یەكێتی لە نێوان مەرگ و ژیانەوەدا
لە هەناوی هەموو ئەو كێشەو گرفت و قەیرانانەی یەكێتی تێیانكەوتوە، ئەوەی مایەی دڵخۆشیە و مرۆڤ ئاسودە دەكات، ئەوەیە لەم رۆژانەدا قسەوباس و خوێندنەوەی لۆجیكی و عەقڵانی بۆ شیكاركردنی بارودۆخی یەكێتی و لێكۆڵینەوە لە قەیران و كێشەكانی، لە لایەن چەندین كادر و سەركردەی ئەم حیزبەوە، بە راشكاوی، قسەی لە سەر دەكرێت و بۆچون و دنیابینی جیاواز ئەم باسە رۆژ بە رۆژ زیاتر دەوڵەمەند دەكەن. بەشێك لەو ووتووێژ و توێژینەوانە لە كەناڵەكانی راگەیاندنەوە راستەوخۆ بڵاودەكرێنەوەو هەندێكیشیان بوەتە قسەوباسی تۆرە كۆمەڵایەتیەكان. نوێترین ئەم باسانە نوسینێكی یەكێك لە سەركردەكانی پێشوی یەكێتی، مامۆستا جەعفەرە. من لەم باسەمدا جگە لە بۆچونەكانی خۆم، هەندێك لە بۆچونەكانی مامۆستا جەعفەر جارێكیتر دەخەمەوە بەر باس و قسەی تایبەتی خۆمی لە سەر دەكەم.
قۆناغی پەڕینەوە
بارودۆخی ناوخۆی یەكێتی لە ئەمڕۆدا بە شێوەیەك تێكچووە، ئەو بارەی خوڵقاندووە، كە چیتر بواری خۆدزینەوەو پەردەپۆشكردن نادات. قوڵبونەوەو فراوانبوونی قەیران و كێشەكان ئاماژەی ئەوەن یەكێتی لە قۆناغی پەرینەوەیدا ژانی لە دایكبوونێكیتر دەیگرێت. لەم پرۆسەیەشدا دوو ئەگەر یان دوو چارەنوس چاوەڕوانێتی، ئەگەری نوێبوونەوەو تێپەڕاندنی قەیران و چارەسەركردنی كێشەو گرفتەكانی و لە دایكبوونێكی نوێ، دووەمیش ئەگەری ئاشبەتاڵ و مەرگ و كۆتایی.
زۆربەی ئاماژەكان ئەوەمان پێدەڵێن، كە ئەم پرۆسەیە هەروا بە ئاسانی و بێ كێشەو گرفت تێپەڕ نابێت. هیوادارم ئەم گۆڕانكاری و تێپەڕینە بە بێ كارەسات و خوێنڕشتن بەڕێكەین.
ئەوەی مایەی نیگەرانیە و كێشەكەی زۆر ئاڵۆزتر كردووە، لە ئەمڕۆدا سەركردایەتی یەكێتی لە دەرەوەی زەمەن و شەرعیەت و مێژوودان، بە خەیاڵ و خۆشی دەستكەوتە مادییەكانەوە، تەواو مەستبوونە، حیسابات و دنیابینی و عەقڵانیەت و لۆجیكیان بە شێوەیەك لێتیكچووە هەموو پێشنیار و چارەسەرەكانیان دەبێتەوە بە قەیران و كێشە. ئەم لێتێكچوونە وایكردووە، بە واقیعی، پایەكانی ژیانی رێكخراوەیی و حزبی لە نێوان پرنسیپە چەسپاوو گۆڕاوەکان (الپوابت و المتغیرات)دا ئاڵوگۆڕ ببن، ستراتیج و تاكتیك ئاڵوگۆڕ بكرێن. ستراتیجمان لێببوو بە تاكتیك و تاكتیكیش بە ستراتیج.
