د. هیوا ئەبوبەكر: لە 100 كەسی هەرێمی كوردستان 20 كەسیان چەوریی جگەرییان هەیە

تەندروستی 27/04/2021

چاودێر-تابان رەزا:
بەپێی ئەو ئامارو توێژینەوانەی لەهەرێمی كوردستان ئەنجام دراون،  لە 100 كەسی هەرێمی كوردستان، نزیكەی 20 كەسیان نەخۆشی چەوری جگەریان هەیە، پسپۆڕانی تەندروستیش هۆكارەكانی دەیگێڕنەوە بۆ كاریگەریی تەكنەلۆژیاو قەڵەویی‌و زۆر خواردنەوەی مادە كهولییەكان.

چەوری جگەر چی یە؟
د. هیوا ئەبوبەكر، پسپۆڕی نەخۆشییەكانی هەرس‌و جگەر، ئاماژە بەوە دەكات، چەوری جگەر، زیاد لەپێویست لە ناو جگەردا كۆدەبێتەوە، خانەكانی چەوری لەجگەردا لەبڕێكی ئاسایدا لەمرۆڤێكی ساخدا، بەڵام كاتێك ئەم بڕە چەورەیە كۆدەبێتەوە لەناو جگەردا، ئەم نەحۆشیە دروستدەبێت، زۆرێك هاوڵاتی پێیانوایە چەوری وەك توێژاڵێك لەسەر جگەر كۆدەبێتەوە، بەڵام ئەمە هەڵەیە بەپێی پێناسەكەی بریتییە لە چەوری لەناو جگەردا، ئەم نەخۆشیە بە پەتایەكی سەردەم دادەنرێت، بەهۆی گۆڕانی ژیانكردن‌و بونی تەكنەلۆژیا، كە وایكردوە جوڵەو چستوچالاكی مرۆڤەكان كەم بكاتەوە، ئەم نەخۆشییە یەكێكە لەو حاڵەتانەی زۆر زیادی كردوە.

هۆكارەكانی توشبون
ناوبراو باس لەوەیشدەكات، بە شێوەیەكی گشتی هۆكارەكان دەكرێن بەدوو بەشەوە، یەكەمیان ئەوانەن كە مادە كهولیەكان بەكاردێنن توشی چەوری جگەر دەبن، بە چەند قۆناغێك توشی رەقبون‌و لەكاركەوتنی جگەر دەبن، دووەمیان ئەوانەی كهول ناخۆنەوە، لەوانە كۆمەڵێك نەخۆشی هۆكارن، وەك شەكرە‌و قەڵەویی‌و چەوری خوێن، ڤایرۆسی جگەر، كەڵەكەبونی ماددەی ئاسن، كە دەبنە هۆی كەڵەكەبونی چەوری لەجگەردا.

نیشانەكان
پزیشكەكە، رونیدەكاتەوە، نەخۆشییەكە لە سەرەتاوە هیچ نیشانەیەكییان نیە، بەڵام لەكاتی سۆنەردا دەردەكەوێت، كە رێژەیەكی زۆر چەوری جگەری هەیە یان ئازاری ناوسكیان هەیە، یان لەدوای چەند قۆناغێك لە نەخۆشیەكەیان پێی دەزانن، توشی حاڵەتی ڕەقبونی جگەر‌و كەڵەكەبونی ماددەی زەردویی لەخوێندا دەبێت لەئەنجامدا نەخۆشەكە توشی زەردویی‌و لەدەستدانی ئێشی جگەری دەبێت، یان لەكاتی پشكنینی خوێندا كە ئەنزیمەكانی جگەریان بەرز بۆتەوە، ئەوەیش بە زۆر شێواز دەردەكەوێت، هەست بەقورسی‌و ئازار لەلای راستی سكەوە دەكات، جاری وا هەیە هیچ نیشانەیەكی نییە.
 
چەوری جگەر، وەك نەخۆشییەكی مەترسیدار
 ناوبراو وتیشی "نەخۆشییەكە لە بەشێك لەهاوڵاتیاندا بۆماوەییە كە ئەم دیاردەیە زۆر مەترسیدارترە بەتایبەت ئەوانەی گرفتی هۆڕمۆناتیان هەیە، یان گرفتی قەڵەوییان هەیە لەناو خانەوادەكەیاندا، هۆكاری بۆ ماوەیی لەو حاڵەتانە مەترسیدارە، دەبێتە هۆی زوو لەكاركەوتنی جگەریان".

ئامارەكان چی دەڵێن
د. هیوا ئەبوبەكر، دەیشڵێت "بەپێی ئامارەكان لەهەندێ توێژینەوەی زانستیدا رێژەی چەوری جگەر 25% خەڵك هەیەتی هەندێكی تریش دەڵێن 30%، لەوڵاتی ئێمە بەپێی ئەو توێژینەوانەی كراوە نزیكەی 20% خەڵك توشی نەخۆشی چەوری جگەر بون، لە100 كەس لەكوردستان لەوانیە 20 كەسیان چەوری جگەریان هەبێت، ئەمە دیاردەیەكی زۆر بەبڵاوە". 
 رونیشیدەكاتەوە، نەخۆشییەكە لە هەردوو رەگەزی ژن‌و پیاودا هەیە، لە پیاودا زیاترە، ئەوەیش بەهۆی ئەوەی قەڵەوی لەپیاودا زۆرترە ئەو جۆرەشیان كە پەیوەندی بەكهولەوە هەیە توشی دەبێت.

