دەقی بابەتەکەی مەلا بەختیار، لەپانێلی زانكۆی لوبنانی فەرەنسی
رۆژی (12/2/2020) زانكۆی لوبنانی فەرەنسی، پانێلێكی بەناونیشانی "بارودۆخی سیاسی‌و ئابووری عیراق‌و كاریگەرییەكانی لەسەر هەرێمی كوردستان" بۆ هەریەك لە مەلا بەختیار، مەحمود محەمەد و ئەبوبەكر كاروانی، رێكخست‌و ئەمەی خوارەوەش دەقی بابەتی پانێلەكەی مەلا بەختیار-ە.
ئەم كاتەتان باش
بەخێرهاتنی هەموو ئەو بەڕێزانە دەكەم كە تەشریفیان هێناوە، مامۆستایان، خوێندكاران‌و میوانە ئازیزەكانی تر. هیوادارین ئەم دیبەیتە، بۆ سێ لایەنمان‌و بۆسێ كەسایەتیمان، ببێ بەمایەی ئەوەی دەرگا بكاتەوە، بەردەوام دیبەیت هەبێ لەم زانكۆیەو لەزانكۆكانی تریش، بۆ ئەوەی ئێمەی كە پێماندەڵێن سیاسی، بتوانین لینكێكی باش‌و ئۆرگانیكی تر لەگەڵ زانكۆكان دروست بكەین، لەپێناو راستكردنەوەی هەڵەكان‌و زیاتركردنی راستییەكان. ئومێدەواریشم دوای ئێمە پرسیارەكان، دیبەیتەكە تە واو بكات.
بۆ ئەوەی بتوانین تابلۆیەكی جوان لەسەر عیراق، مێژووەكەی، پرۆسەی چۆنێتی گۆڕانكارییەكان‌و تا دەگاتە ئەوەی تازە سەرلەنوێ عیراق بونیاد دەنرێتەوەو دادەڕێژرێتەوە‌و بۆ ئەوەی بتوانین باشتر رونیبكەینەوە، پێمباشە ئاوڕێك لەمێژوو بدەینەوە.. لەبەرئەوەی ئەگەر نەگەڕێینەوە بۆ مێژوو ئەوا ناتوانین هەرگیز ئێستا بەباشی لێكبدەینەوە. ئەگەر ئێستاش بەجوانی لێكنەدایەوە، هەرگیز ناتوانین روانگەی ئاییندە بەجوانی پیشانبدەین. چونكە ئەم سێ بازنەیە رابردوو، ئێستا‌و ئاییندە بەیەكەوە بەستراوە..
ئامادەبووان
عیراق ساڵی 1921 دامەزراوە، بۆ ئەوەی بزانین ئەو سەردەمە، لەدوای جەنگی یەكەم، ئەو تێزانەی هەبوون بۆ چارەسەری كێشەكان و دامەزراندنی دەوڵەتانی وەكو عیراق، چۆن بوون‌و لەسەر دەستی دەوڵەتەكان چۆن هێنراون و سەپێنراون‌و سەرەنجامیش چەند لێی رازیبوون‌و چەندیش لێی ناڕازیبوون.
عیراق، ئەوكاتە وڵاتێكی یەكگرتوو نەبوو، بەڵكو لەسێ میرنشین پێكهاتبوو، میرنشینی بەسرە، بەغدادو ویلایەتی موسڵ، كە تەواوی باشوری كوردستانی دەگرتەوە. ئەمەش واتای ئەوەی كە ئینگلیز (بەریتانیای كۆڵۆنیالیست) هاتووە بۆ عیراق، ئەم عیراقەی ئێستا بەم جوگرافییە سیاسییە نەبوو! بەڵكو كێشەكانی پێشتر، كێشە عەشائیرییەكانی، سیاسییەكانی‌و پێكهاتەكانی ئەوكاتی عیراق، لەزەمانی عوسمانی ئەوەندە قوڵبون، هەتا دەوڵەتێكی وەكو ئۆتۆكراتی، دەوڵەتێكی سیۆكراتی وەكو عوسمانی، واتە دەوڵەتێكی دینی دسەڵاتداری رەهای عوسمانی، هاتووە جۆرێك لەچارەسەری بۆ چۆنێتی بەڕێوەبردنی ئەو پێكهاتە جیاوازانەی عیراق، شیعەو سوننەو كورد دۆزیوەتەوە. بەڵام كە ئینگلیز هاتووە، ویستویەتی بەجیهانبینی ئیستعماری خۆی، ناشناڵێك، وڵاتێك دروستبكات و بەزۆری زۆرداری هەموومان لەقاڵبی ئەم وڵاتەدا بپەسێوێ‌‌و بتوێنێتەوە.