لە یاسا و پرنسیپەكانی كاری حزبایەتیدا پایە نەگۆڕەكان و ستراتیج ئاراستەی كاری رێكخراوەیی و سیاسەتەكانی حزب دیاریدەكەن، بۆیە كاتێك ئەم دوو پایەیە جێگۆڕکێ دەکەن، لۆجیك و دنیابینی و عەقڵانیەت توشی گرفت دەبن، بەرژەوەندیی باڵای حزبایەتی توشی قەیران و ئیفلیجبوون دەبێت. بەرژەوەندیە باڵاكانی میللەت و حیزب دەخرێتە خزمەت بەرژەوەندیە كەسیەكانەوە. لەم بارودۆخەدا بۆ قوتاربون لە قەیران و دووركەوتنەوە لە روودانی كارەسات دانوستان و لێكتێگەیشتنی نێوان سەركردە باڵاكان دەبێتە ئامانج، نەك دەرئەنجامی دانوستانەكان و بەرژەوەندی باڵای میللەت و حزب. لەم بازنەیەدا ئەوەی دەبێتە پرسی ووتووێژ، پرسی كۆنگرەیە کە خواستی چەندین سەركردە و كادرە. لە ئەمڕۆدا داواكردنی ئەنجامدانی كۆنگرە بووەتە ئامانج، نەك بەرهەم و دەرئەنجامی كۆنگرەكە. لەم ساتەوەختەدا توڕەیی و بێزاری زۆرینەی ئەندامان و كادرانی یەكێتی گەیشتوەتە بارێك دەیانەوێت بە هەر شێوەیەك بێت ئەم دۆخە بگۆڕێت، بە باش یان بە خراپ، هیچ بیر لە دەرئەنجام و دەرهاویشتەكانی ناكەنەوە. داواكردنی ئەنجامدانی كۆنگرە و كۆتاییهێنان بەم دۆخەی ئێستای یەكێتی بووە بە خواستی زۆربەی كادر و ئەندامان، جگە لە توێژێك لە ئەندامانی (م.س) و سەركردایەتی نەبێت. داواكارانی ئەنجامدانی كۆنگرە، ئەم توێژە بەرفراوانە ناڕازیە، بە هیچ شێوەیەك پرۆژە و دنیابینییان بۆ چۆنێتی ئەنجامدان و رێكخستنی كۆنگرە نیە. بیر لە بەرهەمی ئەم كۆنگرەیە و چۆنێتی شكانەوەی دەرئەنجامەكەی تا ئەمڕۆ نەبوەتە باس و قسەی لە سەر ناكرێت، رەنگە هۆی ئەمە لە ئێستادا تەنیا ئەوەبێت، بیانەوێ (م.س) و سەركردایەتییەكانی دژ بە كۆنگرە، رازیكەن بە ئەنجامدانی. پێش دەستپێكردنی پرۆسەی كۆنگرە، لەم رۆژانەی رابردوودا پرۆسەی دیاریكردنی كاندیدەكانی یەكێتی بۆ حكومەت ئاماژەیەكی زۆر ترسناك بوو. زۆربەی كادران پێیان وایە ئەگەر كۆنگرەیش بكرێت ئەوە هەر بەم شێواز و میكانیزمە ئەنجام دەدرێت، هاوكات بەرەی دژ بە كۆنگرەیش هەندێك ترسیان لە ئەنجامدانی كۆنگرە شكاوە، ئەو ئاسۆیەیان بۆ پەیدا بووە، كە كۆنگرە ناتوانێت لە هاوكێشە و پرۆسەكە بیانخاتە دەرەوە، بگرە بە سەركەوتنیان وەك ئەوەی لە حكومەت ئەنجامیاندا زیاتر جێپێیان قایم دەبێت و شەرعیەتیان نوێ دەبێتەوە.
ئاستی بێزاری
بڵاوبونەوە و تەشەنەكردنی بێزاری و توڕەیی تا ئەو ئاستەی بوەتە دیاردە، ئەستەمە بەم میكانیزم و عەقڵیەتە بتوانرێت چارەسەر بكرێت. لە راستیدا پرسی بێزاری و توڕەیی، كە دەبێتە دیاردە، رووداوێكی وا ئاسان و بێ كێشە نیە، بەڵكو زۆر جار دەبێتە بناغەی یاخیبوون و بەرپاكردنی توندوتیژی. لە بیرمان نەچێت دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕان و نەوەی نوێ لە گەوهەردا دەرئەنجامی بێزاری و توڕەیی كادرانی یەكێتی بووە لەو واقیعە نەخوازراوەی تێیخزاوە. ئەم بارودۆخە بێزارییە تەواوی ئۆرگان و دەزگاكانی یەكێتی گرتوەتەوە، رووداوێكی ئاسای نیە، بەڵكو ئاماژەیەكی ترسناكە بۆ ئایندەی یەكێتی و پرۆسەی كۆنگرە. هاوكات بە دیوێكیتردا شكست و بێتوانایی گۆڕان و نەوەی نوێ و هاوپەیمانی بۆ دیموكراتی و دادپەروەری ئەو باوەڕەی لای كادرانی یەكیتی سەپاندووە، لە ئێستا بەدواوە بۆ ئەنجامدانی گۆڕانكاری و ناچاركردنی سەركردەكانیان بە قبوڵكردنی داواكانیان و ئەنجامدانی ریفۆرم، نەچنە دەرەوەی حزب و ریزەكانی یەكێتی بە جێناهێڵن، ئەمەش لە واقیعدا مەترسیەكانی سەر بەرەی موحافیزكاری ناو سەركردایەتی یەكێتی زۆر دژوارتر دەكات. بۆ چارەسەركردنی ئەم گرفتە لە لایەن بەرەی موحافیزكاری ناو سەركردایەتی یەكێتیەوە، هەوڵێكی ناتەندروست و خراپ دەدرێت، وەک بەرزكردنەوەی پلەی هەندێك لە كادران و پرۆسەی زیادكردنی ئەندام مەكتەبەكان و جێگرانی مەڵبەندەكان و ..هتد، كە لە كرۆكدا تەنیا بۆ بە هێزكردنی تەكەتول و باڵباڵێنن و قوڕەكە زیاتر خەست دەكاتەوە.