منداڵانیش توشی چەوری جگەر دەبن
ناوبراو باس لەوەیشدەكات، لەئێستادا حاڵەتێكی مەترسیدار لەجیهان پەیدابووە ئەویش بریتیە، لە كەڵەكەبونی چەوری جگەر لەمنداڵاندا، بەتایبەت ئەومنداڵانەی قەڵەون‌و زۆر دەخۆن یاگرفتی هۆڕمۆناتیان هەیە، ئەمانە رێژەی چەروی جگەر تێیاندا بڵاوە، چونكە زۆر بەخێرایی ئەم منداڵانە جگەریان بەرەو لەكار كەوتن دەچێت، یان دانیشتنیان بەدیار ئایپادەوە زۆرە، لە ساڵانی رابردویشدا منداڵان بە بەردەوامی یاریان بەپایسكیل دەكرد‌و وزەیان سەرف دەكرد.

مەترسی تەكنەلۆژیا بۆ سەر نەخۆشی چەوری جگەر
د.هیوا ئەبوبەكر، ئاشكرایدەكات، بەكارهێنانی تەكنەلۆژیا بەشێوەیەكی گشتی كاریگەریی زۆری دەبێت بۆ دروستبون‌و كەڵەكەبونی چەوری جگەر، چونكە نەجوڵان‌و دانیشتنی بەردەوام بە دیار مۆبایل‌و كۆمپیتەر‌و ئایپادەوە بەبێ ئەوەی بجوڵێیت لەجێی خۆی‌و هەروەها بەبێ ئەوەی وەرزش بكرێت، پێویستە ئەم شێوازی ژیانكردنە بگۆڕدرێت ئەگەرنا زەنگێكی مەترسیدار بەڕێوەیە.

وەرزشكردن وەك باشتیرن چارەسەر
 ئەو پزیشكە لەبارەی سودی وەرزشكردنەوە دەڵێت "ئەوانەی چەوری جگەریان هەیە‌و ئاگایان لەخۆیانە كە هەفتانە 150 كاژێر وەرزش بكەن، تەمەنیان درێژتر‌و كەمتر توشی نەخۆشییەكانی دڵ‌و توشی گیرانی بۆریەكانی خۆێن دەبن، توشی چەوری جگەر نابن، یان كەمتر توشی شێرپەنجە دەبن، ئەم نەخۆشییە چارەسەرەكەی ئەوەندەی لای نەخۆش خۆیەتی لای پزیشكەكە نییە".

چارەسەرەكان
د.هیوا ئەبوبەكر، رونیدەكاتەوە، ئەم نەخۆشییە دەبێت قۆناغ بەندی بكرێت، لەسەرەتای نەخۆشیەكەدا تەنها خانەكانی جگەر چەوری لەدەوری كۆدەبێتەوە لەناویاندا خانەی چەور كۆدەبێتەوە ئەمە مەترسیدار نییە، لەم قۆناغەدا كەسەكە بەگۆڕینی شێوازی ژیانی‌و وەرزشكردن‌و نەهێڵێت قەڵەو بێت دوربكەوێتەوە لەو هۆكارانەی دەبێتە هۆی كەڵەكەبونی چەوری جگەر‌و جگەرەكێشان‌و كحولیەكان خواردنی تەندروست بخوات پێویستی بەچارەسەری پزیشكی نییە، لە قۆناغی دەوەمدا پێیدەوترێت هەوكردنی خانەكانی جگەر كە چەورییەكە زەرەر دەدات‌و خانە ساغ‌و دروستەكانی جگەر لەناو دەبات، خانەكانی جگەر هەوكردن دروستدەكات، جگەر دەئاوسێت ئیلتیهابات‌و برینداری تێدا دروستدەكات، ئەم قۆناغە مەترسی هەیە، چونكە لەم قۆناغەدا زۆر بەخێرایی بەرەو رەقبون‌و لەناوچونی جگەر دەڕوات،  قۆناغی سێهەم جگەر رەق دەبێت، قۆناغی چوارەم بە مۆمبونی جگەر روودەدات، ئەگەر نەخۆشییەكە زۆرباش دەستنیشان نەكرێت پێویست بەچاندنی جگەر دەكات، ئەوەیش دواین چارەسەرە.

خۆپاراستنەكان
لەكۆتایشدا باسی لەوەكرد، كە خواردن‌و وەرزشكردن ژیانی تەندروست دێنێتە ئاراوە، هاوكات دوركەوتنەوە لەخواردنە خێراكان‌و دوركەوتنەوە لەمادە غازی‌و كهولییەكان‌و جگەرە كێشان‌و چەوری‌و گۆشت بەشێوەیەكی زیاد لەپێویست نەخورێت، میوەو سەوزە‌و شلەمەنی زۆر بخورێت، دەشڵێت "پێویستە هەمووكەسێكی ساخ لەتەمەنی 35 ساڵیەوە پشكنین بۆ جگەری بكات".


.