ترەمپ بریاری جەنگ لەدژی ئێران دەدات؟

فەریق حەبیب 23/06/2019

سەرەنجام سەرەتای بەرەنگاربوونەوەی راستەوخۆی نێوان ئەمریكا‌و ئێران دەركەوت، پاش ئەوەی رۆژی پێنجشەممە 20 حوزەیران، سوپای پاسداران، فڕۆكەیەكی پێشكەوتووی بێ‌ فڕۆكەوانی ئەمریكای لەناوچەی كەنداو، بە مووشەك، خستەخوارەوە.
 لەڕاستیدا ماوەی چەند هەفتەیەكە رەوشەكە پەرەیسەندووەو هاوپەیمانەكانی ئێران(حوسییەكان) ناوەندە ئابوورییە ستراتیژییەكانی هاوپەیمانانی ئەمریكا( سعودیە‌و ئیمارات) دەكەنە ئامانج. چەندین كەشتی تایبەت بەگواستنەوەی نەوتیان لە سعودیە‌و ئیمارات تێكشكاند، فڕۆكەخانەی "ئەبها"ی سعودیەیان بەمووشەك پێكا. سەرباری ئەوانەش هێشتا بارودۆخەكە نەگەیشتبووە لێواری رووبەڕووبوونەوەی راستەوخۆی نێوان ئەمریكا‌و ئێران، بەڵام  گۆڕانی بارودۆخەكە لە جەنگی بەوەكالەتەوە بۆ جەنگی راستەوخۆی نێوان هەردوو كاراكتەرە سەركییەكە( ئەمریكا‌و ئێران) و خستنەخوارەوەی پێشكەوتووترین فڕۆكەی زەبەلاحی بێ‌ فڕۆكەوانی ئەمریكا، ئەوەش لەكاتێكدا وەك ئەمریكا دەڵێت لەدەرەوەی كایەی ئاسمانی ئێراندا بووە، پەرەسەندنێكی مەترسیداری دۆخی ململانێی نێوان ئەو دوو زلهێزەی جیهانە.
شەوی پێنجشەممە لەسەر هەینی، هەموو جیهان بەوپەڕی نیگەرانییەوە چاویان بڕیبووە كۆشكی سپی، ئاخۆ چ بڕیارێكی لێوەدەردەچێت. سوپای ئەمریكا كەوتبووە حاڵەتی ئامادەباشییەوە، ئێرانییەكانیش خۆیان بۆ جەنگ ئامادەكردبوو. بۆ بەیانییەكەشی ئاشكرابوو كە ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لەلێواری هەڵكشانێكی مەترسیداری دۆخەكەدا بووە. ترەمپ، بەقسەی خۆی، دە خوولەك بەر لەوەی سوپای ئەمریكا چەند ناوەندێكی سەربازی ئێران بكاتەئامانج، لەبڕیارەكەی پاشگەزبووتەوە. ئیتر نازانرێت رەوشەكە بەوجۆرە بووە یاخوود ئەمریكاییەكان هەوڵدەدەن لەڕێی ئەو ریوایەتەوە ئێران بترسێنن.
ئەگەرچی سیستمی دەسەڵات لە ئەمریكا بەشێوەیەكی دامەزراوەیی تۆكمە بەڕێوەدەچێت‌و زیاتر دەزگاو دامەزراوەكان نەخشیان هەیە لەدیاریكردنی رێڕەوی پێشهاتەكاندا، بەڵام سەرۆك رۆڵی دیاری هەیە لە وێناكردنی سیاسەت‌و ستراتیژی وڵاتدا، بەوپێیەی سیستمی حوكم كۆمارییە‌و كەسی سەرۆك دەسەڵاتی فراوانی هەیە. بەو پێودانگەش، هەر سەرۆكێك لە سەرۆكەكانی ولایەتەیەكگرتووەكان لەو ماوەیەی سەرۆكایەتی وڵات دەكەن، رێباز و مۆركی خۆیان بەسەر سیاسەتی ناوخۆو دەرەوەدا دەسەپێنن، واتە هەر سەرۆكێك، شێوازێكی تایبەتی خۆی هەیە بۆ پیادەكردنی دەسەڵاتەكانی‌و سەرەنجام ئیدارەدانی كۆی بابەت‌و قەیرانەكان.
 بۆ نموونە، هەردوو جۆرج بوش-ی باوك‌و كوڕ شێواز‌و رێبازی بەكارهێنانی هێزی سەربازی زەبەلاحی ئەمریكایان گرتبووەبەر، ئەوان كە لەسەروبەندی كۆتایهاتنی جەنگی سارددا حوكمی ئەمریكایان كرد، دەیانویست لەڕێی هێزی لەبن نەهاتووی زەمینی‌و ئاسمانی‌و دەریایی ئەمریكاوە هەژموونی وڵاتەكەیان بەسەر تەواوی وڵاتاندا بسەپێنن‌و سەرەنجام توانیان سیستمی تاك جەمسەری لە جیهاندا بخوڵقێنن‌و ساڵانێك ئەمریكا بڕیادەری سەرەكی زۆربەی پرسەكانی سەر گۆی زەوی بوو، بەر لەوەی روسیای پۆتین-یان لێ‌ زیندووبێتەوەو ئەژدیها ئابوورییە چینییەكەش خۆی راببسكێنێت‌و باڵادەستییە رەهاكەیان لێ تێكبدەن‌و فرە جەمسەری ببێتەوە بەسیستمی نوێی جیهان.