قەیرانی ئۆرگانەكانی یەكێتی و زیادكردنی ئەندام و پلە بەخشینەوە، نەك هەر كاریگەریی لە سەر چاككردنی بارودۆخەكە نەبووە و ئەو ئۆرگانانەی نەخستوەتەوە سەر ئاراستەی كار و چالاكی، بگرە بە تەواوەتی زۆربەیانی ئیفلیج كردووە. راگەیاندنی یەكێتی، كە باوكی راگەیاندنی كوردیە لە ئەمڕۆدا، لە دۆخێكدایە كەس ئیرەیی پێنابات. رێكخستن و دارایی و چاودێری و ...هتد، بەگشتی بوونەتە چایخانە و جێگای بەیت و بالۆرە.
چینی ئاڵتونی
تەواوی توێژی كادرانی ناوەند، كە بە توێژ یان چینی ئاڵتونی ناسراون (كادرانی باڵا، رووناكبیران، رۆژنامەنووسان، ئەكادیمییەكان...هتد) بەگشتی پێگەی راستەقینەی خۆیان لەدەستداوە. ئەم توێژە، بە شێوەیەكی گشتی، بوون بە دوو بەشەوە، بەشێكیان لە پێناو بەردەوامبوون و بژێویدا، بوون بە پیاوی سەركردە باڵاكان و لە ناو پەرژەوەندییەكانی ئەواندا تواونەتەوە و هیچ رۆڵ و كاریگەرییەكیان لە سەر ئاراستەی رووداوەكان نەماوە، بەشەكەیتریش بە تەواوەتی پەراوێزخراون و لە ناو قاعیدە و خەڵكی عەوامدا توانەتەوەو هیچ رۆڵ و كاریگەرییەكیان نەماوە.
كۆنگرە ئامرازە، نەك ئامانج
گرفتی یەكێتی لە ئەمڕۆدا تەنیا ئەنجامدانی كۆنگرە نیە، هاوكات كۆنگرەیش قەیران و كێشەكانی چارەسەر ناكات. لە راستیدا دنیابینیی تەندروست بۆ كۆنگرە ئەوەیە ئەم پرۆسەیە وەك ئامراز ببینرێت، نەك وەك ئامانج، بەواتە كۆنگرە بكرێتە ئامرازێك بۆ چارەسەر، نەك بۆ پەردەپۆشكردنی قەیران و وەڵامدانەوەی رای گشتی رێكخراوەیی و حزبی. لە ئەمڕۆدا هێز و رێكخراو و حزبە لۆكاڵیەكانیش چیتر ناتوانن وەك پێشوو، بە بێ گوێدانە پرانسیپەكانی دیموكراسی و لەبەرچاوگرتنی گۆڕانكارییەكانی جیهان هەڵسوكەوت بكەن، ئەوەتا دەبینین چۆن مەرجی بەشداریکردن لە پرۆسەی هەڵبژاردن لە لایەن دەسەڵاتی ناوەندی و رێكخراوە جیهانیەكانەوە دەبەسترێتەوە بە پابەند بوون بە ئەنجام دانی كۆنگرە، لە راستیدا رەنگە لە ئەمڕۆدا بەهۆی ئەو بارودۆخە ناجێگیرەی عێراق و كوردستانی گرتوەتەوە، تاڕادەیەک چاوپۆشی لە حزب و رێكخراوەكانی كوردستان بكرێت یان بە دیوێكیتردا ئەم پرسە بكرێتە ئامرازێك بۆ گوشار خستنە سەر ئەم لایەنانە و زیاتر تەنازولیان پێیبكرێت، بە تایبەتی لە پرسە ستراتیج و هەستیارەكانی مافی نەتەوەیی و نیشتمانی.
كێشەی یەكێتی، كێشەی نێوان باڵەكانی سەركردایەتی و بەرژەوەندیی ئابوری و سیاسیی چەند ئەندامێكی (م.س) و سەركردایەتی نیە، بەڵكو كێشەی راستەقینە، كێشەی نێوان كادران و ئەندامانی حزب و سەركردایەتیەكەیەتی، كێشەی نێوان خەڵك و حزبە.
گەندەڵی
ئەوەی لە ئەمڕۆدا دەبینرێت و پەردەپۆش ناكرێت ئەو هێرشە درندانەیەیە، كە رۆژانە دەكرێتە سەر ماڵ و سامان و موڵكی حزب و خەڵك. تەشەنەكردنی نەخۆشیی گەندەڵی بەشێوەیەكە بووەتە دیاردە و تەواوی شادەمار و ماسولكەكانی حزبە كوردییەكان و كۆمەڵگای كوردیی بە گشتی گرتوەتەوە. من لێرەدا بۆیە چڕیی باسەكەم لە سەر یەكێتیە و تەنیا ئەم دەكەمە بەردەباز بۆ قسەكردن لە سەر ئەم دیاردە و دۆخە، چونكە دەمەوێت لە ماڵەكەی خۆمەوە دەست پێبكەم.
