نادیە موراد وەک ناسنامەی جینۆساید
1
لەهەفتەی یەکەمی هێرش و پەلامارەکانی دەوڵەتی تیرۆریستی ئیسلامی داعش بۆسەرشەنگال و ناوچەی ئێزیدی نشینەکان لەساڵی 2014؛ سەرقاڵی کۆکردنەوەی زانیاری بووم، لەبارەی جۆری تاوانەکە، بەڵگەنامەو زانیاری تایبەت بەتاوانەکە، ستۆری و ئازاری قوربانیەکان، لێدوان و ڕای جۆراوجۆر لەڵایەن ناوەندە نێوخۆیی و هەرێمایەتی، نێودەوڵەتیەکان؛ لەم سۆنگەیەشەوە یەکەم ووتارم بەناونیشانی (جینۆسادی ئێزدییەکان لەسەردەستی داعش) نووسی و بڵاوکردەوە، کەبۆ ئەوکاتە بڕێک پێیان وابوو، هێشتا زووە ناوی جینۆساید لەتاوانەکە بنرێ و بڕێکیش پێیان وابوو، ئێمەومانان مەسەلەکە گەورە دەکەینەوە. بەڵام ئێمە بەپشت بەستن بە ڕێککەوتننامەی 1949 نەتەوە یەکگرتوەکان و ڕێککەوتننامەی 1998ی ڕۆماوو چەندین ڕێککەوتننامەی تری، لەدوای ئەو ووتارەش سەلماندمان، کە تاوانەکانی داعش جینۆسایدن و هیچ ملبادان و پاساوێک هەڵناگرێ و هەرکەس و لایەنێکیش گوومان بخاتە سەرناسنامەی جینۆسایدی ئێزییەکان لەسەردەستی داعش، ئەوە بێ سێ و دوو، ڕەوایەتی دەدات بە داعش و تاوانەکانیان.
2
دەبێ بۆ مێژوو بیڵێم لەچوارچێوەی گەڕان و پشکنینەکاندا، ناوێک زوو پێی وتین زۆرترین زانیاری لای منە، ئەویش (داود موراد خەتاری) بوو، کە دەروێشانەو دڵسۆزانەو لەئاستی بەرپرسیارێتیەکی گەورەی تاکەکەسی، بارتەقای گەورەترین دامەزراوە، زانیاری و دۆکۆمێنتی لەبارەی تاوانەکانی داعش کۆکردەوە، بەتایبەت چاوپێکەوتن و ستۆری ئازاری قوربانیەکان، ئامارو داتای قوربانیەکان. لەناو ئەم ناوانە یەکەم کەس کە ئازارەکانی (نادیە)ی بەزمانی عەرەبی تۆمارکرد، (داود) بوو. یەکەم کەسیش کە ستۆرییەکەی کردە کوردی (بەندە)ی موخڵیستان بوو، کەهەر ئەوکاتە چەندین نامەو سەرنجی زارەکیم پێوترا، کەگوایە ئێمە لەم باسەدا بڕێک سەرچیخ ڕۆشتووین و زیادمان لەبارەی (نادیە) وتوە یان نووسیوە. بەڵام ئەوانەی وا ئەمەیان دەوت، شارەزاییان لەبارەی تاوانەکانی (جینۆساید، دژی مرۆڤایەتی، جەنگ، دووژمنکارانە)، نەک هەر نەبوو، بەڵکو تەقەی سەریشیان لەبارەیەوە دەهات؟
3
ئێمە مەخلوقێکی سەیرین و ووتەیەکی باویش هەیە کەدەڵێ (مردوو پەرست و زیندوو کوژین)؟ یەعنی تا زیندوە ڕێزی لێناگرین و بگرە بۆمان بکرێ بەئازارو سوێوە دەیکوژین و کەمرد ئەوکاتە سەرشیوەنی بۆ دادەنێین و بۆی دەگرێین. بۆ نادیەش گەر داعش بیانکوشتایە، ڕەنگە ئەوکاتە تەنیا بمانوتایە بەداخەوەو تا دنیای دەرەوەش نەیانکردە قسەی جددی، دەسڵات لەهەرێمی کوردستان. دەسڵات لەعێراق، حزب و لایەنەکان لەعێراق و کوردستان، تەنانەت ڕێکخراوەکانی ژنان و ئافرەتان و خوشکان و خانمان و ڕێکخراوەکانی (NGO) و هتد نەیاندەزانی (نادیە) بەواتای ئازارو ناسنامەی جینۆسایدکردنی ئێزدییەکان، بەڵکو هەندێ جارو هەندێکیان تۆمەتی ئەوەیان بۆ هەڵدەبەست کە زیاد ڕۆیی لەقسەکانیا یان لەگێڕانەوەکانیا دەکات لەبارەی ڕفاندن و ئیغتسابکردن و فرۆشتن و ئازاردانی بێ سنورییانەوە، تا گەیشتە ئەوەی کەسی دیارهەبوو پێیان دەوت ئەم کچە دەیەوێ بەم شێوەیە خۆی بناسێنێ؟ ئەمە چ نابەرپرسیارێتی و چ خۆێن ساردییەکە؟
