدارەكان بەسەر بڕیاری سیاسییەوە, سەرباری ناكۆكی نێوان بەغدا و هەرێم و جێبەجێنەكردنی خواست و داواكارییەكانی خۆپیشاندەران, ئەمانە كۆمەڵێك قەیران و گرفتن ڕووبەڕووی حكومەتی كاربەڕێكەری كازمی بوونەوە, كە ڕاستەوخۆ كاریگەری زۆریان لەسەر ئیدارەی وڵات و كۆی جومگەكانی فەرمان ڕەوایی هەبوو, هەربۆیە تا دێ مەترسی شكست و هەڕەشەی هەلمَوەشانەوەی دەوڵەت و سیستەمی حوكمڕانی زیاد دەكات, لەودوایەنەدا جووڵەكانی كازمی بەرەو ئاراستەی دەرەوەیە قورسایی خستووەتە سەر كاری دیبلۆماسی كە دەستی گوڵی خۆیانیشە, لەو ڕۆژانەدا كۆشكی سپی ڕایگەیاند لە (26تەموزدا)دا جۆن بایدن و كازمی كۆدەبنەوە, دەمێكە ئەمریكا داوا دەكات كێشەی میلیشیاكان چارەسەر بكات، كە مەترسییە بۆ بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا, هاوكات (هاوپەیمانی فەتح )یش داواكاری خۆیان دایە كازمی لەگەڵ ئەمریكادا باسی لێوە بكات, ئەوانیش كاتی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عیراقدا دیاری بكات و هەر هێرشێكی ئەمریكا بۆسەر حەشدی شەعبی قبوڵ نەكات, تەنانەت هەڕەشەی ئەوەش دەكەن نابێت هێزەكانی ئەمریكا لە هەرێمی كوردستانیشدا بمێنن, لەگەڵ ئەوەشدا ئێران هەمیشە پێداگری لە جێبەجێكردنی بڕیاری پەرلەمانی عیراق دەكات كە لە سەرەتای ساڵی (2020)دا دەنگیان دا بۆ دەركردنی هێزەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانان لە عیراقدا, كە ئەو هێزانە دژی سیاسەتی ئەوانن لە عیراق و ناوچەكەدا, پراكتیزەكردنی ئەم داواكارییانەی هەردوولا هەروا ئاسان نییە بۆ عیراقێكی لاواز كە خۆی بارگاوییە بە ململانێ و چەندین كێشەی ناوخۆ و دەرەكیتر, چونكە لە نێوەندی ئێران و ئەمریكاشدا هێزیتر هەن و ئەوانیش داواكاری و قسەی تریان هەیە, پێشتریش مستەفا كازمی سەردانی ئەمریكای كردووە لەگەڵ (دۆناڵ ترەمپ)دا هەمان مەسەلەیان باسكردووە و هەردوو وڵات هاوڕا بوون لەسەر چەك داماڵینی میلیشیاكان، كە بەمەش عیراق زۆرێك لە كێشەكان كەم دەكاتەوە، هاوكات لەگەڵ ڕێكخستنەوەی كۆی هێزە سەربازی و ئەمنییەكانی تردا، لەم ڕێگەوە دەتوانرێ دەستێوەردانی دەرەكیش كەم بكرێنەوە و تاڕادەیەك سەقامگیری دەگەڕێتەوە، لە هەمان كاتدا كاریگەری لەسەر سندوقی دەنگدانیش دەبێ و زۆرێك لە ئاراستەكان دەگۆڕێ، وەك ئەوەی هەندێ جار باس دەكرێ كە هێزە سەربازییەكان مافی دەنگدانیان نەبێت، كە ئەمەش كاریگەری لەسەر هاوكێشەی سیاسی دەبێت، كە لە هەڵبژاردنەكاندا میلیشاكان دەنگێكی زۆر بە دەستدێنن، جیا لە ساختەكاری پێشێلكاری و چاو سووركردنەوە لە دەنگدەران, هەروەها تا میلیشا بمێنێ كێشەی ئەمنی و گەندەڵی چارەسەر نابێت، گرفتە نەتەوەیی و مەزهەبییەكان زیاتر دەبێت، كەواتە لەم دۆخەدا و بەم میكانیزمە هەڵبژاردن دەتوانێ كێشەكان چارەسەربكات یان دەتوانێت چ بگۆڕێ؟ دیسانەوە جەخت دەكەمەوە هەڵبژاردن بكرێ باشترە لە نەكردنی، لەبەرئەوەی هەڵبژاردن تەنها شەرعییەتدان نییە بە دەسەڵات بەڵكو گۆڕینی دەسەڵاتیشە یان ئەو دەمانە دەسەڵات دەگەڕێتەوە بۆلای گەل و بۆبانگێشەش بێ ناچار دێنە ناو خەڵك و گوێبیستی هەڵە و كەموكووڕییەكانی دەبن و باشتر تێدەگەن كە شەقام چەند توڕەیە لە دەسەڵات, ئەمانە و گەل چاوەڕوانن لەو كارەسات و نەهامەتیانە ڕزگاریان بێت و دەنگێكی ڕاستەقینە نوێنەرایەتیان بكات پەرلەمانتار ئیرادەی خۆی هەبێت و داكۆكی لە خواستەكانی گەل بكات, هەروەها بڕیار لە داهاتووی عیراق بدات, كە ئەمانە نەبوو هێندەیتر متمانە لە نێوان گەل ودەسەڵاتدا نامێنێت, هەربۆیە ڕێژەی بەشداربوونی دەنگدەران لە هەڵبژاردندا كەم دەبێتەوە و ژمارەی خۆپیشاندەران دژی حكومەت و گۆڕینی دەسەڵاتداران زیاتر دەبێت, كە دەنگدەران تووشی بێ هیوایی و ڕەشبینی دەبن ئەمەش لە خۆڕا نییە, بەڵكو هۆكارگەلێك هەن لە مێژە بەرۆكی دانیشتوانیان گرتووە هەر لە كێشەی ئابووری و ناسەقامگیری و نەبوونی خزمەتگوزاری (ئاو ، كارەبا ، تەندرووستی)، تەراتێن كردنی هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتییەكان و شكاندنی سەروەری عیراق كە سەربەخۆیی نییە، خراپی لە بەڕێوبردن, ئەمانە عیراق بەرەو هەڵوەشانەوە دەبات تادێ بارودۆخی خراپتر دەبێت، ئەمەش تازەنییە بەڵكو كێشەكە ئەوەیە لە ئێستا ئەگەری خراپبوونی زیاترە لە ئەگەری چارەسەركردن، ئەویش دەگەڕێتەوە:
1-ململانێی و كێشەی خوێناوی مەزهەبی كە ڕەگێكی قوڵی مێژووی هەیە.
2-نەبوونی پرنسیپی یەكتر قبوڵكردن و پێكەوەژیان, بە پێچەوانەوە ڕق و ڕۆحییەتی تۆڵەكردنەوە هەمیشە ئامادەیی هەیە.
3-لەبری چارەسەركردنی كێشە نەتەوەیی و مەزهەبییەكان لەلایەن دەسەڵاتەوە, خۆسەپاندن و داگیركاری و گۆڕینی دیموگرافی ئەنجام دەدرێت.
4- دەستێوەردانی وڵاتانی زلهێز و هەرێمییەكان, كە هەریەك و هێزی خۆیان لە عیراق و ناوچەكەدا هەیە, ئەوەی لەعیراقدا هێزی نییە تەنیا عیراق خۆیەتی.
5-ناكۆكی ئەمریكا و ئێران لە عیراق و دەڤەرەكەدا كە هەریەكە و كار بۆسەپاندنی هەژمونی خۆیان دەكەن لەگەڵ پاوانكردنی كۆی كایە سیاسییەكاندا, هەریەكە و ئەویتر بە مەترسی دەزانن بۆ سەر بەرژەوەندییەكانیان.
6-سنووری خاكی عیراق لە هەر چوار لاوە كراوەیە بۆ هاتنی میلیشا و تیرۆیستان و قاچاخچێتی چەك و تلیاك.
7-كۆمەڵێك میلیشا عیراق دەبەنەڕێوە, كە هەریەكە و ئینتمایان بۆ وڵاتێك هەیە و هەڕەشەن بۆ سەقامگیری عیراق, حكومەتیش هێزی ڕێكخراو و نیشتمانی نییە بیپارێزێت لەو مەترسیانەی ڕووبەڕووی دەبێتەوە.
ئەوەی تێبینی دەكرێت گرفتەكان هاوشێوەن گۆڕانی ئەوتۆی بەسەردا نەهاتووە, هێشتا عیراق لە بەردەم كۆمەڵێك ئاریشە و گێژا و دایە وەك هەمیشە ڕزگاربوون لەم دۆخە سانا نییە, ڕۆژ لە دوای ڕۆژ بەرەو خراپیتر دەچێت, كازمی بەڵێنیدا ئەو گرفتانە چارەسەر بكات, بەڵام نەیتوانی لەبەرئەوەی جیا لەوەی خۆی هێزی نییە و لەنێو پەرلەماندا قورسایی نییە, هەروەها دەستبردن بۆ هەر گرفتێك دەیان بۆمبی چێنراو بەڕوویدا دەتەقنەوە, ئەمانە دەیان بەرژەوەندی سیاسی و بازرگانی پێكەوە گرێیداون لەلایەن بەپرسە باڵاكانەوە كە ئەمانیش هەریەكە و دەوڵەتێكی لە پشتە.