ئەوكاتەی كە ئینگلیز هاتووە، سێ نمونەی چارەسەری كێشەی نەتەوایەتی هەبوون لەدنیادا.. یەكەم، نمونەی سۆسیالیستەكان، كە لینین رابەرایەتی دەكرد. نمونەیەكی پاشایەتییەكان، كە پاشای سوید نوێنەرایەتی دەكرد. نمونەی سێهەمیش، نمونەی دیموكراتەكان، كە سەرۆكی ئەوكاتی ئەمریكا، وۆرد وۆڵسن، تێزی هەبوو بۆ چارەسەكردنی كێشەكانی وڵاتانی وەكو ئێمە.
نمونەی پاشای سوید، یەكەمین تێزی چارەسەری نەتەوەییە، كاتێك نەرویج داوای سەربەخۆیی كرد لەساڵی (1916)، پاشای سوید بەبێئەوەی رێگە بدات خوێن لەلوتی هاووڵاتییەكی سویدی و نەرویجی بڕژێت، ئیمزای كرد كە سەربەخۆی خۆیان وەربگرن. ئەمە پاشای وڵاتێكی پێشكەوتوو، كە نزیكەی سەد ساڵ لەمەوبەر، كێشە ئایینی‌و مەزهەبییەكانیان كۆتایی پێهێنا‌و تازە كەوتبونە سەر رێچكەی سەرمایەداریی‌و دیموكراسی و تەنانەت ئەوكاتە چەوساندنەوەش لەناو سویددا هەبوو، بەڵام هەوڵێكی گەورە هەبوو بۆ چارەسەری كێشەكان، بۆیە مافی چارەنوسی بە نەرویجییەكان‌و هەم بەدانیماركییەكانیش بەخشی.
تێزی دووەمیش، فینلەندایە، كە دوای شۆڕشی ئۆكتۆبەر، واتە دوو ساڵ دوای چارەسەری كێشەی نەرویج، فینلەندییەكان پەرلەمانیان هەبووە، كە لەسەردەمی قەیسەرەوە پەرلەمان هەبووە‌و پاشئەوەی پەرلەمانەكەیان بڕیاریدا مافی چارەنوس وەربگرن، بۆیە بڕیاری مافی چارەنوسەكە دەبەنە بەردەمی لینین، كە ئەوكاتە پێشەوای كۆمۆنیستەكانی دنیابوو، كاتێك بڕیارەكە دەبینێ، سەرۆكی پەرلەمانیش، كە ناوی تشیخدە بووەو لەوێ بووە، (لینین، دەڵێ: دەموچاوی وەك بەراز وابووە، بەڵام لەبەر ئەوەی پەرلەمانی فینلەندا بڕیاریدابوو دەوڵەتی سەربەخۆیان هەبێ، ناچاربووم، لەبەردەم ئەو بەرازەدا بڕیارەكە ئیمزا بكەم‌و دەوڵەتی سەربەخۆیان هەبێ!).