4
کاتێک نادیە بڕیاریدا، ئەوەی بەسەرخۆی وخێزانەکەی و ئاواییەکەی و دەستەخوشکەکانیا هاتوە، ئازایانەو وەک خۆی بۆ هەموو دنیا باس بکات و بگێڕێتەوە. کۆسپ و تەگەرەی زۆری خرایە بەردەم و دەویسترا خەڵکی تر وەک جێگرەوەی ئەو دەست نیشان بکرێ؛ بەڵام ئەمە نەیخواردو هەر زوو هەوڵەکان لەنیوەی ڕێگا پووچەڵ بوونەوەو تاجی نوێنەرایەتیکردنی ئازارو برینی جینۆسایکردنی ئێزدییەکان کرایە سەر نادیە؛ کەئەمەش گەورەترین ئەرک و بەرپرسیارێتی و نوێنەرایەتیکردن بوو؛ کەڕێک لەم کاتەدا پەرلەمانی کوردستان لەچوارچێوەی سەفقەیەکی دوو حزبی باڵادەستی ناو پەرلەمان (گۆڕان و پارتی)، پڕۆژە بڕیاری ناساندنی تاوانەکانی (داعش)یان وەک تاوانی جینۆساید لەباربردو بەڕاسپاردەیەک ئەم پرسە گرنگەیان (دێزە بەدەرخخۆنە کرد)؟
5
کازێوە ساڵەحی نووسەرو لێکۆڵەر دروست بۆی چوەو دەنوسێ(گەلانی دنیا بە داهێنانە زانستیەکانیان خەڵات ئەبەنەوە ، گەلی ئێمەش بە ئازار و مەینەتی وفرمێسکەکانی، گەلانی دنیا بە ڕۆح و قسەی کۆمیدی دنیا لە دەور گرد بووەتەوە ، گەلی ئێمەش بە چیرۆکە جەرگ بڕەکانی). دەمەوێ شتێک بۆ پۆستەکەی کازێوە زیاد بکەم، ئەویش ئەوەیە گەلانی دنیا خۆیان بەخاوەنی ڕاستەقینەی خۆشی و ناخۆشییەکانیان دەزانن و لەئاستی بەرپرسیارێتی مامەڵەیان لەگەڵ دەکەن، گەلی ئێمە لەکاتی خۆشی خاوەنی زۆری بۆ پەیدا دەبێ و لەکاتی ئازارو مەینەتی و ناخۆشی بێخاوەن و تەنیا دەبێ و تەنانەت خۆیشی خۆی ناناسێ، گەلانی دنیا کاتی خۆیان بۆ کاکردن لەسەر خۆشی و ناخۆشییەکانیان دابەش دەکەن و گەلی ئێمە هەمیشە کات بەفیڕۆ دەدا؛ ئەگەر وانیە بۆچی تا بەئێستا تاوانەکانی داعش دژ بەئێزدی و مەسیحی و شەبەک و پێکهاتەکانی تری دەشتی موسڵ و شەنگال، نە لەپەرلەمانی کوردستان، نە ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان، نە لەپەرلەمانی عێراق، نە لەئەنجومەنی وەزیرانی عێراق وەک تاوانی جینۆساید نەناسێنراوەو بڕیاری لەبارەوە لێ نەدراوە؛ لەکاتێکا لەسەرئاستی نێودەوڵەتی و لەچەندین وڵات وەک (نەتەوەیەکگرتوەکان، ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی، ئەمریکا، کەنەدا، پەرلەمانی ئەوروپا) و چەندین وڵاتی تر، تاوانەکانی داعش بەلایەنی کەم وەک تاوانی جەنگ و دی مرۆیی یان وەک تاوانی جینۆساید ناسێنراون.