رێبازی سەرۆك باراك ئۆباما، رێبازێكی هێورتربوو، ئەو زۆری بەلاوە مەبەست نەبوو هێزی سەربازی بۆ ملكەچپێكردنی وڵاتان بەكاربهێنێت. سەربازەكانی وڵاتەكەی لەعیراق كشاندەوە، بوونی سەربازی وڵاتەكەی لە ئەفغانستان كەمكردەوە، زیاتر گرنگی بەبەكارهێنانی هێزی نەرمی وڵاتەكەی دەدا. خوازیار بوو لەڕێی پتەوكردنی یەكێتی ئەمریكییەكان‌و  گرنگیدان بە باشكردنی باری ناوخۆوە، وڵاتەكەی بەهێزبكات، كە بەوهۆیشەوە رەخنەی زۆری لێگیرا بەوەی گوایە هەیبەتی ئەمریكای لەجیهاندا تێكشكاندووە.
لەو نێوەندەشدا، رێبازی سەرۆك ترەمپ زیاتر ئابووریانەیە، واتە لە گۆشەنیگای هێزی ئابووری گەورەی ئەمریكاوە، دەست بۆ چارەسەركردن‌و ئیدارەدانی ئاستەنگ‌و قەیرانەكان دەبات. ئەو لەسۆنگەی پاشخانە سەرمایەدارییەكەیەوە باوەڕی وایە تائێستا سەرۆكەكانی پێش خۆی وەكو پێویست هێزی ئابوورییان نەخستووەتە خزمەت باڵادەستی وڵاتەكەیانەوە، هەر بۆیە لەگەڵ هاتنەسەركاریدا جەنگێكی ئابووری‌و بازرگانی هەمەلایەنەی لەجیهاندا بەرپاكرد، لەیەك كاتدا ئابڵوقەو سزای ئابووری بەسەر كۆریای باكوورو توركیا‌و ئێران‌و چین‌و رێكخراوە فەلەستینییەكان‌و تەنانەت ئەوروپا‌و سعودیەو ژاپۆنی هاوپەیمانیشدا سەپاند. كە تێیدا، تائێستا، هەندێ‌ دەستكەوتی بەدەستهێناوەو هەریەك لە كۆریای باكوورو توركیا‌و تاڕادەیەكیش ئەوروپای ملكەچی خواستەكانی كردووە.
هەرچەندە لەنێو ئیدارەكەی ترەمپ-دا هەڵۆی وەكو جۆن بۆڵتن‌و مایك پۆمپیۆ و لیندسی گراهام‌و چەند كەسێكی تر هەن، كە پیشیان خواردووەتەوەو هەمیشە هانی سەرۆك دەدەن هێزی سەربازی لەدژی نەیارەكانی بەكاربهێنێت، بەڵام كۆتا بڕیاڕ لای سەرۆكە‌و ئەویش هەروا بەسانایی فەرمانی لەوجۆرە نادات. هەر چەند رۆژێك لەمەوبەر بوو، ترەمپ رەخنەی لە ئیدارەی سەرۆك بوش گرت، بەوەی جەنگی گەورەی لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا هەڵگیرساندووەو هێزی ئەمریكای پەرش‌و بڵاووكردووەتەوە‌و سەربازێكی زۆری بەكوشت داوە. ئەو لێدوانەی سەرۆكی ئەمریكا، شرۆڤە‌و لێكدانەوەی پێویستی بۆ نەكرا، بەڵام خۆی لەخۆیدا ئاماژەیەكی روون‌و ئاشكرابوو كە ئامادە نییە بەئاسانی جەنگێكی نوێی هاوشێوەی جەنگەكانی ئەفغانستان‌و عیراق لەناوچەكەدا لەدژی ئێران بەرپابكات.
هەر بۆیە، باوەڕناكەم ترەمپ بەئاسانی بڕیاری دەستپێكردنی جەنگێكی هەمەلایەنە لەدژی تاران بدات‌و ئەوەی ئێستا لەنێوان ئەمریكا‌و ئێراندا دەگوزەرێت، جگە لە ململانێیەكی ئابووری، سایكۆلۆژی، سیاسی، فراوانكردنی هەژموون، هیچی تر نییە، كە ئەستەمە(نەك مەحاڵ) پەل بۆ جەنگێكی فراوان بهاوێت. راستییەكەی دوور نییە ئەمریكا بوردومانی چەند پێگەیەكی سەربازی‌و ئەتۆمی ئێران بكات، بەڵام بەرپاكردنی جەنگێكی گەورە‌و یەكلاییكردنەوەی ململانێی نێوان ئێران‌و هاوپەیمانەكانی لەگەڵ هاوپەیمانەكانی ئەمریكادا لەناوچەكە بەدوور دەزانرێت، چونكە خوودی ئەمریكا خۆی ئەوەی ناوێت، ئەوەش لەپێناو درێژەدان بەو ململانێیە‌و ترساندنی وڵاتانی ناوچەكە لەڕێی فۆبیای ئێرانەوە، بەتایبەتی وڵاتانی كەنداو و، وەرگرتنی باج‌و سەرانە لێیان‌و فرۆشتنی چەك‌و تەقەمەنی پێیان‌و كڕینی نەوت‌و گاز بەنرخێكی كەم لێیان. ئەوەش هاوئاهەنگە لەگەڵ وتەیەكی باوكی سیاسەتی ئەمریكا( هینری كیسنجەر) كە ئامۆژگاری سیاسەتوانانی وڵاتەكەی دەكات‌و دەڵێت: نابێت ئەمریكا هیچ كێشەو قەیرانێكی جیهان بەتەواوی چارەسەربكات، بەڵكو دەبێت سەرەداوی ئەو كێشەو قەیرانانە بەدەستەوەبگرێت‌و بۆ بەرژەوەندی خۆی بەكاریان بهێنێت.