دوو هۆ وایانكردووە لەم بوارەدا زیاتر قسە لە سەر یەكێتی بێت، یەكیان ئەوەیە فۆرمی رێكخراوەیی یەكێتی لە دامەزراندنیەوە بەم ئاراستە و شێوازە هاتووە. ئەویتر یەكێتی وەك نفوز و سەنگ كەوتوەتە ناوچەی سلێمانیەوە، ئەم ناوچەیە لە مێژوودا وابووە، جیگای یاخیبوون و هەڵگەڕانەوە لە دەسەڵات و حوكمڕانی بووە. سایكۆلۆجیای خەڵكی سلێمانی تایبەتمەندیی خۆی هەیە. ئەم وەسفە نە ستایشە و نەزەم، بەڵكو ئەمە راستیەكە دەبێت سیاسەتمەداران و توێژەران بە وردی لە بەرچاوی بگرن.
پاشەكشێی گەورە
نەمان و لاوازبوونی بەها و مۆراڵی حزبی ئەو بارەی خوڵقاندووە، كە پارادۆكسێك لە نێوان پەیمان و وتە و بەڵین لە گەڵ كردار و هەڵوێستی كادران و سەركردایەتی دروست بێت، بێ متمانەیی و گومان و بێباوەڕی بەیەكتر ببێتە دیاردە. پاشەكشێی گەورە لە بواری رووناكبیری و بیر و دنیابینی لە ریزەكانی یەكێتی یەكێكە لە دیاردە ترسناكەكان. هیچ گومانێك نیە لە دوای نەخۆشكەوتنی تاڵەبانیەوە یەكێتی بە تەواوەتی توشی قەیران و كێشە بوەتەوە. تەواوی ئۆرگانەكانی لە دۆخێكی ناجێگیر و خراپدا ژیانی رێكخراوەیی بەرێدەخەن، بە گشتی توشی شێوە ئیفلیجبوونێك بوونە. ئاسۆی نوێبونەوەو دەرچوون لەم بارودۆخە زۆر كز و لاواز بووە. بواری نوێبونەوە و گۆڕان بەرەو پێشكەوتن و چارەسەری قەیران و كێشەكان بوەتە خەون لای زۆربەی كادر و ئەندامانی یەكێتی. دەستاودەستنەكردنی دەسەڵات لە نێوان نەوەكاندا تەواوی جومگەكانی كاری رێكخراوەیی تووشی ئیفلیجبوون كردووە. لەم چوارچێوەیەدا گۆڕینی باوكەكان بە كوڕەكان نابنە جێگرەوەی ئاڵوگۆڕی نەوەكان، بەڵكو ئەمە ناڕاستەوخۆ هەر درێژەپێدەری عەقڵیەت و دنیابینیی نەوەی رابردووە، كە زۆر بە داخەوە زۆربەیان تا ئەمڕۆ لە رابردوودا دەژین و عەقڵی سیاسی و دنیابینیی هزرییان ساڵانی هەشتاكانی تێپەڕ نەكردوە. تێنەگەیشتن و باوەڕنەهێنانی سەركردە باڵاكان بە پێویستیی بەرجەستەبوون و بەردەوام بوون لە رێگای كۆمینیكەیشن لە گەڵ زەمەن و سەردەمدا بوەتە بەربەستێكی گەورە بۆ بەرجەستەبوونی گۆڕانكاری و نوێبونەوە. عەقڵیەتی كۆكردنەوە و كورتكردنەوەی هەموو گۆڕانكارییەكان لە گۆڕینی كەسێك بۆ كەسێكیتر لە هەمان فۆرم یان گۆڕینی باوكەكان بە كوڕەكانیان ئەم پرسە نەك چارەسەر ناكات، بگرە زۆر ئاڵۆزتر و رێگای رزگار بوون لە قەیرانەكان دژوارتر دەكات.
قەیرانی شەرعیەت
لە پرسی شەرعیەتدا گۆڕانكارییەكانی جیهان بە تایبەتی لە بواری هزر و سیاسەتدا چیتر رێگا نادەن شەرعیەتی بێ مەرجەع حوكمڕانیی گەلان بكات. شەرعیەتی شاخ و شۆڕش و كارێزمای خەباتی دوور و درێژ لە فۆرم و مۆدێلی كاسترۆ و جەمال عبدولناسر و هاوشێوەكانیان سەردەمی بەسەر چووە. مانەوە لە سەر كورسیی دەسەڵات، شەرعیەت بە فەرمانڕەوایی نادات، ئەگەربە شێوەیەك لە شێوەكان بتوانێت دەنگی جەماوەریش بە دەست بێنێت.
