رێبازە ئایدیۆلۆژیەكان و كۆنگرەی یەكێتی
هەل و شكست
مێژووی سەرهەڵدانی حیزبایەتی، بە چەمكە مۆدێرنەكەی، دەگەڕێتەوە بۆ دوای شۆڕشی پیشەسازی و سەركەوتنی دیموكراسی. واتا: دەوروبەری دوو سەدەیە. لەو دوو سەدەیەدا، رێبازە سەرەكیەكانی ئایدیۆلۆژی بریتی بون لە:
1-پارتە ناسیۆنالیستەكان 2-نیشتمانیەكان 3-دیموكراتەكان 4-لیبرالەكان 5-سۆسیالیستەكان 6-سۆسیال-دیموكراتەكان 7-كۆمۆنیستەكان 8-فاشیستەكان 9-راسیزمەكان 10-ئاینی و مەزهەبیەكان 11-ساڵەهایە، پۆپۆلیستەكانیش چالاك بونەتەوە.
ئێستا، لەجیهاندا، ململانێی دژوار لەنێوان پۆپۆلیست-راسیزم لەلایەك، سۆسیال-دیموكرات و پارتە پارێزگارەكان و لیبرالەكان، لەلایەكی تر هەیە. لەهەندێك وڵاتدا، پۆپۆلیستەكان پێشكەوتون لەهەندێك وڵاتیشدا راسیزمەكان كاریگەرن. پارێزگارەكان، رادەیەك لاوازبون، بەڵام پێگەیان لەناو هاوكێشەكاندا لەدەست نەداوە. سۆسیال-دیموكراتەكان، بە دوو ئاراستە تێدەكۆشن. ئاراستەیەكیان لە رۆژئاوادا ناوەندێكی جیاوازیان هەیەو بەهێزن. ئاراستە گشتیەكەی سۆسیال- دیموكراتەكانیش ماوون و زۆرتریش لە ئەمریكای لاتینیدا تاڕادەیەك، بەهێزن. دیارە لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، سۆسیال-دیموكراتەكان هەر لاواز بوون. بەڵكو هەندێك هەوڵی كۆكردنەوەشیان لە چەندین كۆنگرەدا، سەری نەگرت!لیبرالەكانیش، بەحوكمی بازاڕی ئازاد، پەرەیان سەندووە.
هەمیشە، مەیدانەكانی سیاسەت لەجیهاندا وابووە. هەڵكشان و داكشانی حیزبە سیاسیەكان، زادەی روداوەكان بووە. هۆی سەرەكی داكشان، یان پاشەكشەی لایەنە سیاسیەكان، یەكەم بۆ نە خوێندنەوەی بابەتیانەی روداوەكانی سەردەم دەگەڕێتەوە. دووەم، بۆ لێك نەدانەوەی هەمەلایەنەی باری سیاسی و دۆخی كۆمەڵایەتی ناو وڵاتانی خۆیان گەڕاوەتەوە. زۆر جاریش لەدەستدانی هەلی سیاسی، دوچاری شكستی كردون. هەر لایەنێك، لەهاوكێشەكانی سەردەم و ململانێ كۆمەڵایەتی- سیاسیەكانی وڵاتانی خۆیان، قوڵ نەبن و بەرنامەی گۆڕٍانكاری سیستەم و ژیانی كۆمەڵایەتی و بەدیهێنانی خۆشگوزاریان نەبێ، بێگومان دوچاری پاشەكشە یان شكست دەبن.
رەهەندی هەڵسەنگاندنەكان
دەشێ، كۆتایی جەنگی سارد، بە دەستپێكردنی ڕوداوە تێك چرژاوەكانی چارەكە سەدەی رابوردوو بزانین. سیستەمی جیهانیگیری، تەوژمێكی توندی هەمەلایەنە بوو، بۆ كۆنتڕۆڵكردنی بازاڕی وڵاتان و دەستەمۆكردنی چینەكان و مرۆڤایەتیش، لەهەموو بارێكەوە. ئەم دۆخە زەمینەی رەخساند پۆپۆلیست و راسیزم، بەهێز بكات. بینیمان لەناوەڕاست و رۆژهەڵاتی ئۆروپا، هەروا لە ئەمریكای لاتین (لەبەرگی چەپی پۆپۆلیست). لەوپەڕی جیهانیشدا،، ترامپی سەرۆكی ئەمریكا، لەوڵاتانی ئیسلامیشدا، رەوتی توندڕەوی ئیسلامگەرا، بەهێز بون. لەم دۆخەشدا، یەلەك زەردەكانی فەرەنسا و خۆپیشاندانەكانی شیلی، هۆنگ كۆنگ، پاكستان، ئێران، عێراق، لوبنان و جەزائیر.. تاد. ئەمانەش، لەئاكامی گەمارۆو داڕوخانی ئابوری، گەندەڵی، نەبوونی دادپەروەری ، تەشەنە سەندنی گەندەڵی، داڕمانی چینی سەرمایەداری ناڤین.. هەروەها راوەستانی نەشونمای ئابوری..تاد راپەڕیون. لە ئەمریكای لاتیندا گەشەكردن دابەزیوە بۆ (0,2%) لە لوبناندا ساڵانە تەنها (3) هەزار هەلی كار دابین دەكرێ، لەكاتێكدا پێویستیان بە (20) هەزار هەلە. هەڵبەتە، گەندەڵی سەرەنجامی سیاسەتی ئابوری هەڵەو، دەسەڵاتی مشەخۆر و، نەبونی لایەنی كەمی دادپەروەری و سەروەری یاسا، بێڕادە تەشەنەی سەندووە.
