بەلەمی نادیار بەلەمی شیعر

ڕەخنەی چاودێر 11/10/2021

د. موحسین ئەحمەد عومەر

زۆر دەمێكە، هەر لە سەردەمی حەزرەتی ئەریستۆوە دەڵێن ئەوەی بە شیعر دەكرێ‌ و دەگوترێ‌ بە هیچ جۆر و فۆرمێكی دی ئەدەبی ناكرێ‌. ئەم ڕوانینە ئەوەندە ڕاست و دروستە، ئەمڕۆش هەمان ئەو بایەخ و درەوشانەوەیەی خۆی هەیە، بەڵام ئەوەی كە ئەم ڕوانینە بە ڕاست دەگەیەنێ هەر ئەوە نییە هەموو شیعرێك ئەو ڕۆڵە مەزنە بگێڕێ، نەخێر هەموو شیعرێك ئەو ڕۆڵە مەزنە ناگێڕێ، بەڵكو ئەو شیعرە ئەم ڕۆڵەی هەیە ئاڵۆزی و وجودی و عاتیفی، واتە بوون و ڕوانین و ڕۆحی داگیر بكا و بیخاتە ناو هەڵكەوتێكی دی، خوێنەر خۆی لە بیر بباتەوە.
ئەمڕۆ شیعر زۆر دەنووسرێ، بەڵام هەموو شیعرێك شیعر نییە، هەیە لافیتەیە، باندە، شیعارە، نووزانەوەیە، لاڵانەوەی ئایینییە، ناڵەناڵە، سەردولكەیە، قووڵبوونەوە لەناو خەیاڵ و سوورهەڵگەڕان و هیچ نەگوتنە، سۆفی مۆدێرنە، هەموو ئەمە ئێستاش لە شیعری كوردی ماوە و هەیە، زۆریش پێیەوە سەرقاڵن. شیعر دەنووسن، بێ ئەوەی شاعیر بن، شاعیرن بێ ئەوەی شاعیر بن. ئەوان بۆ لەم ئاستە ماونەتەوە، كێشەكە زۆر سادەیە، چونكە وەك خەیاڵ و ڕوانین نەیانتوانیوە دڵەڕاوكێیەكی شیعری بە خەیاڵ و دەربڕینێكی ئێستێتیكی بە زمان و ڕوانین بنیات بنێن، ئەو دڵەڕاوكێیە لە هەمان وەخت هاوتا بێ بە دڵەڕاوێی وجودی عاتیفی مرۆیی، واتە شیعرێك مرۆ بپەڕێنێتەوە، لە ئاستێكەوە، لە دنیایەیەكەوە بۆ یەكێكی دی. هەموو شاعیرێك دەبێ دنیایەكی دی بە خوێنەر بناسێنێ، بێگومان ئەم ناسینەش دەبێ لەسەر ئاستی زمانیش هەڵكەوتێكی تازە و هونەری هەبێ، لە شێواز و وەسف و داڕشتن هونەری بێ، جیاواز بێ لەوانی تر، درێژەدان نەبێ بە تایپی كۆن، یان دووبارەكردنەوەی هەمان تایپ بێ.
لێرەوە كۆمەڵە شیعری "بەلەمی نادیار"ی سامی هادی، وەك وشیاربوونەوە و ڕاپەڕینێك بەسەر ڕابردوودا دێتە بەرچاو، بەو مانایەی شاعیر لە ماوەی پێش كۆمەڵە شیعری "بەلەمی نادیار" تایپێك بوو، ئەم تایپەش ماوەیەكی زۆ درێژەی كێشا، بەڵام ئێستا كۆتایی بەو تایپە هات، ئەمەیان ئەزموونێكی دی و دنیا و ڕوانینێكی ترە. داڕشتنێكی ئێستێتیكی ترە، ڕاستە هێشتا بەشێك لە جیهانی ڕابردوو بە ڕێژەیەكی زۆر كەم، لە شێوەی هەندێ وێنە و شت و هەڵكەوت درێژەیان هەیە، بەڵام بەگشتی هەموو شتێك تازەیە، زمان، خەیاڵ، داڕشتن، دنیابینی، بەتایبەتی ئەو سترەكتورەی خەیاڵ كە لەم ئەزموونە زۆر ڕادیكاڵە، ئەویش كێشانی وێنەیەكی وجودی عاتیفی مرۆڤە، واتە كێشانی نیگار و وێنای مرۆڤ بە هەموو هەڵكەوتی ڕۆحی و كۆمەڵایەتی لە دنیا. ئازار و ئەشكەنجە و نیگەرانی و گەڕان لە چێژ و بەختەوەری، پرسیاركردن، هەموو ئەمانە باسكردنیان و بە سوودوەرگرتن لە شت و ماتریاڵی دەورەوبەری مرۆڤ كە سیفەتی شیعری وەردەگرن. وەرزەكان، دار و درەخت و شتە مرۆییەكان، هیچیان ئەو بوونە واقیعییەی خۆیان نین، بەڵكو وێنای شیعرین، شتی ئەندێشەیین، درەختی ناو باغێك هەمان ئەو درەختەی ناو "بەلەمی نادیار" نییە، ئەمانە هەر یەكەیان بوونێكیان هەیە، یەكەمیان واقیعییە مرۆڤ دەتوانێ لە سێبەری پاڵداتەوە، دووەمیان مەجازییە و لەناو ڕۆحی مرۆڤ جێگەی هەیە. لەگەڵ ئەم وێنا و جیهانە ڕادیكاڵە كە ماهییەتی خەیاڵی شیعری و داڕشتنە، خوێنەر دەپەڕێنێتەوە، هەموو شیعرێك خوێنەر بپەڕێنێتەوە، واتە شاعیر و ئەزموونەكانی لەو ئاست و هەڵكەوتەدایە كە لە سەرەتاوە گوتمان، هەر لە سەردەمی ئەریستۆوە گوتراوە: ئەوەی بە شیعر دەكرێ، بە مێژوو یان فەلسەفە ناكرێ. ئەمەیان ڕاستە، مێژوو، فەلسەفە سەرەڕای سوودوەرگرتنیان لە زمان بۆ كۆڵینەوە لە بوون و ژیانی مرۆڤ، بەڵام هەڵكەوتیان وەك شیعر و فۆرمەكانی دی ئەدەب نییە، شیعر واتە بیناسازییەكی زمانەوانی لەناو خەیاڵ، دروستكردنی ساختمانێكی خەیاڵی لە وشە و ئاخاوتن و گۆكردن و زۆری تر. هەڵكەوتی بوون و بوونی فیزیكی شیعر واتە زمان، ئەم كێشەیەش لە داڕشتندا دەردەكەوێ‌، بەتایبەتی لە شیعر، ئەگەر ئەزموونێكی شیعری ئەو هوشیارییەی تێدا نەبێ، واتە زمان و خەیاڵ و دنیابینی كاری هونەری تێدا نەبێ، مانای وایە ئێمە لە بەرانبەر كێشەیەكی ئاڵۆزین. ڕچەشكێنی كۆمەڵە شیعری "بەلەمی نادیار" تێپەڕینە لەم هەڵكەوتە، زاڵبوونە بەسەر ئەم حاڵەتە.
ڕاستەوخۆ كە كۆمەڵە شیعری "بەلەمی نادیار" دەخوێنینەوە، دەكەوێنە ناو ئەزموونێكی دیكەی نوێی شیعری سامی هادی، هەست دەكەین شاعیر، بێ هەڵپە و نمایش، لەناو جیهانێك كاری كردووە، بەڵام كاركردنێكی جیاواز لە ڕابردوو. لەم كۆمەڵە شیعرە، هەموو شتێك تازەیە، زمان، داڕشتن، ئەندێشە و وێناكان، شت و هەڵكەوتەكان. شاعیر سترەكتورێكی دیكەی خەیاڵی داڕشتووە تێپەڕینە لە ڕابردوو، بەجێهێشتنە، ڕوو لە ئاییندەیە، نوێخوزای ئەم ئەزموونە ئەم ڕوو لە ئاییندەییەیە، ئەمەش تازەیی خەیاڵ و دنیابینییەكە نیشان دەدا.
لەگەڵ ئەم ئەزموونەی "بەلەمی نادیار" دەچینە ناو جێگیری، بەرقەراربوون، جێگیربوون لەناو شتەكان، پرسیارەكان، ڕاز و تەلیسمەكان، جێگیربوونی عاتیفی و ورووژاندنی پرسیاری دی. سەرەتا بەم جۆرە هەر بە پرسیار دەست پێ دەكەین، ئەمەش بۆ خۆی وێنایەكی دروستە، بنیاتنانی ئەو جیهانەیە كە بەردەوام دەمانەوێ دروستی بكەین:

جگە لە شتە ونبووەكانی نێوانمان
چیتر ماوە كۆی بكەینەوە
شار بە ڕەشەبا داپۆشراوە
دیوارەكان پڕن لە وێنەی ئەو منداڵانەی
باڵیان هەیە و ناتوانن بفڕن
لەم یەكشەمەیەدا...
نازانم بۆ ناوی هەموو درەختەكانم 
بیرچۆتەوە

سترەكتوری داڕشتن و خەیاڵی شیعری ئەم كۆمەڵەیە سوودوەرگرتنە لە هەموو شتێك. شاعیر نایەوێ هەر تەنیا شیعر بنووسێ و جیهانێكی خەیاڵی داڕێژێ، نەخێر، بەڵكو دەیەوێ باسی ڕاز و ناڕازمان بۆ بكا، باس لەو جیهانە بكا كە هەر جیهانی مرۆڤ خۆیەتی، بەڵام لە لایەكەوە واڵا و كراوەیە، لە لایەكی دی تەمومژ و پڕ لە ڕازە. بە ڕاستی ئەم ئەزموونە زۆر جیاوازە لە ڕابردوو، كردنەوەی دەرگایەكی تازەیە، كردنەوەی دەرگایەك بەسەر ڕاز و نیاز و جیهانی پەنهانی و جوانی و پرسیارەكانی مرۆڤ. وێڵبوون، دەرگایەك بەسەر وێڵبوونێكی دی، وێڵبوون بە مانای خۆدۆزینەوە، وێڵبوونی گەڕان و ئەندێشەیی وەك بیناسازییەك لەناو زمان بۆ دەستنیشانكردنی ڕەهەندێكی مرۆیی، بۆ خۆی وێڵبوون و خۆدۆزینەوەیە بە شیعر، جیهانی نادیار، بەلەمی نادیارە، هەر ئەم بەمەلەمەش بەلەمی شیعرە:

گەرم نابمەوە بە هیچ دەنگێك
ئەمە دوا بیرەوەری فانۆسێك بوو
ئیتر دانەگیرسایەوە

دواجار لەم كۆمەڵە شیعرە هەڵكەوتێكی زمانی یان شێوازی هونەری نووسین و خەیاڵ، یان وێنا و وێنای شیعری سادە هەیە، لەگەڵ خوێندنەوەی مرۆ دەچێتە ناو سادەیی و ڕوونی. ڕوانێكی سازگار، هەندێجار شاعیر تاووتوێی لەگەڵ هەندێ‌ ماتریاڵ و شت كردووە، پێت وایە هەڵكەوتێكی سوریالییە، ئەم سوودوەرگرتنە سوریالییە هەیە بێگومان، بەڵام ئامانج وێنایەكی سوریالی نییە، بەڵكو داڕشتنی جیهانێكی سادە و قووڵە بە زمان و ماتریاڵی ڕوون و سادە. قووڵبوونەوە، بۆ بینینی جەوهەری شتەكان و پێكهاتەكان كە هەر بوونی عاتیفی خۆمانە، ئەمەش هەر پێشكەشكردنی ڕوانینێكی ترە بۆ شتەكان و بۆ نیگەرانی ئێمە. دواجار بەلەمی نادیار هەر بەلەمی شیعرە.

* هادی، سامی. (2020) بەلەمی نادیار. كۆمەڵەشیعر. وەشانی باڵندە. سلێمانی.

Le bateau invisible est le bateau de la poésie.
La présente article, est une réflexion sur le recueil de poème récemment publié par le poète Sami Hadi, (né en 1961 à Erbil). Cet article est écrit par Dr. Mohsen Ahmad OMER. Professeur de la littérature générale et comparée a l‌Université de Salahaddin. Ce recueil de poèmes de Sami Hadi, est son troisième recueil de poème sur 30 ans d‌écritures, le poète est considéré comme l‌un des poètes pionnier de la poésie moderne kurde, surtout avec ce recueil nouvel au nom de : Le bateau invisible. Publie en 2021 a Suleuimanieh.