راپۆرتی سەفەر بۆ شاری خولقێنەری ئەدەبیات لە هەرێمی کوردستانی عێراق

کوردستان 06/06/2024

نووسینی: موختار نوری
بەڕێوەبەری گروپی رەوتە هزرییەکانی ناوەندی لێکۆڵینەوە ستراتیژییەکانی رۆژهەڵاتی ناوین

بەشی دووەم و کۆتایی

گفتوگۆ لەگەڵ  مەلا بەختیار؛ سیاستمەدارێکی روناکبیری هەرێم 
ئەوەی تا ئێستا باسکرا، تایبەت بوو بە سەفەری یەکەمم بۆ هەرێمی کوردستان و شاری سلێمانی و هەندێک رەهەندی فیکری و کەلتووری دیار. بەڵام لەم سەفەرەدا گەڕانەوەمان بۆ تاران لە فڕۆکەخانەی سلێمانییەوە نەبوو، بەڵکو لە فڕۆکەخانەی هەولێری پایتەختی سیاسی و ئابوری هەرێمەوە ئەنجامدار و هەر لەبەر ئەمەش بە ئۆتۆمبێل ئەو رێگا کوێستانییەمان بە سێ کاتژمێر بڕی، تا گەشتینە فڕۆکەخانەی هەولێر. تەواو بە پێچەوانەی سلێمانی، کە هەڵگری رووخساری کەلتووری و ئەدەبییە، هەولێر شارێکی مۆدێڕنە بە بیناسازی نوێ، بورجی بەرز و ئۆتۆبان و شاڕێی گەورەوە. هەولێر لە روانگەی شارییەوە بەتەواوەتی پەرەسەندووترە لە سلێمانی و شارەکانی تری هەرێم لەوانە لە هەڵەبجە و خانەقین و دهۆک و بە روونی دەتوانیت جیاوازی رووکارە سیاسی، ئابوری و ئاسایشی ئەم شارە و ئەو شارانە ببینین کە ناومان بردن. لەگەڵ ئەوەشدا، پاش گەڕانەوە لەم سەفەرە بەردەوام بیرم لەوە کردووەتەوە، بۆچی بەدرێژایی ئەم ساڵانە کەمتر بایەخم بە گۆڕانکارییە فیکری و کەلتوورییەکانی هەرێمی کوردستان داوە، لەبەرئەوەی کارکردنی بنچینەیی من لەماوەی ئەم دە ساڵەی دوایی لە (ناوەندی توێژنیەوە ستراتیژییەکانی رۆژهەڵاتی ناوین)  بە گشتی تایبەت بووە بە راوێژ و گفتوگۆ لەگەڵ روناکبیران و بەدواداچوون بۆ رەوتە فیکرییەکانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوین. لەم رووەوە، هەوڵم دا پەیوەندیم لەهەڵ بەڕێز مەلا بەختیار وەک سیاسەتمەدارێکی روناکبیر بپارێزم کە هاوکات خەباتگێڕێکی کۆن و ئەندامی باڵای یەکیەتی نیشتیمانی و هەم ئەهلی ئەندێشە و قەڵەمە. پێشتر بە هۆی میدیاکان، وتارەکان و چاپەمەنییەکانەوە تاڕادەیک مەلابەختیار و بەرهەم و فیکری بەرێزیانم دەناسی، بەڵام لەو ماوەی کورتەی مانەوەم لە سلێمانی و لە میانەی گفتوگۆکانی ناو بەرنامە جیاوازەکانی فێستیڤاڵ، کەسایەتی و پێگەی فیکری، کەلتووری و سیاسی جەنابیان لە جاران زیاتر لەبەرچاوم روون بوونەوە. لە ئەنجامدا، تاکە خواستی ناوەکیم لە درێژەدان بە پەیوەندیم لەگەڵ ئەم کەسایەتییە سیاسی و روناکبیرەی هەرێم، ئەوە بوو بتوانم رۆژێک گفتوگۆیەکی پسپۆڕانەترم لەگەڵ جەنابیان هەبێت  و بەدەم ناسینی وەها کەسایەتییەکەوە، لە بارودۆخی فیکری و کلتوری و سیاسی هەرێم، زیاتر بەئاگا بم و ئەو تێگەیشتنانەشم لەگەڵ روناکبیران و کۆمەڵی زانکۆیی ئێران، بخەمە بەر باس. لەلایەکی تریشەوە، دەبێت ئاگام لەوەش بێت، کە ئێمەی ئێرانی خەڵکانێکی پێزان و قەدرزانین، لەو رووەوە ئەمەشم لە زەیندا بوو کە بە ئەنجامدانی گفتوگۆیەکی دۆستانەتر لەگەڵ ئەم سیاستمەدارەی کورد، کە لە دەیەکانی رابردوو هەروەها لە میانەی بەرنامە جیاوازە کلتورییەکان