ئەزمونی سێهەمیش، ئەزموونی ئەم وڵاتانەیە كە ئەوكاتە دیموكرات بوون، بەریتانیا، ئەمریكا‌و فەرەنساو وڵاتانی تر، كێشەكان لەوڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست چڕبۆوە. یەكێك لەگەورەترین كێشەكانیش، كێشەی نەتەوەی كورد بوو، كە ئەوكاتە ئینگلیزو فەرەنسا، جڵەوی رۆژهەڵاتیان گرتبوو‌و داگیریان كردبوو. ئەمریكا، ئیتاڵیا، ژاپۆن‌و وڵاتانی تر، بێ پشك كران لەدەستكەوتەكانی شەڕ. بۆیە كە زانیان هیچیان دەستناكەوێت، چواردە خاڵیان پێشكەشكرد بۆ چارەسەری كێشەی نەتەوایەتی كورد، ئەرمەن، فەڵەستین‌و باقی نەتەوەكانی تر. بەڵام ئینگلیز و فەرەنسییەكان، نە لەرۆژئاوای كوردستان گوێیان لەو تێزە گرت، نە لەباشورو باكوری كوردستانیش گوێیان لەو تێزە گرت، كە ئەوكاتە رۆژهەڵاَتی كوردستانیش، بەهۆی ئەوەی ئێران لەناو جەنگەكەدا نەبوو، بەدەر بوولەو بازنەیە.
بەمشێوەیە ئینگلیز گوێی نەگرت لەتێزی چارەسەری كێشەی نەتەوایەتی، بۆیە هەم فەڵەستین بە بەڵێنی بلفۆر تیاچوو، هەم كورد بەلۆزان تیاچووین، ئەرمەنیش هیچ مافێكی رەچاو نەكرا.. لەوساوە تا ئێستا، باشور لێكنرا بەعیراقەوە، شێخ مەحمودو كێشەكانی و سیڤر و..تد، رون‌و ئاشكرایە، كە بەداخەوە بنەمای ئەم كێشانەی ئێستا لەعیراق داڕێژراوە، وڵاتێكی بەریتانیا لێپرسراوێتتییەكەی هەڵدەگرێت.
ئامادەبوان..
ئەم عیراقی ئێستا، كە 99 ساڵە دامەزراوە، 37 ساڵی رەبەق حوكمڕانی ئینگلیزی بووە، نزیكەی 6 ساڵی، 1958 هەتا عەبدولكەریم قاسم دەڕوخێت، كۆماری دادەمەزرێنێت، دوایئەوە حوكمی ناسیونالیستی عەرەبی ئەم وڵاتە دەبات بەڕێوە. واتە 1963 هەتا رووخان، ناسیونالیزم بەهەموو جۆرەكانی لەم عیراقی عەرەبییەدا حوكم دەكات، عەبدولسەلام عارف، عەبدولڕەحمان عارف، بەعسییەكانی حەرەس قەومی و پاشان بەعسییەكانی بەكر و صەدام، حوكمی ئەم عیراقە دەكەن.
ئێستا سەیری نەخشە بكەن، هەرچی چۆنێك بەراوردی بكەن، سەردەمی ئینگلیزو پاشایەتی لەعیراقدا، زۆر باشتر بووە لەسەردەمی ناسیونالیستەكانی عەرەب. ژمارەی كوژراوەكان، زیندانییەكان، ژماری دێهات‌و شاری وێرانكراوو، ژمارەی چەوساندنەوەكان، هەتا چۆنێتی بەرخورد لەگەڵ راپەڕین‌و خۆپیشاندانەكان، هەموو ئەوانەی سەردەمی ئینگلیز بەراورد بكەین بەهەموو ئەوەی ئێستاش دەكرێت لەعیراقدا، یان سەردەمی سەدام كراوە، سەردەمی پاشایەتی عیراق ئارامتر بووە بۆ چۆنێت چارەسەركردنی كێشەكان.
خۆم بەكەسێكی چەپی دیموكرات دەزانم، بەڵام كاتێك وەكو بەراوردكاری سەیری نەخشە دەكەم، پێموایە حكومەتەكانی پاشایەتی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، لەزۆربەی حكومەتەكانی كۆماری باشتربوون. ئەوە سوریاو ئەوەش ئوردن كە دراوسێن. ئەوە عیراق‌و ئەوەش جەزائیر! جەزائیر یەك ملیۆن شەهیدی لەپێناو سەربەخۆیی بەخشیوە. بەڵام بزان نچی بەسەرهاتووە! ئەوەش سودان، لیبیا، یەمەن، ئەمە وڵاتە كۆمارییەكان بزانن چیان بەسەر هاتووە! بۆ؟
وەڵامی ئەم پرسیارە زۆر گرنگە.