ئەمڕۆ سەردەمی شەرعیەتی دەستوری و یاساییە، شەرعیەتی بۆماوەیی و دەسەڵاتی تاكە كەسی و دەسەڵاتی بنەماڵەیی و خێڵەكی بوون بە مێژوو.
لە ئەمڕۆدا كوردستان وەك جیۆپۆلتیك و جیۆئۆكۆنۆمیك لەناو بازنەی هاوكێشە جیهانی و هەرێمایەتیەكاندایە، هەر بۆیە ئەم ناوچەیەش پڕوشكی گۆڕانكارییەكانی جیهان دەیگرێتەوەو دەرئەنجام پرۆسەی گۆڕان و نوێبونەوە دەبێتە واقیع و ئەوانەی لە دژی ئەم پرۆسەیە دەوەستنەوە گومانی تیادا نییە رەشەبای گۆڕان نەك هەر رایان دەماڵێت، بگرە تەفرو تونایشیان دەكات. بەواتە كوردستان لە گۆڕاندایە و ئەم پرۆسەیەش پێویستی بە دامەزراندنی شەرعیەتێكی نوێیە، شەرعیەتێك لەگەڵ خواستەكانی ئەم چەرخ و زەمانەدا بگونجێت.
ئەو فۆرمەی لە ئەمڕۆدا لە كوردستان حوكمڕانی پێدەكرێت، نەك لە گەڵ گۆڕانكارییەكانی سەردەمدا ناگونجێت، بگرە لە هیچ وڵاتێكی جیهاندا نەماوە، حوكم و شەرعیەتێكە بۆ توێژ و چەند بنەماڵە و خێزانێكی تایبەتە. ناچاركردنی جەماوەر و كادران و ئەندامانی حزب بە قبوڵكردنی ئەم واقیعە دەرئەنجامەكەی رەنگە زۆر لەوە ترسناكتر بێت، كە چاوەروان دەكرێت.
بە شێوەیەكی گشتی كوردستان قەیرانی شەرعیەتی هەیە، لەم بوارەیشدا نەك تەنیا یەكێتی، بەڵكو تەواوی حزبە كوردستانیەكان ئەم قەیران و كێشەیەیان هەیە. كۆمەڵگای سیاسیی كوردی، لە بارە گشتیەكەیدا، لە نێوان دوو جۆر شەرعیەتدا دابەشبوونە، شەرعیەتی بۆماوەیی، باوكایەتی كلاسیكی، چ لە سەر فۆرمی خێڵ بێت یان خێزان، دووەم شەرعیەتێك تیایدا رۆڵی سەركردەی كارێزمایی و تاكە كەسی، سەركردەی ئەوحەد و زەعیم تەنیا، ..هتد. ئەم فۆرمە ئەو خاسیەتەی بە هەندێك حزب و بزوتنەوەی سیاسی بەخشیوە، كە سروشتی دوكان وەرگرن، سەركردەی حزب رۆڵی خاوەن دوكان دەبینێت و خۆی خاوەنی تەواوی بڕیار و دەسەڵاتەكانە. ئەم دوو فۆرمە لە شەرعیەت وەك ئەوەی ماكس فیبەر ئاماژەی پێكردووە، لە سەردەمەكانی رابردوودا رۆڵ و كاریگەرییان بەهێز بووە، بەڵام لە ئەمڕۆدا بوونەتە مادەیەكی بێگیان و بێ كاریگەر. لە ئەمڕۆدا نەوەیەك دروست بووە، دنیابینی و بۆچونی تایبەت و جیاوازی هەیە، رەنگە بەهۆی ئەوەی گۆڕانكارییەكانی دونیا زۆر بە خێرایی و قوڵی گوزەر دەكەن تا ئەمڕۆ نەتوانن گوزارشت لە دنیابینیی تایبەتی خۆیان بكەن، بەڵام زۆر بە باشی هەستی پێدەكەن و دەزانن چییان دەوێت. لە راستیدا ئەوە نەوەی كۆنە ناتوانێت ئەم نەوە نوێیە بخوێنێتەوە، هەر ئەمەش هۆی سەرەكیییە، كە بۆشایی و كەلەبەرێكی زۆر گەورە لە نێوان ئەم دوو نەوەیەدا دروست بووە.
قەیرانی رێكخراوەیی و ستراكچەری حزبی گەیشتوەتە بارێك، خەریكە خاسیەتی حیزبایەتی وون دەكەین، بە رامان لە واقیعی كاری رێكخراوەیی، ئەو راستیە زۆر بە روونی دەردەكەوێت، كە تەواوی ئۆرگان و دامەزراوەكانی یەكێتی لە قەیراندان، بگرە زۆربەیان توشی ئیفلیجی بوونە.