ئابوری سەردەم و زاڵبونی دەسەڵاتی لیبرالەكان و ناوەندەكانی مۆنۆپۆلی دراوی بازاڕەكانی جیهان، خەریكە، چینی سەرمایەداری ناڤین لە زۆر وڵاتدا، تایبەت وڵاتانی پاشكۆدا، نابوت دەكات. ئەمەش جیاوازییە كۆمەڵایەتیەكان ترسناكتر دەكات و ستەمكاری زیاتر دەسەپێنێ و تاوان پەرەدەسەنێ.
ئەم دۆخە ئابورییەو سیستەمی حكومڕانیە، سەرەڕای زاڵبونیان لە دوو دەهەی رابوردودا، بەڵام، خەریكە دەگەنە بنبەست و جارێكی تر، رەوتی سۆسیۆ-سیاسی و ئامانجی كۆمەڵایەتی نوێ، دێنێتە كایە. نە سیستەمەكانی ئێستا، نە دەستورە كلاسیكیەكانی پەیمانی كۆمەڵایەتی، نە پارتە سیاسیەكانیش تێكڕا، چیكە ناتوانن، وەكو دەهەكانی رابوردوو، بە دەمامكەكانی لەمەوبەر، حكوم بكەن و سیاسەتی داخراو پەیڕەو بكەن و دەسەڵات بپارێزن.
سیستەمەكان جێ ماوون؛ حیزبەكان پێویستیان بە گۆڕانكاریە؛ بازاڕەكان دەبێ رێكبخرێنەوە؛ یاساكان لەگەڵ گۆڕانكاریەكاندا بسازێندرێن؛ گەندەڵی ریشەكێش بكرێ و دادپەروەری بێتەدی..تاد.
تەواوی ئەو گۆڕانكاریانەش، سەبارەت بە حیزبەكان، مەحاڵە بێتەدی، ئەگەر، حیزبەكان لە لە گۆڕانكارییەكانی سۆسیال-میدیاو هاوكێشە ئابوری و سۆسیۆ-سیاسی سەردەمەكە تێ نەگەن و ستراتیژی خۆیان لەبەر رۆشنایی دیاردە نوێكان دانەڕێژنەوە. ئەم ئەركەش، وا دەخوازێ پەیمانی كۆمەڵایەتی نوێ چەشن، لە نێوان هاوڵاتی، دەسەڵات، لە دەستورەكاندا، ببەسترێ. پەیمانی رۆسۆو فەیلەسوفەكانی سەدەی هەژدەهەم، كۆتاییان هات.
كۆتاییەكان و ئەركەكان
لە رۆژئاوادا، پۆپۆلیستەكان لە كۆتایی هەژمونیاندا، رۆژگاری سیاسەت دەبەنە سەر. راسیزمەكان، ئەگەر كۆچبەران چارەسەریان بۆ بدۆزرێتەوە، كاریگەریان لاواز دەبێ. لە وڵاتانی ئیسلامیشدا، هێزە ئیسلامگەراكان لە شكستدان و هەرگیز ناتوانن بە ئەندێشەكانی سەدەكانی ناوەڕاست، خۆیان بپارێزن و تۆتالیزمی رۆحی بسەپێنن.
بەگشتی، وەرچەرخان بە ئاراستەی جیاواز، لە رۆژئاواو دەوڵەتانی پاشكۆدا، بەڕێوەیە. یەكێتی، ئەركێتی، خوێندنەوەی بۆ چۆنیەتی رودانی وەرچەرخانەكان هەبێ.