ئامادەبوان
لەبەرئەوەی گەشەكردنی كۆمەڵایەتی، ئابوری، تەكنەلۆجی، كەلتوری، فەلسەفی، لەم وڵاتانە نەگەیشتۆتە رادەی قبوڵكردنی دەوڵەتێكی كۆماری دیموكراسیی. سەرمایەداری، هاوردەیە لەم وڵاتانەدا هەر لەكۆنەوە، تەكنەلۆجیا پاشكۆیە، ئەوەی پێیدەڵێن شۆڕشی دیموكراسی، بەمانای چەمكە راستەقینەكەی شۆڕشی دیموكراسی، لەهەموو رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا جارێ روینەداوە‌و باكگراوندی ئێمەش، باكگراوندێكی بەیارە! بەیارە لەفەلسەفە، لەرێنیسانس، لەرۆشنگەری، لەئایینسازی، لەتەكنەلۆجیا‌و سەرەنجامیش شۆڕشە دیموكراسییەكەی، كە بەمانی شۆڕشی نیشتمانی لەم وڵاتانەدا بەرپابوو، وەكو كاردانەوەیەك بوو، وەكو ژینگەیەكی تایبەت لەم وڵاتانە هاتۆتە پێشەوە، ریشەی نەبووەو لەناو پرۆسەیەكی گۆڕانكاری مێژوویی، لەهەموو بارێكەوە ئەنجامنەدراوە. بۆیە ئەگەر ئەنجامنەدرێت، كاتێك وڵاتێك باكگراوندەكەی رێنیسانس نەبێت، چاكسازی ئایینی نەبێ، شۆڕشی تەكنەلۆجی ناوخۆیی قوڵپی نەدابێ، كاتێك گەشەكردنی كۆمەڵایەتی، چینایەتی، فەلسەفی، هزری، سیاسی، ئابوری، بەسروشتی گەشەی نەكردبێت، ئەبێ لەم وڵاتە چی چاوەڕێ بكەین؟! كە بەشێوەیەكی سوروشتی و بەئارامی، مافی چارەنوس بەئێمە- بەكورد بدات. یان ببێ بەدەوڵەتێكی نیشتمانی هەمووان.یان ببێ بەدەوڵەتێكی دیموكراسی.. بۆیە تائێستا ئەو چاوەڕوانییە، چاوەڕوانی گۆدۆیە، بڵێن ئەم وڵاتانە دەبن بەدیموكراسی. رۆژنامە كۆنەكانی سەردەمی شێخ مەحمودم خوێندۆتەوە‌و بەردەوامیش پێیدا دەچمەوە، بەتایبەتی ئەو سەردەمەی كە دەوڵەتی عیراق دامەزراوە، هەتا ئەوكاتەی شێخ مەحمود كۆتایی پێهاتووە، قسەیەكی زۆر جوانی تێدایە، دەڵێت (كورد، سواڵ لەسواڵكەر دەكات).. واتە ئەوەی عەرەب كە خۆی نییەتی، دەمانەوێ عەرەب بەئێمەی بدات. خۆی نیشتمانیی بەمانای نیشتمان نییە، كە لەسەر بنەمای شۆڕشی دیموكراسی و سەرمایەداری‌و تەكنەلۆجی هتد بێ، كەچی ئێمە دەمانەوێ نیشتمانێكی هاوبەشی لەگەڵ دروستبكەین..! خۆی دیموكرات نییە، بەڵام ئێمە داوای مافی چارەنوسی لێدەكەین! خۆی ئازادنییە، بەڵام ئێمە داوای ئازادی لێدەكەین..! ئەمەش گەورەترین كێشەی بونیەوییە، كە كورد لەگەڵ ئەم وڵاتە هەمانبووەو ئێستاش پاكشۆكانی ماوەو بەردەوامە.