(د. بەرهەم)
لە باسەكەی مامۆستا جەعفەردا، كە لە ژێر ناونیشانی (د.بەرهەم لە نێوان یەكێتی و هاوپەیمانیدا) بڵاوكراوەتەوە راشكاوانە ئاماژە بە هەندێك هەلوێستی نامۆ و ئاڵۆزی سەركردایەتی یەكێتی و چەند كێشەو گرفتێكی ئەمرۆی یەكێتی دەكات. لە سەرەتاوە من پێموایە ئەم باسەی (م. جەعفەر) زۆر كاریگەرتر و باشتر دەبوو، ئەگەر تەرخانیكردایە بۆ قسەوباس لە سەر كێشەكانی ئەمڕۆی یەكێتی و قسەكردن لە سەر (د. بەرهەم) وەك كادرێكی باڵای یەكێتی رەتكردایەوە، چونكە من پێموایە كێشەی یەكێتی زۆر لە (د. بەرهەم) و تەواوی سەركردایەتی یەكێتی گەورەترە. لە راستیدا ئەو باسەی ئەو، كە لە سەر (د. بەرهەم) وروژاندویەتی لە ئەمڕۆدا لە حاڵەت دەرچوەو بووە بە دیاردە، بۆیە باشتر وابوو، زیاتر و چڕتر قسەی لە سەر كێشەو قەیرانە ستراكچەرییەكانی یەكێتی بكردایە.
لەم باسەدا پرسیارێك دەوروژێنێت، دەپرسێت: ئایا (د. بەرهەم) باوەڕی بە یەكێتی هەیە، ناڕاستەوخۆ ئەم برگەو باسە دەكاتەوە بە بەشێك لە باسێكیتر، كە پێشووتر لە ژێر ناونیشانی (ئایا یەكێتی بیری هەیە) وروژاندویەتی. لە راستیدا ئەم پرسیارە پێویستە لە هەڵوێست و بیروباوەڕی (د. بەرهەم)دا تەسك نەكرێتەوە، ئەم بڕگەیە بۆخۆی باسێكی تایبەتە و قسەی زۆر لەمە زیاتر هەڵدەگرێت. لەم برگە و بەشەدا باسەكە جەخت لە سەر ئەوە دەكاتەوە، كە (د. بەرهەم) باوەڕی بە بیروباوەڕی سۆشیال دیموكرات نیە و لە سەرەتاوە پیاوێكی لیبراڵ بوەو ئەم باوەڕ و بیرەی خۆیشی نەشاردوەتەوە. لەم بازنەیەدا بە دەق دەڵێت:(تێزەكانی (د. بەرهەم) بە بیرو ئایدیۆلۆژیا رێك پێچەوانەی بیر و ئایادیۆلۆژیا و پەیرەو و پرۆگرامی یەكێتیە). ئەم باسە لە هەناویدا پرسیارگەلێكیتر دەوروژێنێت، ئایا (د. بەرهەم) ، كە هەڵگری ئەم بیروباوەڕەیە بۆچی قبوڵیكرد لە ناو حزبێكی سۆسشیال دیموكراتدا كار بكات؟. كاركردنی پیاوێكی خاوەن بیری لیبراڵ لە ناو حزبێكی سۆشیال دیموكراتدا چی واتا و مانایەكی هەیە؟. ئەم پارادۆكسە لە كەسایەتیی (د. بەرهەم)، لە جەوهەردا، چیمان پێدەڵێت؟. ئایا ستراتیجی (د. بەرهەم) لە ناو یەكێتیدا ئەوە بووە ئەم رێكخراوە لە بیروباوەری سۆشیال دیموكراتەوە بگۆڕێت بۆ حزبێكی لیبراڵ؟. ئایا ئامانجی (د. بەرهەم) چی بوە لەم سیاسەت و ستراتیجە؟ ئامانجی بەرژەوەندیی كەسی بووە یان باوەڕداری؟ . (د. بەرهەم) ئەمەی بۆ خۆی كردوە، كە زانیویەتی ئەم رێكخراوە لە قەیراندایە و دوای نەخۆشكەوتنی مام، قەیرانی سەركردایەتیی هەیە، بەتایبەتی كاتێك گروپێك لە سەركردە كۆنەكان بەم كەسایەتیە موعجەب بوون و كەوتنە شوێنی، یان نەخێر هەر خۆی باوەڕی وابووە، كە پێویستە ئەم حزبە بگۆڕدرێت و هەڵگری بیروباوەڕی لیبرالیزمی نوێ بێت؟.
لەم باسەدا (م. جەعفەر) بە دەق دەڵێت:(د. بەرهەم) یەكێكە لەوانەی بڕوای بە (لیبرالزمی نوێ) هەیە و هەر لە یەكەم رۆژی گەڕانەوەی بۆ ئەم خاك و نیشتمانە كار بۆ برەودان بەم رێباز و فكر و ئەخلاقە دەكات و ئەمەش لە رەفتار و هەڵسوكەوتی ئەودا رەنگی داوەتەوە.
