شۆڕشگێڕان و سەلەفییەکان
شۆڕشگێڕان و سەلەفییەکان
روخسار و پشتەمل
ئه‌دۆنيس
وه‌رگێڕانى : ته‌لعه‌ت تاهير
تايبه‌ت به ره‌خنه‌ى چاودێر
1
بەڕاستى پێم سەیرە چۆن ( د.سەماح ئیدریس ) لە دوایین ژمارەى گۆڤارەکەى – الاداب،رەخنەى ئەوەى لێنەگرتووم کە چۆن لەبارەى ئبن تەیمییەم نوسیوە،مامۆستاى یەکەم،یان ( شێخى مەزن ) ى سەلەفییەتى هاوچەرخ.بەوەندە وەستاوە رەخنە لە کتێبەکەم بگرێت لەبارەى یەکێک لە قوتابییەکانى ئیبن تەیمییە ( محەمەد بن عەبدولوەهاب ) م نوسیوە،پێم سەیرە وەک ئەوانەى نەکرد کە شۆڕشگێڕن بەڵام بە رۆحى سەلەفییەکانەوە،یان ئەوانەى سەلەفین و عەباى شەڕشگێڕییان بەشان داداوە.بەڵام خۆ رەنگە کتێبەکەى منى نەخوێندبێتەوە کە رەخنەى لێگرتووە،رەنگە ئەوانەیتریش نەیانخوێندبێتەوە.
بۆ بیرهێنانەوە،هەروەها و دیسانیش ( گەر بیرهێنانەوە سوودى هەبێت ) ئەو نوسینەم لەبارەى محەمەد بن عەبدولوەهاب لە توێژینەوەیەکى درێژدایە و کتێبەکە چوار بەشە ( ستاتیک و دینامیک : توێژینەوەى داهێنان و لاسیکردنەوە لاى عەرەب )،پێویست بوو لە رووى زانستى و میتۆدەوە ئەم باسە بکەم،تاوەکو توێژینەوەکە تەواو بێت لەبارەى فیکرى سەلەفیى ئیسلامییەوە ( ستاتیک – نەگۆڕ ) و دەهاوێشتە هاوچەرخییەکانى لە سەدەى هەژدەهەمەوە و دواى ئیمپراتۆرییەتى عوسمانییەوە کە خۆى لەودا دەنوێنێ،بەتایبەتى بزووتنەوەى فیکریى وەهابییەکان.
ئەگەر ئەو بزووتنەوەیەم بەلاوەنابا،دەبووە کەمتەرخەمییەکى زۆر لە کارەکەدا،بەتایبەتى کى کاریگەرییەکى بەرچاوى هەبووە لەسەر نەوە نوێکانى ئیسلامییەکان،بەڵکو لەوەش زیاتر کاریگەرترینیانە،لەسەر ئاستى ئاینى لەمڕۆى جیهانى ئیسلامیدا.
لەڕاستیدا چاوەڕێى ئەوەم دەکرد ئەوەى لەبارەى ئەو بزووتنەوەیەوە گوتومە و هەڵوێستەکانم ببێتە جێى دیالۆگ و مشتومڕ و رێگاچارە فیکرییەکانى تێپەڕاندنى.بەڵام نائومێدیان کردم،دکتۆر ئیدریس و هاوڕێکانى کارێکیان کرد کە تەنیا ناو هێنانى محەمەد بن عەبدولوەهاب ( تاوان ) ێکى فکریى و سیاسیى بێ.خەریک بوو پێم بڵێن ( وەهابییە ).ئەمە ( سیحرە ) کۆنەکەیە،دەیناسینەوە : سەلەفییەت بە کافرت دەکا چونکە لەبارەى نوێگەرییەوە دەدوێیت،نوێگەریش بە کافرت دەکا چونکە دەتەوێ لە ( لوژیک ) ى سەلەفییەت بگەیت،لە عەقڵى سەلەفى و فکرى سەلەفى رابمێنیت.ئەم دووانەیە هەمان بونیادى تەکفیرکردنن ( وەک سیحرەکە ) و لە دەرەوەدا،بەبێ دوان لەبارەى ماددەى نوسراوەوە،ئەمە ئەو بونیادە عەقلییە بوو کە وەک دوو شمشێر پێشڕەویى رۆشەنبیرى ئیسلامییان دەکرد : شمشێرى حەڵاڵکردن و شمشێرى حەرامکردن،ئەم دووانەیەش ژیانى روناکبیریى عەرەبییان وێران کرد.
دوان و قسەکردن حەڵاڵە لەبارەى ئەو فیکرە یان ئەو کەسە،حەرامیشە لەبارەى ئەو فیکرە یان ئەو کەسە،بە تەنیاش دەسەڵات نییە کە ئەم حەڵاڵ و حەرامکردنە پیادە دەکا،بەڵکو بیرمەند و خاوەن ئایدیاکانیشن.هەروەها حزبە چەپەکان و نەتەوەییکانیش کردوویانە.تەنیا ناوهێنانى مارکس یان لینین بەس بوو بە لادەر و ( تاوانبار ) لە قەڵەم بدرێیت لەلایەن نەتەوەییەکانەوە.تەنیا ناوهێنانى ئەنتوان سەعادە بەس بوو بە لادەر و تاوانبار لەقەڵەم بدرێیت لەلایەن شیوعییەکان و چەپەکان و ناوەندى عروبییەکانەوە.
ئەمە ناێرییەتیش کردى – دەسەڵات بەرامبەر بە نەیارەکانى.ئەمە حزبى بەعسیش کردى – دەسەڵات بەرامبەر بە نەیارەکانى.ئەمە سەرکردایەتى مەزنیى جەماوەرییش لە لیبیا کردى...هتد..هتد.