سەرەنجامی ئەم دۆخانەی بەسەر عیراقدا تێپەڕیوە، كێشەی كورد ئەوەنەبووە عیراقمان نەناسیوە وەكو كورد! بەڵكو لەچركەساتی یەكەمەوە شێخ مەحمود عیراقی ناسیوە، لەدوای ئەویشەوە هەموو حزبە سیاسییەكان كە لەكوردستاندا دروستكراون، لەزەمانی شۆرش، لەزەمانی رزگاری، پارتی دیموكراتی كوردستان، حزبەكانی تر، هەتا حزبی شیوعی، شیوعی كوردستان، نێڕوانینیان بۆ عیراق، تێڕوانێكی تەندروست بووەو تێگەیشتنێكی راست هەبووە، یەكەمین حزبیش لەعیراقدا، داوای مافی چارەنوس‌و دەوڵەتی سەربەخۆی كردووە، حزبی شیوعی بووە. گەرچی لەژیانمدا شیوعی نەبووم، بەڵام مێژوو، مێژووە! ئێمە هەموومان ئەم دەوڵەتەمان ناسیوە، بەڵام كێشەی گەورەی كورد ئەوەیە، ئەم عیراقە، ناسیونالیزمێكی دڕەندە حوكمی كردووە. ئەم ناسیونالیزمەش نەوتی هەبووە، نەوت‌و ناسیونالیزم‌و باكگراوندی سەدەكانی ناوەڕاست كە كۆبۆتەوە، حكومەتێك، جاری وا هەیە فاشیەت بووە، جاریواش هەیە شۆڤێنی بووە، جاریش هەیە سەرسەختترین دوژمنی دیموكراسی بووەو بەدبەختییەكەی ئێمەش، ئەوەیە پشتیوانی ئەم ناسیونالیستە لەوڵاتانی وەكو عیراقدا، پشتیوانییە نێودەوڵەتییەكەشی وڵاتێك بووە كە بەهیچ شێوەیەك باوەڕی بەمافی چارەنوس و دیموكراسی نەبووە لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، كە بەریتانیا بووە.
بەریتانیا هەتا دە ساڵ لەمەوبەر مافی چارەنوسی ئێرلەندییەكان‌و سكۆتلەندییەكانیشی نەداوە، كە پێشەنگی سەرمایەداری جیهانیشە. شۆڕشی دیموكراسی لەبەریتانیا جیاوازە لەشۆڕشی دیموكراسی وڵاتانی تر. شۆڕشی دیموكراسی بەریتانیا، لەنیوە رێگا مساوەمەی كردووە لەگەڵ ئەرستۆكراتییەكان و پاشایەتی لەبەریتانیا، هاوسەرگیرییەك هەیە لەنێوان پاشایەتی‌و شۆڕشی دیموكراسی لەبەریتانیا و هەر زوو مساوەمەیان كردووە لەدوای شەڕێكی خوێناوی گەورە هاوسەرگیریان كردووە‌و تائێستاش ئەو پێكەوەمانە ماوەو تا دە ساڵ لەمەوبەریش كێشەی نەتەوایەتی لەبەریتانیا مابوو، هەتا لەناو وڵاتانی كۆمۆنوێڵس لەسەر ئاستی جیهانیش، كێشەی مافی چارەنوس سەبارەت بە بەریتانیا كێشەیەكی گەورە بووە. قەتڵ‌وعامێكی ئێجگار گەورەیان كردووە هەر لەهندستان، هەتا ئەگاتە لای خۆمان، بۆ ئەوەی كە پێیدەڵێن مافی چارەنوس‌و دیموكراسی، باوەڕیان پێنەبووە، بەڵكو باوەڕیان بەوەبووە، كە ئێمە‌و مانان لەبۆتەیەكدا بتوێننەوە، كە ناوی نیشتمانی عیراقە. ئەو شوناسەی كە تا ئێستا پێكنەهاتووە، لەویژداندا پێكنەهاتووە. لەجوگرافیادا هەیە، لەجوگرافیای سیاسیدا هەیە، بەڵام لەویژداندا پێكنەهاتووەو شتێك نییە بەناوی نیشتمانی عیراق.