لێرەدا پرسیارێكی جەوهەریتر دەوروژێت: ئەگەر (د.بەرهەم ساڵح) هەر لە سەرەتاوە ئەم بیرو باوەرەی هەبووە، ئەی بۆ رێگای پێدرا لەناو یەكیتیدا كار بكات و بگاتە پۆستی جێگری سكرتێری گشتی؟ كێ ئەم هەلەی بۆ رەخساند؟ . چۆن ئەم هەلەی بۆ رەخسا؟. ئەمانە و چەندین پرسیاریتر، كە بەرواڵەت لە بیروباوەڕ و هەڵوێستی (د. بەرهەم)دا چڕ دەبنەوە و لە جەوهەریشدا باسێكی جدی و و بەشێك لە قەیرانی ئەمڕۆی یەكێتین. هەموو ئەو سەركردایەتی و (م.س)ەی یەكێتی، كە بە ئاشكرا خۆیان وەك كوتلەی (د.بەرهەم) رادەگەیاند، ئایا نەیاندەزانی ئەم پیاوە كەسایەتییەكی لیبراڵە؟ بە چیی (د.بەرهەم) موعجەب بوون؟ لە دامەزراندنەوە یەكێتی خۆی لە بەرەی سۆسیالزم و جەمسەری حزب و حكومەتە چەپ و ماركسیەكان پۆلێنكردووە، بیروباوەڕی سەرمایەداری، لیبرال و لیبرلیزمی نوێی وەك نەیار و دوژمنی خۆی بینیوە.
لە دوای داڕوخانی یەكێتی سۆڤیەت وەك رابەری بەرەی سۆسیالزم، قەیرانەكانی سیستمی سەرمایەداریش رۆژ بە رۆژ لە قوڵبونەوەدایە. لیبرالیزم بە شێوەیەكی زۆر توشی گرفت و كێشە بوەتەوە، زۆربەی بیرمەندان و رووناكبیرانی سیاسی ئەم فۆرمە هزری و سیاسییە لە قۆناغی كۆتاییدا دەبینن و پێیانوایە ئەمیش وەك یەكێتی سۆڤیەت لە سەرەمەرگدایە.
قەیرانی ئایدیۆلۆژیا
یەكێتی لە ئەمڕۆدا لە بۆشاییەكی گەورەی بیرو ئایدیۆلۆژیادا دەژێت. مێژووی بیرو ئایدیۆلۆژیای یەكێتی، لە دامەزراندنیەوە بە چەند قۆناغێكدا تێپەڕیوە، سەرەتا وەك رێكخراوێكی ماركسی لینینی بە بیروباوەڕی ماوتسیتۆنگ دامەزرا و ئەم فۆرمە لە جەستە و گیانی كۆمەڵەدا نەقشی خۆی كێشا. دواتر و لە سەردەمی ئارامدا زۆر بە هێمنی بەرەو بیروباوەڕی ماركسی لینینی لە فۆرمی سۆڤێتیەكان هەنگاو دەنێت. بە شەهیدبوونی ئارام یەكێتی و كۆمەڵە پێكەوە تەبەنای بیروباوەوری سۆشیال دیموكرات ئەدەن لە هۆش و بیریان و رۆژ بە رۆژ ئەم فۆرمە لە ناو یەكێتیدا زیاتر پەرە دەسێنێت، دەرئەنجام سۆشیال دیموكرات دەبێتە ناسنامەی فەرمی یەكێتی.
لە دوای راپەڕینی ساڵی 1991ی كوردستانی باشورەوە و بە تایبەتی دوای داڕوخانی جەمسەری سۆسیالستی لە سەر ئاستی جیهان و تەشەنەكردنی قەیرانی چەپ، بیر و ئایدیۆلۆژیای یەكێتیش توشی قەیران و كێشەی ستراكچەری بۆتەوە.
لە بڕگەیەكیتری باسەكەیدا (م. جەعفەر) باس لەدابەشبونی یەكێتی بەسەر دوو باڵدا دەكات، باڵی زۆرینە و باڵی ناوەندی بڕیار، ئاماژە بۆ ئەوە دەكات، كە (د. بەرهەم) لە باڵی ناوەندی بڕیار بووە، بەڵام دوای ئەوەی ئەم باڵە ناتوانێت خەون و خولیاكانی بۆ بگەیەنێتە ئامانج، بڕیار دەدات لە یەكێتی بچێتە دەرەوەو و رێكخراوێكی سیاسیی نوێ بە ناوی (هاوپەیمانی بۆ دیموكراتی و دادپەروەری) دامەزرێنێت. لێرەدا من قسە لە سەر ئەوە ناكەم، كە (د. بەرهەم) ئەوكاتەی لە دەرەوەی یەكێتی بووە چییكردوە و چیی وتوە، چۆن هەڵسوكەوتی كردووە، قسەو هەڵوێستەكانی ناكەمە بەردەباز بۆ رەخنەگرتن لێی وەك یەكێتیەك، لە راستیدا شێواز و میكانیزمی گەڕانەوەی (د. بەرهەم) بۆ ناو یەكێتی و وەرگرتنەوەی پلەی سەرۆك كۆمار و بوونەوەی بە جێگری سكرتێری گشتی لە كوێی پەیڕەو پرۆگرامی ناوخۆی یەكێتیدا جێیكراوەتەوە؟ ئەمە پرسیارە راستەقینەكەیە.
