خۆپیشاندانەكانی عیراق لە كوردستان دووبارە دەبنەوە؟

فەریق حەبیب 04/11/2019



بەو پێیەی هەرێمی كوردستان بەشێكە لەعیراق، بۆیە بەچاك‌و بەخراپ گۆڕانكاریی‌و پیشهاتەكانی بەغدا كاریگەریی راستەوخۆیان لەسەر هەرێم دەبێت. خۆپێشاندانەكانی تەشرینی عیراقیش كە 11 رۆژە درێژەیان هەیە، بێ‌ گوومان دەرەنجام‌و لێكەوتەكانی، رەنگدانەوەیان لەسەر دۆخی كوردستان دەبێت، نەك هەر ئەوەندە بەڵكو بەدوور نازاندرێت، ئەگەر ناڕەزاییەكان ئاكامی باش بەدەستبهێنن‌و گۆڕانكاریی بەرچاویان لێبكەوێتەوە، هەوڵ بدرێت كۆپی هەمان سیناریۆ لە كوردستانیش دووبارە بكرێتەوە.
تەواوی خۆپیشاندان‌و راپەڕینەكانی " بەهاری عەرەبی"، تەنها تونس-یان لێ‌ دەربچێت، لە دوو دەرەنجام بەولاوە هیچی تریان لێ‌ شین نەبووە: هاتنەكایەی دەسەڵاتی سەربازی ژنەڕاڵەكان، یان پشێویی‌و جەنگی ناوخۆی بێ‌ كۆتایی. خۆپێشاندانەكانی میسر و سودان‌و جەزائیر بەچوونەسەركاری ژنەڕاڵەكانی سوپا كۆتاییان هات، خۆپێشاندان‌و راپەڕینەكانی سوریا‌و یەمەن-یش جەنگێكی نێوخۆی بێ‌ كۆتایان هێناوەتەئاراوە كە نزیكەی 10 ساڵە بێ‌ چارەسەر ماونەتەوە‌و بەهۆیانەوە دەیان هەزار كەس كوژراون‌و ملیۆنانیش ئاوارەبوون. 
تائێستا نازاندرێت دەرەنجامی ئەوەی عیراقییەكان پێی دەڵێن " راپەڕینی تشرین" بەرەو كام لەو دوو ئاكامە دەچێت، هاوشێوەی سوریا و یەمەن وڵات بەرەو پشێویی‌و جەنگ دەبات، هەروەكو موقتەدا سەدر پێشبینی كردووە، یاخوود وەكو میسر و جەزائیر و سودان ژەنەڕاڵ‌و ئەفسەرەكان دەبنە فەرمانڕەوای وڵات؟ بەچاوپێداخشاندنێكی خێرا بە مێژووی كودەتا‌و شۆڕشەكانی عیراقدا، دەگەینە ئەو باوەڕەی كە ئەستەمە عیراقییەكان بتوانن نموونەی هاوشێوەی تونس پێشكەش بكەن، بۆیە ئەگەری هەیە هەمان سیناریۆی سوریا و یەمەن لەعیراقیش دووبارەبێتەوە، بەتایبەتی كە عیراق زەمینەی بەرپابوونی جەنگی نێوخۆی تێدایە‌و 13 ساڵ لەمەوبەر جەنگێكی تایفەگەریی خوێناوی روویدا‌و هێشتا هەمان ئەو هۆكارانەی جەنگەكەیان هەڵگیرساند، لەكایەدان. ئەگەرچی ناو بەناو باس لە سیناریۆی كودەتای سەربازیش دەكرێت.
ئەوانەی پێشبینی دووبارەبوونەوەی سیناریۆی خۆپیشاندانەكانی تەشرینی عیراق لە كوردستان دەكەن، باوەڕیان وایە لەبارێكدا ئەگەر خۆپێشاندانەكانی عیراق دەرەنجامێكی ئەرێنی بەدەستەوەبدەن، گەنجانی ناڕازی كوردستانیش هەوڵی لاسایی كردنەوەی عیراقییەكان دەدەن.