لە هەرێم، بەوپەڕی رێز و سینگفراوانییەوە میوانداری گەلێک کەسایەتی زانستی و کلتوری ئێران بووە، هیچ نەبێت بەش بە حاڵی خۆم، رێکارەکانی رێزگرتن لەو کەسایەتییە بەڕێزە بگرمە بەر و دەریبخەم کە ئێمەی ئێرانی خەڵکێکی قەدرزانین و خوازیاری ئاڵووێرە فیکری و کلتوورییەکانین. ئەوەبوو کە بە تەلەفۆن پێشنیاری گفتوگۆیەکی کراوەم کرد لەگەڵ بەرێزیان؛ بە روویەکی ئاوەڵا بانگهێشتەکەی پەسەند کرد و بەم جۆرە بوو کە سەفەری دووەمم بۆ هەرێم لەگەڵ سەفەری یەکەم، ماوەیەکی کەمی کەوتە بەین. پاش ئەنجامدانی هەماهەنگییەکان و راوێژە سەرەتاییەکان و روونکردنەوەی چوارچێوەی گشتی تەوەرەی گفتوگۆکان بۆ بەڕێزیان، دواجار لە دێسمابەری 2023 رێگای سلێمانیم گرتە بەر و پاش نیشتەجێ بوون لە ئۆتێلێکی بەناوبانگی شارەکە، گفتوگۆی نێوانمان دەستی پێ کرد. ئەم گفتوگۆیە رۆژانە هەم بەیانیان و هەم عەسران لە نووسینگەی کاری بەڕێزیان، لە "ناوەندی رۆشنگەری چاودێر" ئەنجام دەدرا، زمانی گفتوگۆی نێوانمان کوردی کەلهوڕی و سۆرانی بوو کە بە رێکارێکی شێوازمەندانەی رەخنەگرانە، گەلێک پرس و بابەتی بەرفراوانی تایبەت بە ژیان و ئەزموونە تاکەکەسییەکان، بەرهەم و توێژینەوەکان، دیدگا سیاسی و چالاکییە فیکری و کەلتوورییەکانی بەڕێزیان و گۆڕانکارییە سیاسی، کۆمەڵایەتی، کەلتووری و ئابورییەکانی هەرێمی کوردستان خرانە بەر باس و لێکدانەوە. بەڕێز مەلا بەختیار بە دەربڕینێکی گەرم و شیرین وەڵامی سەرجەم پرسیارکانی بەندەی دایەوە. دەکرێت بڵێم خۆی لە وەڵامدانەوەی هیچ پرسیارێک لانەدا و بە بڕست و وزەیەکی تایبەتەوە هەوڵی دەدا بابەتەکان شرۆڤە بکات. بێ گومان، گفتوگۆ لەگەڵ کەسایەتییەکی لەم چەشنە لە چەند روویەکەوە بەنرخە: یەکەم ئەوەیان کە مەلا بەختیار لە هەرێمی کوردستان، روناکبیر و سیاسەتمەدارێکی بەناوبانگ، خاوەن را و بەرهەمە (خاوەنی نزیکەی ٣٠ بەرگ کتێبە بە زمانی کوردی، عەرەبی و فارسی) کە بە گرنگیدان بە رۆڵی خەباتی مەدەنی و شاریی لەبری بەهەرڵستی پارتیزانی، گەلێک دامەزارەوەی گەرنگی وەک کۆنفڕانسی دابڕان (چاودێریکردنی دابڕانی نێوان نەریت و مۆدێرنێتە) فێستیڤاڵی فیلمی سلێمانی و فێستیڤاڵی گەلاوێژی لە شاری سلێمانی دامەزراندووە. دووەمیش بریتییە لەوەی ئێمە دەتوانین کەسایەتییەک بناسین کە خاوەن نزیکەی نیو سەدە چالاکی سیاسییە لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوین. جەنابیان لەو ماوەیەدا بە گەلێک ئەزموون و گۆڕانکاری سیاسیدا تێپەڕیوە و وەک مێژوویەکی زیندوو، ئەم ئەزمونانەی بەڕێزیان زۆر جێگەی سەرنج و بیستنن. سێیەمیشیان لەبەرئەوەی بێ گومان لە بینینی نزیک و گفتوگۆمان لەگەڵ ئەم کەسایەتیە دەتوانین تێگەیشتنێکی قووڵتر بۆ گۆرانکارییە سیاسی، کۆمەلایەتی، ئابوری و کەلتووری هەرێمی کوردستانمان چنگ بکەوێت. دواجاریش دەکرێت بڵێم: جەنابیان کەسایەتیەکە بە پشتبەستن بە رەهەندە فیکرییەکانی گەیشتووەتە باوەڕی دورکەوتنەوە لە جەنگ، توندوتیژیی و رەتکردنەوەی رەفتاری نامەدەنیانە لە سیاستەدا و نەک تەنها