ئێستا بۆ؟ ئەوە كورد تاوانبار دەكرا بەوەی جوداخوازین‌و چی‌و چی.. (دوێنی جەنابی وەزیری، دەرەوەی عیراق، لە هەولێرەوە هات بۆ سلێمانی‌و خۆی میوانە ئازیزەكانی لەوێ بوون، وتم: جەنابی وەزیر سلێمانی چۆنە؟ وتی: زۆر زۆر جوانە. وتم: ئەی هەولێر چۆنە؟ وتی: زۆر پێشكەوتووە. وتم: دەبینی ئێمەی موخەریبینی عوصاد چیمان دروستكردووە؟! وتی: بەڵی. وتم: دەشبینی ئێوەی خاوەن شارستانییەتیش چیتان لەبەغداد‌و بەصرە كردووە..! ئەمە لەنمونەیەكی زۆر سادەو ساكارەوەو بەهەموو كەم‌و كوڕییەكانمانەوە، كە بەداخەوە كەموكوڕیشمان كەم نییە! بەداخەوە ئەگەر ئەو كەم‌و كوڕیانەمان نەبوایە، ئێستا كوردستان، وەكو سەنگافورەمان لێدەهات. یان بەرەو ئەوەدەچووین ببین بەسەنگافورە لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
پرسێكمان هەیە، ئەم پرسەش تایبەتمەندێكی خۆی هەیە. لەئێستاشدا هەڕەشە ناكەین عیراق دابەشبكەین، چونكە ئێستا كورد، هەرەشەی دووەمە! بەڵكو ئێستا ئەقڵی تائیفەگەری هەڕەشەی یەكەمە بۆ ئەوەی پێیدەڵێن نیشتمانی هەمووان‌و شانازی پێوە دەكەن، ئەوەی بەریتانیا سەپاندی‌و ئەوەی ناسیونالیزمی عەرەبی تا روخانی صەدام بەئەقڵی فاشییەت پاراستی. دەست بۆ سیاسەتەكەی دەبەیت سەقەتە! كەلتورەكەی سەقەتە، دەست بۆ جێبەجێكردنی دەستورەكەی بەرە، نایدۆزیتەوە. لەسەر ئابورییەكەشی دەبینی (600) ملیار دۆلار دزراوە! با 200 ملیاری موبالەغە بێ، لەكاتێكدا هەموو ئاژانسەكان دەڵێن (600) ملیار دزراوە. كە 300 ملیار دۆلاری دزراو بەرێگەی جیاواز جیاواز براوەتە بەریتانیا. یەك سێكتەر لەم وڵاتانەدا نادۆزیتەوە، شانازی پێوە بكرێت كەی هی حكومەتێكە 17 ساڵە لەم وڵاتەدا دامەزراوە. كارەبای، ئاوی، تەندروستی، مەكتەبی، جادەوبانی، تا فڕۆكەخانەی بەغداد، كە روخانی صەدام یەكێك لەفڕۆكەخانە جوانەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بوو، كە بۆخۆم ساڵی 1984 لەمفاوەزات لەوێوە سەفەرمكردووە. كە ئەوكاتە هەموو وڵاتانای كەنداو، سعودیەوە، خواخوایان بوو عیراق‌و بەغداد ببینن. تەنانەت كوەیتییەكان دەیانوت: ئاواتمانە بەصرە ببینین. بەڵام ئێستا، بەصرەی دەوڵەمەندترین شاری رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، پیسترین شار‌و دواكەوتوترین شاری رۆژهەڵاـی ناوەڕاستە.
ئەمە عیراقە‌و با كەمێكیش بێینە سەر كوردستان. كاریگەری ئەم عیراقە لەسەر كوردستان چییە؟! پێموایە هەڵەیەكی ئێجگار گەورە لەوەدایە، كە تێنەگەین، ئێمە لەسەر بنەمای هاوسەنگی لەم وڵاتەدا دروستبووین لەدوای روخانی صەدام.