بۆچی موقتەدا سەدر لە هەڵبژاردن كشایەوە؟
هەر لە سەرەتای پرۆسەی ئازادییەوە سواری شەپۆلی دەنگە ناڕازییەكانی شەقام بوون و ڕۆڵی كاریگەر و بزوێنەری شەقامن, گەورەترین ئاراستەی سیاسی و جەماوەری لە زۆربەی پارێزگاكاندا پێشڕەوایەتی و سەركردایەتی خۆپیشاندان دەكەن, هاوكات بنكەیەكی جەماوەری فراوانیان هەیە, كە خاوەن (54) كورسین لە پەرلەمان و گەورەترین فراكسیۆنن, هەمیشە وەك ڕەوتێكی سەربەخۆ خۆیان نمایش دەكەن كە ڕەوتێكی عیراقین و هیچ جۆرە پابەندییەكیان بۆ خۆراوا و خۆرهەڵات نییە, هەربۆیە هەمیشە جەختیان دەكردەوە هەڵبژاردنی ئایندە سەركەوتنیان مسۆگەرە و حكومەت پێكدەهێنن, حكومەتێك بەبێ دەستێوەردانی دەرەكی, لە بەرامبەردا قەوارە سیاسییەكانی تریش لە هەوڵی بەردەوامدان بۆ مسۆگەركردنی هەڵبژاردنی ئایندە, ڕەوتی سەدر پێگەی بەهێزی هەیە پێش كۆی حیزب و قەوارە سیاسییەكانیتر جەختی لەسەر هەڵبژاردن دەكردەوە كە لەكاتی خۆیدا ئەنجام بدرێت, هۆكاری كشانەوەی دەگەڕێتەوە :
1-سەدرییەكان زۆرترین كورسیان هێنا لە هەڵبژاردنی پێشوودا، ئێستا ترسیان هەیە ئەو دەنگانە بە دەست نەهێنن.
2-ڕەنگە دەنگی پێویستیش بەدەست بێنن لەلایەن وڵاتانی زلهێز و هەرێمەوە ڕێگایان پێنەدەن حكومەت پێكبهێنن و سەرۆك وەزیران لەخۆیان بێت.
3-تادێ قەیرانەكان و گەندەڵی زیاتر دەبن, زۆرێك لەوانیش لە دەسەڵاتن و ئەمانیش تێوە گلاون بە دزی وگەندەڵی ئەمەش بۆ سومعەتی ڕەوتەكە و بنەماڵەكەی باش نییە.
4-دەستێوەردانی دەرەكی و پاوانكردنی دەسەڵات بۆ خۆیان بەبێ حساب كردن بۆحكومەتی عیراق و گەلەكەی, ئیدی بەشداریكردن هیچ مانایەكی نامێنێ جگە لەوەی بەرامبەر مێژووش بەرپرسیار دەبن.
5-بەكشانەوەی دەبێتە ئۆپۆزیسوێن زۆرترین خەڵك دێنێتە سەر شەقام لەبەرئەوەی لە دەسەڵات نین,
بەمەش پێگەی جەماوەریی خۆی بەهێزتر دەكاتەوە.
6- زۆرێك لە پێشهاتەكان ئەوەمان پێ دەڵێ كەپێش هەڵبژاردن یان دوای هەڵبژاردن دۆخی عیراق دەگۆڕێ, حكومەتێكی ڕاگوزەر لە دەرەوە درووست دەكرێت, لە هەردوو حاڵەتەكەدا لە دەسەڵات نەبێت باشترە.
موقتەدا سەدر لە وتارەكەیدا ڕایگەیاند بەشداری لە هەڵبژاردندا ناكەم و لە پرۆسەی سیاسیش دەكشێمەوە, نیشتمان لای من لە هەموو ئەوانە گرنگترە و هەروەها هەندێ خاڵیتری وەك گەندەڵی خراپی گوزەرانی خەڵك و دەستێوەردانی خستە ڕوو پاشان جەختیكردەوە كە پشتگیری كەس و هیچ هێز و لایەنێك ناكەم لەم هەڵبژاردنەدا, دوابەدوای وتارەكەی كۆمەڵێك كاندید لە ڕەوتەكەی كشانەوە و هەروەها سەرۆكی كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان (عەدنان جەلیل)یش كشانەوەی خۆی ڕاگەیاند, بەدڵنیاییەوە ئەم ژمارەیە تادێ زیاتر دەبێت, لە هەمان كاتدا لە میدیاكانەوە باسی خراپی ڕەوشی عیراق و ناوچەكە دەكەن كە شەڕێك لە ئارادایە و حكومەتێكی ڕاگوزەر پێكدەهێنرێت هەڵبژاردن دوا دەخرێت, لەكاتێكدا ماوەیەكی كەم ماوە بۆ وادەی ئەنجامدانی هەڵبژاردن و بانگێشە دەستی پێكردووە, هێشتا كاندید و دەنگدەران دوودڵن دەكرێ یان نا!
چاوەڕوانینین لە ئایندەدا وەڵام وەردەگرین.!
سەرچاوە:
محمد رەئوف, هەڵبژاردن لە كوردستاندا (1992-2014) چاپی دووەم 2018