هەڵبژاردنی نوێنەران ئەنجامدرا
لەدوای ئەوەی (تشرینی 2019) دەنگی ناڕازیی شەقام وخۆپیشاندانەكان زۆربەی پارێزگاكانی باشوور و ناوەڕاستی عیراقی گرتەوە, كە بووەهۆی كاردانەوەی توندی حكومەت وكوژران و برینداربوونی ژمارەیەكی زۆری لێكەوتەوە، كە بۆ یەكەمین جارە هێندە كوژراو و بریندار تۆمار بكرێت, جیا لە سووتانی بارەگای حیزبی و سەفارەت و ماڵی بەرپرسەكان, هەروەها سووربوون لەسەر پێداچوونەوە بە یاسای هەڵبژاردن و هەڵبژاردنی پێشوەخت و چارەسەركردنی پرسی گەندەڵی و بێكاری وخزمەتگوزاری و...هتد, لەژێر فشاردا سەرۆكی حكومەت (عادل عبدالمهدی) دەستی لەكاركێشایەوە, كە یەكێك بوو لە داواكارییە سەرەكییەكانی خۆپیشاندەران, هەرچەندە ئەو دەمە دوو بەربژێریتر هەبوو (محمد تۆفیق عەلاوی و عدنان ئەلزرفی) لەبەرئەوەی كۆدەنگی سیاسیان لەسەر نەبوو نەیانتوانی ببنە سەرۆك وەزیران, بەڵام (مصگفی كاڤمی) لە مانگی ئایاردا حكومەتی ڕاگوزەری پێكهێنا و لە ئەنجومەنی نوێنەراندا پەسەندكرا، ئەمەش لەدوای ماوەیەكی زۆر هات كە چەندین كێشە و ڕای جیاواز لە نێوخۆ و دەرەوەردا ئامادەیی هەبوو, هەروا ئاسان نییە كەسێك دابنرێت سەرباری ئەو ناكۆكی و ململانێیانە دەنگی پێویستی بۆ كۆبكرێتەوە, ئەمە لەدوای پرۆسەی ئازادییەوە بۆ كۆی هەڵبژاردنەكان ڕاستە بەم هەڵبژاردنەشەوە, چونكە لە پێكهێنانی حكومەتدا كەمتر بڕیار لای حیزب و قەوارە سیاسییەكانە, لەسەرەتاوە (كاڤمی) جووڵەی باشی دەكرد و وەك پاڵەوانێكی سەر شانۆیی سیاسی نمایشی دەكرد بەڵێنی زۆریدا لە (حوزەیرانی 2021)دا هەڵبژاردنی پێش وەخت پێویستە ئەنجام بدرێت، لەژێر كۆمەڵێك لەمپەر و پاساودا نەكرا، پاشان دواجار (10ی ئۆكتۆبەری2021)ە دیاریكرا و پرۆسەی پێنجەم خولی پەرلەمانی عیراق ئەنجامدرا، كە ژمارەی دانیشتوانی عیراق بە(40) ملیۆن و دووسەد هەزارخەمڵێنراوە, هاوكات لە سەرانسەری عیراقدا (24299927) كەس مافی دەنگدانیان هەبوو، پارێزگاكانی عیراق بەسەر (83) بازنە و (8273) سندوق دا دابەشكران و (988435) هەزاركەس بۆ یەكەم جار مافی دەنگدانیان هەیە, هەروەها (109) حیزب و (3249) كاندید, كە لەو ژمارەیە (951) یان بەربژێری ژنان بوو, كە (1249) چاودێری نێودەوڵەتی و (147152) چاودێری ناوخۆی وڵاتە, جیا لە ڕۆژنامەنووسی بیانی هاتوون بۆ ڕووماڵكردنی پرۆسەكە, هەڵبژاردنەكە لە(حەوت)ی بەیانی دەستی پێكرد و لە (شەش)ی ئێوارە كۆتایی هات, هەرچەندە بڕیاربوو لە (24) كاتژمێر ئەنجامەكە ڕابگەیەنرێت، بەڵام ئەمەش لەبەر هەندێ هۆكار نەكرا، هەربۆیە بۆتەهۆی درووستكردنی گومان و دڵەڕاوكێی, گەر سەرنج بدەین جیاواز لە هەڵبژاردنەكانیتر هیچ ڕووداوێكی ئەمنی دیار ڕووی نەدا، وەك بینیمان لە ڕابردوودا چەندین تەقینەوە ئەنجام دەدرا تەنیا لە لە یەك ڕۆژی (2005)دا هێرشی (300) یاخیبووان تۆماركرا, بۆ ئەوەی بەشداری پرۆسەكە نەكرێت، تەنانەت بانگەش ئەمجارە بە شێوازێكی هێمن و ئارام بەڕێووەچوو، دوور لە شەڕە پەڕۆ و هات و هاوار و جەنجاڵی شەقام و كەژاوەی ئۆتۆمبیل و بێزاركردنی هاووڵاتیان, هاوكات هیچ توندوتیژی و كێشەی كۆمەڵایەتی لێنەكەوتەوە, وێڕایی ئەمانەش ڕێژەی دەنگدان وەك جاری پێشووكەم بوو، ئەمیش لە خۆییدا وەڵامدانەوەی دەسەڵاتە و باوەڕنەبوونە بە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن، كە هیچ لە ژیانی دەنگدەران ناگۆڕێت، خەوشەكانی هەڵبژاردن زۆرن دیاریترینیان نەبوونی سەرژمێری گشتی و بەشداری كەمی دانیشتوانە، دەكرێت ئەمەیان قسەی زیاتری لەسەر بكرێت لە ڕاستیدا بەشداریكردنی ڕێژەی(43%) واتە لە (57%) باوەڕیان بە هەڵبژاردن نییە و بایكۆتی دەسەڵات دەكەن، یان زۆرن ئەوانەی لە بنەڕەتدا دژی دیموكراسین كار لەسەر هەستی كۆمەڵگا و ساركردنەوەی دەنگدەران دەكەن, بۆ بێ نرخكردنی پرۆسەی دیموكراسی و هەڵبژاردن, لەڕاستیدا بەشداری نەكردن بە قازانجی دەسەڵات دەشكێتەوە بۆشایی بۆهێزانە درووست دەكات كە توانای دەسكاری و ساختەكارییان هەیە, لەلایكیترەوە دەنگی تۆ بۆ ئەو نییە ئەمەش بەهەمان شێوە بۆ دەسەڵات باشترە تۆ دەنگ نەدەیت, لەم هەڵبژاردنەدا ڕەوتی سەدر دەنگی یەكەمی بەدەست هێنا بە هەموو پێودانگێك پشكی سەرۆكی حكومەت دەبێت بۆ ئەم ڕەوتە بێت یان لە سەر پێشنیاری ئەمان دابنرێت، ئەگەری ئەوەش هەیە لە دژی هاوپەیمانی بەهێز درووست بكرێت لە نێو قەوارە سیاسییەكاندا بۆئەوەی لە پێكهێنانی حكومەتدا وەكو گەورەترین هاوپەیمانی پشكی زۆرینە لە ناوحكومەتدا بە دەست بهێنن ڕەوتی سەدر لەسەرتاوە ڕایگەیاند بەشداری پرۆسەی هەڵبژاردن ناكات دواتر پاشگەز بووەوە ئەمەیش نامۆ نییە لە سروشتی ئەم ڕەوتەدا، وەك هەمیشە داوای گۆڕانكاری دەكرد و هەڵویستی توند بوو بەردەوام بزوێنەری شەقام و گوتاری دژە دەسەڵات و گەندەڵی و دەستێوەردانی دەرەكی بەرزدەكردەوە ئایا ڕەوتی سەدر پۆستی سەرۆك وەزیران وەردەگرێت؟ یان ڕێگەی پێدەدەن حكومەت پێك بهێنێ؟ ئایا خواستی چی دەبێبت بۆ ئایندەی عیراق و دەتوانێ داخوازی خۆپشاندەران جێبەجێ بكات؟ چ لە سیستەمی سیاسی عیراقدا دەگۆڕێ، ئەگەر سەیری (مقتدی) بكەین ساڵ لەدوای ساڵ ڕەوتەكەی لە گەشەكردندایە و تا دێ بزووتنەوەكەی بەرەو گەورە بوون هەنگاو دەنێت و لە ئاستی شەقامدا لایەنگیری زۆری هەیە, هاوكات دەنگەكانی لە زیادبووندایە لە هەڵبژاردنی (2018)دا نزیكەی (54)كورسی بە دەست هێنا و براوەی یەكەم بوو پەیوەندی باشی لە گەڵ پارتە سیاسییەكانی دیكەدا هەیە و لە ناوخۆی ڕەوتەكەیدا باڵادەستە و دوا بڕیار لای خۆیەتی, لەم هەڵبژاردنەدا سەدر توانی لەكۆی (329) كورسی پەرلەمان (73) نوێنەر سەربخات ئەمەش بەبەراورد بە هەