مەلا بەختیار چ هۆشداریەکی دایە سەرکردایەتیی کورد؟ دەبوو چۆن مامەڵە لەگەڵ بەغداد بکەن؟

ڕاپۆرت 02/05/2020


رۆژی 16/12/2019
مەلا بەختیار چ نەخشەڕێگەیەكی بۆ دانوستان لەگەڵ بەغداد خستەڕوو؟

چاودێر- تایبەت:
رۆژی 16/12/2019 مەلا بەختیار، بە ناونیشانی (كوردستان لەبەردەم دامەزراندنەوەی عێراقدا) وتارێكی لە  رۆژنامەی كوردستانی نوێدا بڵاوكردەوە. ئەو وتارە، نەخشەڕێگەیەكی تەواو داڕێژراو بوو بۆ دانوستانی كورد لەگەڵ حكومەتی ناوەندی، لە دۆخێكدا كە عێراق لەناو گێژاوی خۆپیشاندان و راپەڕینەكاندا نوقوم ببوو. تەنانەت بە پێی ئەم نەخشەڕێگەیە، كورد دەیتوانی زۆر شت بەسەر عێراقدا بسەپێنێ و باڵادەستر دانوستان بكات، بەڵام ئەوەتا دوای پێنج مانگ لەو وتارەی مەلا بەختیار، سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان دانوستان و تكاورجای ئەوەیەتی عێراقی عەرەبی موچە مانگێكی بۆ بنێرێت.
لەم راپۆرتەدا، چەند پەرەگرافێك لە وتارەكەی مەلا بەختیار، دەخەینەوە بەردەم  خوێنەر، تاوەكو بزانرێت، پێش نزیكەی پێنج مانگ مەلا بەختیار چ هۆشداریەكی داو چ نەخشەڕێگەیەكی خستنە بەردەم رایگشتی و سەركردایەتیی كورد.

لە سەرەتای وتارەكەدا، مەلا بەختیار دەڵێت: "هێزە كوردستانیەكان، كەمترین دەرسیان لە هەڵەكانی خۆیان وەرگرتووەو، شەرمنانە لەگەڵ گۆڕانكاریەكاندا سازاوون، نمونەشمان روداوەكانی دوای راپەڕینە. ئەگەر ئەزمون لە رشتنی خوێنی یەكتر لەشاخدا وەرگیرابا، هەرگیز نەدەبوو لە ساڵی (1994 – 1998) شەڕی جۆراوجۆری ناوخۆ لەشاردا بەرپا كرابا. 
عێراق، ئێستا لە قەیراندایە. كوردستان دۆخێكی ئارامی هەیە. بەڵام دۆخێكی ئارامی لێوان لێوە لە دڵەڕاوكێی سیاسی و حوكمڕانیش. ئەمجارەیان، جگە لەوەی نێوان هێزە سیاسیەكان ناجێگیرە، دۆخی دوڕیانە هات و نەهاتەكەی عێراقیش، راستەوخۆ كاریگەری لەسەر جومگەكانی دەسەڵات، ئابوری، سیاسی و ئاسایشی كوردستان هەیە و دەشبێ‌!"