سۆسیال-دیموكراتەكان، بە گۆڕانكاری سیاسەت و خەباتی چینایەتیان، دەبوژێنەوە. لیبرالیزم، ناتوانێ ، وەكو لە خەیاڵدانیدا هەیە، لە سایەی جیهانگیریدا، بەڕەهایی كۆنترۆڵی جیهان بكات. چەپەكان، تا رادەیەك دەبوژێنەوە. دەمێنێتەوە بگوترێ:
لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەروبەرماندا، كاتێك هێزە ئیسلامگەراكان تێك شكابن. لیبرالیزم بە لاوازی و تازە سەریهەڵدابێ. ناسیۆنالیستەكان، كاریگەری جارانیان نەمابێ. پۆپۆلیستەكانیش تەمەنیان كورت بوو. چی دەمێنێتەوە؟
دەمێنێتەوە، هێزە دیموكرات و رێكخراوە مەدەنیەكان، لەكایەكاندا بكەر بن. هاوكات، سۆسیال-دیموكراتەكان، زەمینەیان باشتر دەڕەخسێ، كارا بن. ئەمە لەكاتێكدا ئەگەر خۆیان لەگەڵ گۆڕانكاریە سۆسیۆ-سیاسیەكانی سەردەمدا، بگونجێنن، هەنگینێ رەهەندی گۆڕانكاریەكان لەقازانجیانە. بەڵام نەك بە رێبازی ئایدیۆلۆژی سەردەمی جەنگی سارد! بەتایبەتی، لە توركیادا نەبێ، سۆسیال-دیموكراتەكان ئۆباڵی حوكمڕانی خراپیان لە ئەستۆدایە، لەباقی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بەرپرسیارێتی نەهامەتیەكان هەڵناگرن.
مەترسی مشەخۆری لەسەر بەرنامە
سۆسیال-دیموكرات، لە رۆژهەڵاتدا، ئەگەر خاوەن بەرنامەی كارلێك (تفاعل) بن لەناو روداوەكاندا، جیاوازی سیاسیی و كۆمەڵایەتی و ئایدیۆلۆژیان، لەبەر مشەخۆی نەشارنەوە، هەم لە رووی:
-رزگاری نەتەوەییەوە، باشترین سیاسەتی مافی چارەی خۆنوسینیان هەبێ.
-لەباری دیموكراسییەوە، شیلگیر بن.
-لە دادپەروەری كۆمەڵایەتیدا، كاریگەر بن.
-دژایەتی گەندەڵی بێپەروا بكەن.
-ئەقڵیەتی باوكسالاری تێك بشكێنن.
-مەدەنیەت و رۆشنگەری هاوچەرخ، بەدی بێنن.
-لە ململانێكردندا، دژی كۆنەپەرستی، خەمسارد نەبن.
ئەو ئەركانە راپەڕێنین، سۆسیال-دیموكرات، شانسی سەركەوتنی باشیان لەبەردەمدایە. یەكێتی، لەم كۆنگرەیەدا، بە حوكمی دیاردە تازەكان و، دەركەوتە كاریگەرەكان و، روداوە چارەنوسسازەكانی سۆسیۆ-سیاسییەوە، بەرچاوی رۆشنە. تاقیكردنەوەیەكی باشیشی هەیە. بەشێكیشە لە بەرەی سۆسیال-ئینتەرناسیۆناڵ و خەباتی بەرچاویشی بۆ دیموكراسی كردووە. خەباتی دادپەروەریش بكاتە ئامانج، یەكێتی كاریگەری لەم هەلومەرجەدا دەبێ. بۆیە، ئەگەر لە كۆنگرەدا، كاتێكی باش بۆ داڕشتنەوەی بەرنامەی یەكێتی و فەلسەفە سیاسی-ئایدیۆلۆژیەكەی تەرخان بكرێ، ئۆرگانی لێوەشاوەو بە تواناش، لە لوتكەوە بۆ دامێن، بۆ جێبەجێكردنی بڕیارە پەسەندكراوەكانی كۆنگرە، هەڵبژێردرێ، بێگومان، هەم ئاڵوگۆڕە جیهانیەكان و، هەم گۆڕانكاریە كۆمەڵایەتیەكان، لەم سەردەمەی جیهانگیری و پەیوەندییە خێراكان و سۆسیال-میدیادا، بۆ یەكێتی، دەرفەتی لە بارن كێشە دەرونیەكانی چارەسەر بكات و هەڵمەتی كاراتر بۆ بەدیهێنانی ئەركەكان، لە خەباتی سیاسی، حوكمڕانی، مەدەنی و میدیادا، كارا بكات. دیارە، كەمتەرخەمیش لە راپەڕاندنی سەرجەم ئەركەكاندا، لە كۆنگرەدا، بنوێنێ، ئەنجامەكەی.. نالەبار دەبێ!!