چەند سەرنجێكی خێرا
یەكێك لە دیارترین قەیران و كێشەكانی یەكێتی ، قەیرانی ئۆرگان و دامەزراوەكانیەتی، پرنسیپی كەسی شیاو لە جێگای شیاو لە هیچ جومگەیەكی ئەم یەكێتیەدا نەماوە. لە واقیعدا ئەمە هۆیەكی سەرەكیی پاشەكشێی جەماوەری یەكێتیە. سیاسەتی هەڵە و ناعەدالەتیی سەركردایەتی بۆ چارەسەركردنی كێشە و گرفتەكان ئەوەندەیتر قوڕی قەیرانەكەی خەستتر كردوەتەوە.
راستە مێژووی سیاسیی عێراق پێمان دەڵێت: زۆر دەگمەنن ئەو حیزبانەی بە یەكجارەكی دەمرن و كۆتاییان دێت، بەڵام هاوكات ئەو ئامۆژگارییەشمان دەكات، كە هەر حزب و رێكخراوێكی جەماوەریی گەورە توشی پاشەكشێ و داڕوخان بێت و تەواو لاواز بێت ئەستەمە چارێكیتر و لە قۆناغەكانی دواتری ژیانیدا بتوانێت پێگەو سەنگی پێشووی خۆی وەرگرێتەوە. دیارترین نمونە لەم بوارەدا مێژووی حزبی شیوعی عێراقە، كە رۆژانێك تەواوی شەقامی عێراقیان پاوان كردبوو، لە رووی جەماوەری و لایەنگرانەوە ركەبەریان نەبوو، بەڵام دەرئەنجامی هەڵەی ستراتیجیی سەركردەكانیان لە رابردوودا، ئەمڕۆ گەیشتونەتە دۆخێك جێگای بەزەیین.
پرنسیپی پێویستییەكان قەدەغەكراوەكان حەڵاڵ دەكات، لە ئەمڕۆدا نەك هەر قەناعەت بە كەس ناكات، بگرە كاریگەریەكانی تەواو پێچەوانە دەبێتەوە، لە بری ئەوەی قەناعەت بە رای گشتی رێكخراوەیی بكات، كادران و ئەندامانی حزب زیاتر توڕە و نیگەران دەكات. ئەوەی ئەمڕۆ بۆتە پێویستی و ئەرك ئەوە نیە سەركردایەتیی حزب بۆ رازیكردنی جەماوەری حزبەكەیان بێن، دەسەڵاتەكان لە كەسانێكەوە بدەن بە كەسانێكیتر، بەڵكو پێویستە شەرعیەتی دەسەڵات لە سەردەم و زەمەنێكەوە بگۆازنەوە بۆ سەردەم و زەمەنێكی باڵاتر.
دامەزراندن و دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕان و هاوپەیمانی بۆ دیموكراتی و دادپەروەری و نەوەی نوێ و ناوەندی بڕیار و هەموو ئەو حزب و رێكخراوانەی، لە رۆژانی داهاتودا، لەم سنورە دادەمەزرێن، لە جەوهەردا، دەرئەنجام و هۆی بوونی قەیرانە لە مەدرەسەی سیاسیی سلێمانی، بۆیە تا ئەو كاتەی یەكێتی لە قەیراندا بێت ئەم مەدرەسە و سنورە قەیرانی لێنابرێت و جێگیریی سیاسی بە خۆیەوە نابینێت.
ئەمڕۆ تەواوی مرۆڤایەتی لە دۆخێكی دژوار و سەختدایە، ئێمەش لەم دژواریە پشكی شێرمان بەردەكەوێت، بەڵام ئەوەی گرفت و قەیرانەكانمان زیاتر سەخت و ئاڵۆز دەكات ئەوەیە، سەركردەكانمان واتای بیر و رووناكبیری نازانن، یان تەواوی توێژی رووناكبیران پەراوێز و پشتگوێ دەخەن. هەر میللەتێك دنیابینی و خوێندنەوەی تەندروستی بۆ ژیان و رووداو و گۆڕانكارییەكان نەبێت و پشت لە رووناكبیران بكات ئاكامەكەی كارەسات و ماڵوێرانی دەبێت، بۆیە بەشێكی ئەم قەیران و كێشانەی ئەمڕۆی یەكێتی ئەوەیە، كە چەند ساڵێكە پشتی لە رووناكبیران و توێژەران و خاوەن بیر و دنیابینیی زانستی كردووە.
پشتگوێخستن و پەراوێزخستنی توێژی ناوەند، كە بە توێژی ئاڵتونی ناو دەبرێت، رەنگە بتانپارێزێت لە رەخنە و هێرشی قسە، بەڵام دەرئەنجام كارەساتێكتان بۆ دەخوڵقێنێت ئەستەمە بتوانن تیایدا قوتار ببن.