مەلا بەختیار، لەو وتارەدا بەتەواوی ئەوەدەخاتەڕوو كە تەواوی دانوستانەكانی پێشوی كورد لەگەڵ بەغداد هەڵەی زۆریان تێدا كراوەو كێشە سەرەكیەكانی كورد لەگەڵ بەغداد فەرامۆش كراون، بگرە بەغداد كوردی بە چەند كێشەیەكی لاوەكیەوە لەوانە موچە، سەرقاڵ و غافڵگیریش كردوە. هەر بۆیە دێت و نەخشەڕێگەكەی خۆی لە سێ خاڵدا بەرجەستە دەكات، كە پێویستە لێرەدا هەر سێ خاڵەكە وەكو خۆی دابنێینەوە:
مەلا بەختیار دەڵێت: ئێستا، كوردستان ئارام و عێراق شڵەژاوە. بەڵكو لەژێر فشاری راپەڕینەكەی تشریندا عێراق لەدامەزراندنەوەدایە. پرسیار ئەوەیە، ئەركمان لە دانوستانی ئێستادا، چییە؟ ئایە رەوای هەقە هەمان سیاسەتی رابوردوو پەیڕەو بكرێ‌، یان جۆرێك گۆڕانكاری بەسەر سیاسەتی حوكمڕانی و دانوستانی نێوان هەرێم و بەغداد، بهێنرێ‌؟
ئەگەر هەرێمی كوردستان، لەم چوارچێوە ئیقلیمیە داخراوەدا، جگە لە چارەسەری كێشەكان لەگەڵ بەغداد، بەدیلی دیكەی هەیە، با بەراشكاوی بیخاتە بەردەم رای گشتی و بیسەلمێنێ‌ كە بەدیلەكەی، لە رووی سیاسی و ئابوری و پشتیوانی نێودەوڵەتیەوە، دەستەبەرە، بە دڵنیاییەوە گەلی كوردستان بەدیلی وای پێ‌ خۆشترە لە هەر سیاسەتێكی دیكە؛ خۆ ئەگەر بەدیلی دیكەی نییە، جگە لە دانوستان لەگەڵ بەغداد، كەوابێ‌ پێویستە ئەمجارە دانوستانەكە، جیاواز بێ‌ لەگەڵ دانوستانەكانی رابوردوو. كە بەرای ئێمە، هەر لە چوارچێوەی دەستوری هەمیشەیی عێراقدا، (ئەگەر شۆڤێنیانە هەموارنەكرێتەوە) هەلێكی باش رەخساوە، دانوستانی ئەمجارە، بەدەرس وەرگرتن لە دانوستانەكانی رابوردوو، سەركەوتووتر بێ. وەكو:
یەكەم: راستە باری ئابوری گرنگە و موچەی مانگانەش گرنگترە. بەڵام، لە زەمانی هەموو حكومەتەكاندا، بە فاشیەتی سەدامیشەوە، كێشەی كورد لەگەڵ بەغداد، كێشەی موچە نەبووە، جیاوازیش لە نێوان موچەخۆرانی زاخۆ و بەسرەدا، نەكراوە. كێشەی سەرەكی كورد، كێشە سیاسیەكان ‌و، مافە دیموكراسیەكان و، دیاریكردنی سنوری جوگرافیا و دەستەبەری مافە دەستوریەكان بووە.
دووەم: لە دەستوردا مادەی (140) هەیە، كە قابیلی هەمواركردنیش نییە. لە ساڵی (2009)ەوە، دەبوایە بڕگەكانی جێبەجێ‌ كرابان، كەچی  تائێستا (10) ساڵ (نەك دە مانگ) بەسەر جێبەجێكردنی وادەی مادەی (140) تێپەڕیوە، بڕگەكانی نەك جێبەجێ‌ نەكراون، بەڵكو دۆخێكی میلیتاریستیش لە ناوچە كێشە لەسەرەكاندا سەپێنراوە، تەنانەت بارەگای حزبە كوردستانیەكان چۆڵ ناكەن.. خراپتریش لەوە، تەعریبی نوێش لەو ناوچانەشدا، شەپۆل شەپۆل دەسەپێنرێتەوە. ئیتر كاتی هاتووە هەم كاتی جێبەجێ كردنی مادەكە دیاری بكرێ و هەم ئالیەتی بەدیهێنانی بڕگەكانی.
سێهەم: كوێت كە داگیركرا، تەنها (600) هاوڵاتی كرانە قوربانی سیاسەتی تەعریقی ئەو وڵاتە، كیمیابارانیش نەكرا. تائێستا، بە بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایش، كوێت، قەرەبوی مادی و مەعنەوی لە داهاتی عێراق وەردەگرێ‌. كەچی كوردستان، لە ساڵی (1961) ەوە، بەهۆی تەعریبەوە، دەسوتێندرێ‌، كاول دەكرێ‌، دەدزرێ‌، رادەگوێزرێ‌، ئەنفال و كیمیابارانیش كراوە، بەداخەوە، هێشتا، سیاسەتی جینۆسایدی (30) ساڵە (1961-1991) كە لە كوردستاندا حكومەتەكان سەپاندویانە، وەكو پرۆژەیەك كە بەشێك بێ‌ لە ستراتیژی دانوستاندن، پەسەند نەكراوە. بەڵكو وەكو ئەركێكی لاوەكی یان باسكراوە یان باس نەكراوە. ئەگەر پاساویش ئەوەبێ، گوایە حكومەتی عێراق گۆڕدراوە، هەڵبەتە بۆ كوێتیش وایە. ئیسرائیلیش زیاتر لە (70) ساڵە قەرەبوی هۆڵۆكۆست وەردەگرێ، كە هیتلەر گۆڕەكەشی دیار نییەو چەندین حیزبی جیاوازیش هاتونەتە سەركار.
ئیتر كاتێتی، زیانە مادی و مەعنەویەكانی كارەساتەكان، لەڕووی یاسایی و سیاسییەوە، بخرێنە ناو ستراتیژی دانوستانەكانەوە، دڵنیابن ئەگەر ئەم هەلەش لە دەست دەربچێ‌، هەلێكی دیكەی ئاوها، لەناو عێراقدا، بۆ دانوستانی سەرجەم مافە سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتیەكانی كوردستان، بە قەرەبوی قوربانیەكانی كارەساتەكانەوە، لەمەودای هاوكێشەكانی كوردستان و  بەغداد پێشبینی ناكرێ‌.

 
لەكۆتایدا گرنگە بڵێین ئامانج لە بڵاوكردنەوەی ئەم راپۆرتەو خستنەوەبیری ئەم نەخشەڕێگەیە بۆئەوەیە كە چی دی حكومەتی هەرێم و وەفدی دانوستانكار و سەركردایەتیی كورد، درێژە نەدەن بەو هەڵانەی لەمەو پێش و بەڵكو بۆ جارێكیش بوە گوێ لە رۆشنفیكران و سیاسیە لێزان و خەمخۆرەكان بگرن و وەبیرهێناوەیەكیش بێت بۆ مێژوو، تاوەك خەڵكی بزانن پرۆژە و نەخشەڕێگەی باش هەن، بەڵام كورد هەر بەردەوامە لەسەر بێ نەخشەیەیی و بێ پلانی.