لە کوردستان، بەڵکو لە سەرتاپای جیهان و رۆژهەڵاتی ناوین. وەک دەزانین، ئێمە هەنوکە لە ناوچەیەکی پڕ کێشمەکێش و ئاڵەنگاریی رۆژهەڵاتی ناوین دەژین و ناساندنی ئەو کەسایەتییانەی دەکەونە ناوەندی ئاشتی و هەڵکردن و ئەقڵانیەت، بۆ یارمەتیدانی گەلانی ناوچەکە لە دەربازبوون و پەڕینەوە لە گرفتە باوەکان، گەلێک گرنگە. بە گرنگیدان بەم پرسانە و گرنگیدان بە نەریتی گفتوگۆ، نزیکەی ١٠ رۆژ لەگەڵ ئەم سیاستمەدارەی کورد سەرقاڵی گفتوگۆ بووم و بە خستنە بەرباسی بابەتگەلی جیاوازی تایبەت بە گۆڕانکارییەکانی هەرێم، عێراق و ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوین، هەوڵم دا گەلێک زانیاری بەسوود سەبارەت بە سیاسەت و حکومەتی هەرێمی کوردستان بخەمە بەردەست خوازیارانی ئەم پرسانە. شایانی باسە ئەم گفتوگۆیانە پاش وەرگێرانی وردی لە زمانی کوردیەوە بۆ فارسی و هەڵەچنی  رێنووسی و زانستی، لە قاڵبی کتێبێکدا، لەلایەن یەکێک لە دەزگا بەناوبانگەکانی چاپی ئێرانەوە ئامادەی چاپە و هیوادارم بە زوویی و بەئامادەبوونی مەلا بەختیار و کەسایەتی زانستی، کەلتووری و زانکۆیی ئێران، لە تاران و سلێمانی پەردەی لەسەر هەڵبدرێتەوە و لەم رێگایەشەوە، ببینە یارمەتیدەری گەشەپێدانی ئاشتی و دۆستایەتی و پتەوکردنی پەیوەندی کەلتووری نێوان ئێران و هەرێمی کوردستان. ئەوەی ئاشکرا و روونە ئەوەیە، کە بەداخەوە جیهانی ئەمڕۆ و بارودۆخی هەنوکەی جیهان، چ لە ئێران و چ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و چ لە ئاستە نێودەوڵەتیەکەیدا، گۆڕاوە بۆ جیهانێکی دوژمنکارانەی دژەبەر و لە وەها جیهانێکی پڕ کێشمەکێش و ئاڵۆزی و بارگرژی، هەر یەک لە ئێمە دەبێت بەش و بەرپرسیاریەتی کۆمەڵایەتی و ئاکادیمی خۆمان پێشکەش بکەین و بەپێی ئاست  و توانا و بڕستی خۆمان هەوڵ بدەین، ئاشتی زیاتر بکەینە پیشە و بە خۆپەرێزی لە ئاژاوەنانەوە، روو لە پاراستن و چاودێری کردنی مرۆڤەکان و جیهانی دەوروبەرمان بکەین. هیوام وایە بە ئەنجامدانی ئەم جۆرە کارانە و سەفەرە فیکری و کەلتووریەکان، توانیبێتمان رۆڵی خۆمان بە باشی بگێڕین. بە کورتی، قسەکردن لەسەر سەفەر و لێکەوتەکانی، هەمیشە سەرنجراکێشە، بەڵام قەبارەی بابەتەکان بەپێی داوای سەرنووسەری ئەم گۆڤارە بەڕێزە، نابێت لە سێ هەزار وشە زیاتر بێت.  کەواتە ئەم بڕەی توێژینەوەکەم کە تایبەتە بە سەفەر بۆ هەرێمی کوردستان و دەستکەوتە کەلتووریەکانی، لێرەدا خراونتە روو. هیوادارم خوێندەوەی بۆ کۆمەڵی زانستی و روناکبیری ئێران و بەتایبەت بۆ خوێنەرانی سیاستنامە جێگەی سەرنج و سوود بێت. لە کۆتاییشدا ناتوانم رێزی خۆم بۆ سەرنووسەری بەڕێزی گۆڤاری سیاسەتنامە (جەنابی حامد زارع) بشارمەوە، ئەم ڕێزە تەنها و تەنها یەک هۆکاری هەیە و ئەوەش بریتییە لەوەی بەڕێزیان کەسێکی ماندونەناسە و بە هۆشیاری و ئاگایی و لێکدانەوەی گۆرانکارییە فیکری و سیاسییە جیاوازەکانی وڵات و بەتایبەت لەناو کۆمەڵی زانستە سیاسییەکانی ئێراندا، هەوڵ دەدات بابەتی نوێ و گرنگ بۆ خوێنەرەکانی دەستەبەر بکات.