ئەمەتا لەمڕۆشدا بەردەوامین لەو ( خەباتە ) ( فکرییە ) لەسەر دەستى بیرمەندەکان خۆیان.
2
ئەو پرسیارە تاوانبارییەى لە منى دەکەن ئەمەیە : بۆچى محەمەد بن عەبدولوەهابم خستۆتە سەردەمى رێنیسانسى عەرەبییەوە و لەناو پیاوەکانى ئەو سەردەمەم حسێب کردووە.ئەمەش سەلماندنێکیترە بۆ ئەوەى ناخوێننەوە،من یەکەم کەس بووم لە خودى کتێبى ستاتیک و دینامیک،چەمکى ( رێنیسانسم ) لاى عەرەب لە سەردەمى نوێدا رەتکردەوە.داوام کرد لە رەگەوە رەخنەى لێبگرن.گوتم : ئەمە ناولێنانێکى هەڵەیە،چونکە خۆى ( هەر وایشە ) سەردەمى ( هەڵگەڕانەوەیە )،سەردەمى ( هەڵگێڕانەوەیە ) بەمپێیەش ( سەردەمى داڕمانە )،گوتم گەر هەر باسى ( رێنیسانسى ) شیعریى بکەین،ئەوا ئەو ( رێنیسانسە ) بە تایبەت لە ( روئیاى ) جبران خۆى دەبینێتەوە،لەگەڵ ئەوەى کە پێى دەگوترێ ( سەردەمى داڕمان ).لێرەدا،لە جوبراندا ( دابڕان ) دەبینین لەگەڵ ( کۆن ) دا،ئەمەیش لەسەر دوو ئاست : شێوازى بینینى ژیان و جیهان و شتەکان،شێوازى دەربڕینیش لەمانە هەمووى.ئەمەم بە درێژیى لە ستاتیک و دینامیک باسکردووە،هەروەها پێشتریش لە ( پێشەکیەیەک بۆ شیعرى عەرەبیى ) و لە پێشەکیى ( دیوانى شیعرى عەرەبیى ) شدا باسمکردووە،چەندین نمونەى هەمەجۆریشم داوە لە بەشێکى تەواوى کتێبى ( ستاتیک و دینامیک ) دا لەبارەى ئەو ژیاندنەوەیەى – هەڵگەڕانەوەیەى ناوى لێنراوە ( رێنیسانس )،لە نێوان نمونەکانیشدا : شەوقى،زەهاوى،رەسافى،رەشید رەزا،محەمەد بن عەبدولوەهاب.روونیشمکردۆتەوە بەرهەمەکانیان کە پێى دەڵێن ( رێنیسانس ) بێجگە لە ( هەڵگەڕانەوە ) هیچیتر نییە،هەر یەکەیان و بەشێوەى خۆى.کەواتە ( دیوانى رێنیسانس ) بۆ من وەک ئاشکرایە ( دیوانى هەڵگەڕانەوە و گەڕاندەنەوەیە ) بەو واتەیەى شێوەیەکە لە شێوەکانى داڕمان.ئەوەى پێشیدەگوترێ رێنیسانس لاى من بریتى نییە لە رۆشنگەرى،بەڵکو بە پێچەوانەوە،جۆرێکیترە لە تاریکى.
بەڵام،چى بڵیمە ئەو کەسەى بڕیارى پێشوەختە دەردەکا لەبارەى کتێبێکەوە وەک پێویست نەیخوێندۆتەوە،بەڵکو پێشوەختە خستویەتیە بەر ( تیۆر ) و ( میتۆد ) ى خۆیەوە ؟
پێشموایە لێرەدا خوێنەر ئەو هۆکارە دەزانێ کە وایکرد ئەو پرسیارە (نایابەى) دکتۆر ئیدریس پشتگوێ بخەم کە دکتۆر ئیدریس دووبارەى دەکاتەوە ،وەک ئەوەى دیکۆمێنتێکى حاشا هەڵنەگر بێت لە دژم : بۆچى محەمەد بن عەبدولوەهابم خستۆتە ناو ( دیوانى رێنیسانسەوە) ؟
ئایا لەژێر رۆشنایى هەموو ئەمانەدا ، ئەم پرسیارە شوێنى دەبێتەوە ؟ ئایا ئەوەى دەیهۆنێتەوە تەنیا عەقلیەتى ( تاوانبارکردن ) نییە ؟
دوایین تکا ، نەک لەپێناو من ، بەڵکو لەپێناو راستى و مەعریفەدا ، دکتۆر ئیدریس و هاوڕێکانى با سەرلەنوێ بڕۆن ( ستاتیک و دینامیک ) بخوێننەوە ، هەرچەندە دەشزانم ئەوە ناکەن .
3
نەخێر ، بە تەنیا ( دەسەڵات ) ، (رەگ ) نییە بۆ کۆتەکانى سەر ئازادى و ئازادبوون . بەڵکو لقێکە ، لقێکى گشتگیر و هەمیشە ئامادەیە بۆ رەگە قووڵەکانى ناو بونیادى رۆشەنبیریى عەرەبیى ، هەروا لە بونیادى کۆمەڵگەى عەرەبیدا . جەلاد لە قوڵایى هەمووماندا دانیشتووە ، پێش ئەوەى نوسەر یان بیرمەند داواى ئازادبوونى خەڵکانیتر بکات ، پێویستە یەکەم جار خۆى ، خۆى لەو جەلادە ئازاد بکا .
لێرەوە شەڕى ئازادى لە کۆمەڵگەى عەرەبیدا دەست پێدەکا ، یانیش هەرگیز دەست پێناکا .