هاوسەنگی شیعە، هاوسەنگی سوننەو هاوسەنگی كورد، سێگۆشەیەكین، شیعە بەهەموو سەركەوتنەكانییەوە، بەپشتیوانی ئێران بوو بەوەی باڵادەست بێت لەعیراقدا، بەئێستاشەوە. سوننە، بەهۆی پشتیوانییەكانی كە لەوڵاتانی سوننە هەیە، خۆشیان دووەم گەورەترین پێكهاتەی عیراقن، ئەگەرچی تا ئێستا ئامار نەكراوە بۆ ئەوەی بزانن كامیان زۆرترن. بەڵام بەپێی ئەوەی كە بڵاوكراوەتەوە، جیاوازی رێژەكە زۆر كەمە لەنێوانیاندا، ئێمەش هەیەن.
كوردیش، بەهۆی شۆڕش‌و پێشمەرگە‌و ئەزمونی فیدراڵ كە تاكە ئەزمونە لەهەموو دنیادا، كەبەبێ رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی مەركەزیدا، لەساڵی 1992 دامەزراوە. ئەم سێگۆشەیە بەهاوسەنگی راگیراوە، نەك بەوەی كە عیراق وەرگۆڕاوە بۆ دەوڵەتێكی دیموكراتی لەدوای روخانی سەدام. نەك بەوەی عیراق وەرگۆڕاوە بۆ دەوڵەتێكی كەپابەند دەبێ بەدەستورەوە، نەك بەوەی كە عیراق وەرگۆڕاوە بۆ كۆمەڵێكی مەدەنی‌و وەك تونس. بەڵكو بەهاوسەنگی سیاسی، عەسكەری‌و جوگرافی، كورد ئەم فیدراڵەی وەكو خۆی بردۆتە ناو دەستور، بەهاوسەنگی بردومانە. ئەم هاوسەنگییەش كە تێكدەچێت، كوردستانیش تێكدەچێت. كە سوننەیان سەركوت كرد لەئەنبارو ئەو ناوچانەی تر، بەئاسانیش هاتنە سەر كەركوك‌و ناوچەكانی تر‌و شەڕیان بەكوردفرۆشت، پێش هاتنە ناو كەركوك‌و خانەقین‌و پێش هەموو ئەو بەدبەختیانە، كێشەی موچەو بودجە و دانوستاندنی نەوت‌و غاز لەگەڵ كورد، لەسەردەمی مالیكییەوە هەیە.
وردە وردە بیانویان بەكورد دەگرت، وردە وردە ئەوەی رێككەوتنما لەسەری كردبوو، تا دەسەڵاتدار، لەڕووی عەسكەرتاریەتەوە بەهێز دەبوو، هاوسەنگییەكەشی لاواز دەكرد. لەسوننەوە دەستیانپێكردو هاتنە سەر ئێمەش تا گەیشتۆتە ئەو دۆخەی ئێستا دەیبینن. ئێستا سەرلەنوێ، وەكو هەرێمی كوردستان‌و حكومەتی هەرێمی ئێمە، كاتی پاشكەوتی موچەو كاتی ئەو هەموو كێشانەی توشمان بوو، كارێكی ئێجگار مێژووییان كرد، بەبڕوای من، ئەو دوو ساڵەی حكومەتی هەرێم، سەرەڕای هەموو ڕەخنەیەك كە لەحكومەتم هەیە، ئەو دوو ساڵەی توشی پاشكەوتی مووچەو ئەو كێشانە هاتین لەعیراقدا، ئەوەی حكومەتی هەرێم كردی، مێژوو رۆژێك لەرۆژان دێت دەینوسێت، بارەتەقای هەموو ئەو خەباتە سیاسییە كە ئێمە بەدرێژایی 40 ساڵی رابردوو كردومانە. حكومەت لەروخاندا بوو! ئێوە ئەو سیناریۆیە لەبەرچاو بگرن، ئەو تراجیدیایە لەبەرچاو بگرن، ئەگەر