راستییەكەی بەشێك لەو فاكتەرانەی بوونەتەهۆی توڕەبوونی عیراقییەكان‌و هاتنەسەر شەقام‌و نواندنی چەشنێك لە تووندوتیژیی، لە كوردستانیشدا بوونیان هەیە، لەوانە: ناشەفافی داهات، بەتایبەتی داهاتی نەوت، تەشەنەسەندنی گەندەڵی، لەكەداربوونی هەڵبژاردن‌و دیموكراسی، كەڵەكەبوونی سامان‌و داهاتی وڵات لای چەند سەد كەسێك‌و هەژاربوونی ملیۆنان كەس، هەڵكشانی رێژەی بێ‌ كاریی، قۆرخكردنی بازاڕ‌و پرۆژەكان لەلایەن ژمارەیەك لە بەرپرس‌و كاربەدەستانی حزبییەوە.. هتد. بەڵام چەندین هۆكاری تریش هەن كە عیراقییەكانیان پەست كردووە، لە هەرێمدا بوونیان نییە، لەوانە: ململانێی تایفی، بڵاوبوونەوەی گەندەڵی ئیداری‌و دارایی بەشێوەیەكی بەرفراوانتر لەوەی لە كوردستاندا هەیە، پەككەوتنی خزمەتگوزارییەكان، بێزاربوونی لەڕادەبەدەری عیراقییەكان لە دەستێوەردانی ئیقلیمی، نارازیبوون لە سیستمی سیاسی‌و دەستووری وڵات... هتد. لێرەدا پێویستە ئاماژە بە فاكتەری دەرەكیش بدرێت كە رۆڵی بەرچاوی لەپێشهات‌و گۆڕانكارییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیە. ئەمریكا‌و خۆرئاوا بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەژموونی ئێران، رەنگە پشتیوانی خۆپیشاندەرانی عیراق بكەن‌و خوازیاری گۆڕانكاریی بن، بەڵام لە حاڵەتی كوردستاندا هەمان هەڵوێستیان نییە‌و هەرێمی كوردستان قەڵای قایم‌و پشتیوانی ئەوانە‌و نایانەوێ‌ پشێویی‌و نائارامی لێرە درووست بێت.
ماوەی زیاتر لە ساڵێكە لە كوردستاندا، پرۆژە یاسای چاكسازی لە مووچە‌و دەرماڵە‌و ئیمتیازات لەنێوان حكومەت‌و پەرلەماندا دێت‌و دەچێت، خەڵكی كوردستان وەڕس بوون ئەوەندە باس لەو پرۆژە یاسایە كراو تائێستا هیچ دیار نییە. هەمیشە باس لەو دۆسیانە دەكرێت كە لەلای دەستەی دەستپاكین‌و هەندێكیان یەكلاكراونەتەوە، كەچی تائێستا نەمان بینی فەرمانی دەستگیركردن بۆ دووان لە رەمزەكانی گەندەڵی دەربچێت. ئەگەرچی حكومەتی نوێی هەرێم بەڵێنی چارەسەركردنی زۆرێك لە كێشەكانی هەرێمی داوە‌و بەرنامەیەكی چوار ساڵی بۆ داناون‌و بەشێك لە خەڵك ئومێدێكیان بەم كابینەیە هەبوو، بەڵام تائێستا بەكردارەكی هەنگاوی بەرچاو نەنراوە. خەڵكی كوردستان لە جۆرێك لە دۆش داماویی‌و بێ‌ دەنگیدان، گەنجان بێ‌ هیوان لە پارتە سیاسییەكان‌و لە حكومەتیش، بەڵام دەبێ‌ دەسەڵاتدارانی هەرێم دڵنیابن لەوەی ئەم بێ‌ دەنگییەی خەڵك ئاسایی نییە‌و مەترسیدارە‌و تاسەر درێژە ناكێشێت، چونكە عیراقییەكانیش بێ‌ دەنگ بوون‌و لەناكاو بێ‌ هیچ پێشەكییەك، لەسەرەتای مانگی تەشرینی یەكەمدا رژانە سەر شەقامەكان. كاتێكیش خۆپیشاندانەكانیان پەرەیان سەند‌و مەرجەعیەتی شیعەكان‌و ئەمریكا‌و نەتەوەیەكگرتووەكانی هێنایەسەر خەت، حكومەت‌و كوتلە سیاسییەكان بەڵێنی زنجیرەیەك چاكسازیی ‌و گۆڕانكاریی گەورەیان بەخەڵك دا، بەڵام بێ‌ هوودە بوو، خۆپیشاندەران هەموو شتێك رەتدەكەنەوەو تائێستا ناڕەزاییەكان هەر درێژەیان هەیە‌و تەنانەت بەشێكی زۆر لە خۆپیشاندەران شەوانەش لەسەر شەقامەكان دەخەون‌و دەڵێن تا رژێمی سیاسی ئێستا‌و دەمووچاوە بێزراوەكانی دوای 2003 لە پرۆسەی سیاسی دوور نەكەونەوە وازناهێنن.
بۆیە دەبێت دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان، بەزوویی هەنگاو بەئاراستەی چاكسازیی‌و سزادانی رەمزەكانی گەندەڵی‌و ئەو رێكارانەدا بنێن، كە داواكاریی خەڵكن‌و تائێستا چارەسەرنەكراون، چونكە لە حاڵێكدا ئەگەر خۆپێشاندان‌و ناڕەزایی لەكوردستان سەرهەڵبدات، ئەوا ئەستەمە بەبەڵێنی درەنگ وەخت خامۆش بێتەوە، ئەو كاتەش دۆخەكە لەهەمووان تێكدەچێت‌و بەئاسانی كۆنترۆڵ ناكرێتەوە.