د. نوری: هەندێ لە یاساکانی هەرێمی کوردستان هۆکارن بۆ بەرزبونەوەی رێژەی جیابونەوەی هاوسەران

کوردستان 25/05/2024

ئەمڕۆ لەهۆڵی شەهید ئازاد هەورامی، لە تۆڕی ناوەندی رۆشنگەریی چاودێر، سیمینارێک بۆ د. نوری حەمە سەعید هەمەوەندی بەناونیشانی (هۆکارە فقهی و یاساییەکانی بەردەم هەڵکشانی رێژەی جیابونەوە لەهەرێمی کوردستان) بەڕێوەچوو.
لە سەرەتادا ناوبراو ئاماژەی بەوەکرد کە رێژەی جیابونەوەی هاوسەران لە عێراق و هەرێمی کوردستانیش رێژەیەکی زۆرەو مەترسیدارە، لە ساڵی 2023 رێژەی جیابونەوە لە عێراق 52 هەزار حاڵەت بوە، لە هەرێمی کوردستانیش 14 هەزار و سێ سەد حاڵەت بوە، کە ئەمە رێژەیەکی زۆرە و پێوستە قسەی لەسەر بکرێت و هۆکارەکانی شیبکرێنەوە، بێگومان هۆکاری ئابوری، کۆمەڵایەتی، سایکۆلۆژی زۆرن، بەڵام لەم باسەدا زیاتر تیشک دەخەمە سەر لایەنی فیقهی و یاسایی.
ناوبراو ئاماژەی بەوە کرد، لە ڕووی شەریعەتی ئیسلامیەوە تەڵاق دان و جیابونەوە هێندە ئاسان نیە، کە هەندێ لە خەڵک وای تێگەیشتون، دەبێت عوزرێکی ڕەوا بونی هەبێت ئنجا ژن یان پیاو پەنا بۆ جیابونەوە دەبەن، بو نمونە ئەگەر پیاو خۆی لە بەرپرسیارێتی بدزێتەوە، یان غایب بێت، یان کێشەی نەزۆکی هەبێت، یان کێشەیەکی تەندروستی وەک نەخۆشی دەرونی هەبێت، ئەوکات ژن دەتوانێت داوای جیابونەوە بکات. وتیشی: لەڕوی شەرعیەوە دەبێت پێش جیابونەوە ئارام گرتن هەبێت و دواتر ئامۆژگاری کردن دەستپێدەکات، دواتر دەبێت دوو حەکەم بێنە ناو کێشەکەوە کە زۆر شارەزا بن.
هەر لەبارەی تەڵاق لەناو شەریعدا، د. نوری ئاماژەی بەوەکرد، سێ قۆناغ بۆ تەڵاقدان هەیە، ئەمە ئاماژەیە بۆ ئەوەی تەڵاقدان ئاسان نەبێت، بەڵام ئەوەی پێی دەترێت تەڵاقی سێ بە سێ ئەوە دەیەوێت هەر سی قۆناغەکە بە یەکجار کۆتایی پبێنێت، کە ئەمە لەم سەردەمەدا سوکایەتیە بە شەرع و کاتی ئەوەیە وازی لێبهێنین.
لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا باسی لەو کەموکوڕیە یاساییانە کرد کە هۆکارن بۆ زیادبونی رێژەی جیابونەو ە لە عێراق و هەرێمی کوردستان، ناوبراو وتی: یاسای باری کەسێتی عێراق لە ئێستادا یاسایەکی زۆر پەرش و بڵاوەو کەلێنی زۆرە بۆیە کاتی ئەوە هاتوە ئەم یاسایە نەک هەموار بەڵکو دەبێت یاسایەکی نوێ دابنرێت بەناوی یاسای خێزان.
سەبارەت بە یاسای باری کەسێتی هەرێمی کوردستانیش، کە لە ساڵی 2008 لە پەرلەمانی کوردستان دەرچووە، ناوبراو ئاماژەی بەوەکرد، هەندێ مادەی ناو ئەو یاسایە پێوستی بە دەستکاری و هەموار هەیە، چونکە کارئاسانی زۆریان بۆ بەرزبونەوەی رێژەی جیابونەوە کردوە لە کوردستان، یەکێک لەو مادانە کە باسی جیابونەوەی زەرەرمەندی دەکات، کە لێرەدا باسی لە قەبارەی زەرەرەکە نەکردوە چونکە جاری وا هەیە ژن یان پیاو توشی زیانێکی بچوکیش دەبێتەوە بەڵام بەپێی ئەم یاسایە رێگەی پێ دەدات جیابێتەوە، کە ئەمە کێشەیە، یان مادەی خیانەتی هاوسەرگیری، لە هەندێ حاڵەتدا شتی زۆر بچوکیش بە خیانەت دادەنێت، کە لە راستیدا دەبوو خیانەت ئەوکاتە پێی بوترێت خیانەت کە زینا لە نێوان کەسەکاندا رویدابێت.
ناوبراو هەندێ سەرنجیشی لەسەر یاسای روبەڕبونەوەی توندوتیژی خێنزانیش هەبوو، کە پێیوابوو حاڵەتەکانی جیابونەوە بەهۆیەوە بەرز دەبێتەوە چونکە کارئاسانی بۆ کردوە.
دوای تەواوبونی قسەکانی د. نوری، بەشێک لە ئامادەبوان سەرنج و رەخنەکانیان لەسەر بابەتەکە خستەڕوو، بەشێکی زۆریان پێیانوابوو کە لایەنی شەرعیش هەندێ کۆت و بەندی بۆ ژنان دروست کردوە کە دەبێتە هۆی چەوسانەوەو توندوتیژی بەرامبەریان، بۆیە ناکرێت بۆ هەموو مادەکانی یاسای باری کەسێتی بگەڕێینەوە بۆ شەرع، بەڵکو دەبێت لەسەر بنەمای جاڕنامەی گەردونی مافەکانی مرۆڤ و ئازادی، مادەکانی یاسای باری کەسێتی رێکبخرێت، کە ئەمە دەستوری عێراقیش رێگای پێداوە.