حكومەت بڕوخایە چیمان بەسەر دەهات؟! ئەم حكومەتەمان نەمایە چیمان بەسەر دەهات! هەر ئەم دانیشتنانە‌و ئەم ئازادییەمان، ئەم بازاڕو ئەم هاتووچۆیە، ئەم فڕۆكەخانانە، هەموو زانكۆ و پەیمانگایە، ئەم هەموو ئاوەدانییە، هەر هەمووی نەدەما.. ئەگەر حكومەتەكە نەمێنێ نەك ناتوانی گەندەڵی‌و تەنگوچەڵەمەكان چارەسەر بكەیت، بەڵكو نەتەوەكەمشان دەكەوێتە غەرغەرەی مان‌و نەمانەوە، بۆیە سەركەوتنی ئێجگار گەورەی حكومەتەكە لەخۆڕاگریدا بوو، هەروەها لەوەدابوو كە توانی كێشەی پاشكەوتی مووچەو گەمارۆی ئابوری، كێشەی پیلانگێڕییەكان‌و كێشەی تێكچوونی هاوسەنگی سێینە لەعیراقدا، جارێكی تر حكومەتی هەرێم، جارێكی تر بەڕای من حزبەكانی دەسەڵات، حزبەكانی ئۆپۆزسیۆنیش، جوامێریان نواند، كە ماینەوە لەدەوری یەكتر سەرەڕای جیاوازییەكانمان، بۆ ئەوەی ئەم دەستكەوتە بپارێزین.
ئێستا عیراق مەترسییەكانی لێرە نییە، بەڵكو لەناوەڕاست‌و باشورە. بەڵام دەرفەتێكی گەورەیە بۆ ئێمە، سەرەڕای ئەوەی رەنگدانەوەی لەسەر بودجەمان هەیە، لەسەر موچە، نەوت‌و غاز، جێبەجێكردنی دەستور هەیە، هێشتا لە ناوچە كێشە لەسەرەكانمان، چونكە حكومەتێكی میلیتاریستی خەتەرناك لەوێ حكوم دەكات. هێشتا ئازادی هەناسەی لێبڕاوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، ئێستا ئێمە قوڵایمان هەر عیراقە، هەموو سلبیاتەكانی كە هەیە بۆ ئێمە، نابێ وامان لێبكات دانوستاندنێكی تازە، بەپرۆژەیەكی تازە، ئامادەنەكەین‌و بچینەوە ناو دانوستاندن‌و لەو قوڵاییە ستراتیجییەی كە تا ئێستا لەناویدا دەژین، بمانەوێ یان نا خاه نا خاه، لەو قوڵاییە ستراتیجییەدا، دەبێ بزانین ئەمجارەش كە عیراق پێكدێـەوە، كە عیراق لەناوەڕاست‌و باشور، سەرەنجامی شكستی حوكمڕانییەكانی ئێستای عیراق‌و ئەوەی رویداوە لەعیراقدا، ئێمە دەبێ ئەو غەدرەی لەرابردوودا لەسەرمان كراوە، نە هەڵەكانی رابردوومان بكەین‌و، نە عیراقیش كە پێكدێتەوە، وەكو جاری جاران سەیری بكەین، بەڵكو دەبێ گرەنتی ئێمە لەنێو نەتەوەیی یا لەنەتەوە یەكگرتووەكان، یان لەدەستوردا، گرەنتییەكی تۆكمە بێت، بۆ ئەوەی وەكو هەموو جارێك كە عیراق تێكدەچێت، ئێمەش تێكنەچین. هەموو جارێك كە عیراق بەرەو هەڵدێر دەڕوات، ئێمەش بەرەو هەڵدێر نەڕۆین. ئێمە هۆكاری ئیجابی بین‌و لەدەستكەوتەكانی خۆشمان، لەچارەسەركردنی كێشەكانی خۆشمانەوە، هۆكاری ئیجابی بین.