6
کاندیدکردنی نادیە موراد بۆ وەرگرتنی نۆبڵی ٢٠١٨، ئەو ژنە ئازایەی برینەکانی خۆی هەموو ڕۆژ نوێ کردەوە و دەنگی هەڵبڕی و نەترسا لەوەی کۆتاییەکەی چۆن دەبێ؟ جەسورانەو لەوپەڕی بڕوا بەخۆبوونەوە، ڕۆیشتە سەرستەیجی بەرزترین دامەزراوەی دنیاو بەتۆنێکی مرۆڤ دۆستانە، بەگوێی هەموو دنیایدا کە بێن و تێبگەن لەوەی چ ئازارێک بەجەستەو لەناو دڵ و دەروونی خۆی و تەواوی گەلەکەیدایە. ئەو شەرمی نەکرد لەوەی لەدوای خۆی کۆمەڵگای نێرسالاری چی پێدەڵێن و چۆن لۆمەو سەرزەنیشتی دەکەن، بەڵکو زۆری بۆ گرنگ بوو کە زوڵمێک و تاوانێک کە لەگەلەکەی کراوە، بگەیەنێت و لەڕێگای دەنگی ئەوەوە ئازارەکانیان بکەنە ئازاری هەموو جیهان یان درووستر بەنێودەوڵەتی بکەن.
لەهەردووکیانا نادیە گرەوی بردەوە؛ هەم گەورەترین خەڵاتی نێودەوڵەتی بردەوەو هەمیش توانی نوێنەرایەتی ڕاستەقینەی زوڵم و تاوانێک بکات کە داعش بەئامانجی قڕکردن و لەناوبردنیان ئەنجامی دابوو.
7
شەست و دوو تاوانباری داعش، ئاواییەکەی نادیە (کۆچۆ)یان وێران و تاڵانکرد، نزیکەی (400) کەسیان تیا کۆمەڵکوژ کردو زیاتر لە (1000) هەزار ژن و کچ و مناڵیان ڕفاندو کچەکانیان کردە سەبایەو کەنیزەک؟ نادیە وەک یەکێک لەسیمبولەکانی دەربازبووی ئەم تاوانە دەربازدەبێ و خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی پێدەبەخشرێ و بەمەش ئەرکێکی ئێجگار قورسی دەکەوێتە سەرشان، ئەویش ئەوەیە دەبێ لەپێشووتر، زیاتر بەدواداچوون بۆ دۆسیەی جینۆسایدی ئێزییەکان لەسەر ئاستی تێکڕای ڕەهەندەکان بکات، بەتایبەت کاکردن بۆ دادگایی کردنی تەواوی ئەو تاوانبارو تۆمەتبارانەی کەتاوانەکەیان ئەنجامداوەو ئەوانەش کەبوون بەهۆکاری درووستبوونی تاوانەکەو ئەوانەش کەهاوکارو پاڵپشتی داعش بوون بۆ ئەنجامدانی تاوانەکە، لەدادگایەکی نێودەوڵەتی، بەتایبەت ئەو شەست و دوو تاوانبارەی کە ئاواییەکەی نادییەیان جینۆسایدکرد؛ چونکە ئەگەر ئەمە نەکرێ دۆسیەی جینۆسایدی ئێزدییەکان، وەک تەواوی دۆسیەی جینۆسایدەکانی تری گەلی کوردستان بەهەژاری و بێدەرەتانی دەمێنێتەوەو دەبێتە قوربانی.
بۆ بەجێگەیاندنی ئەم ئامانجەش، نادیە پێویستی درووستکردنی تۆڕێک یان دامەزراوەیەکی نێودەوڵەتی کارا؛ پاڵ پشتی و هاوکاری هەیە لەسەرئاستی نێوخۆیی و هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی.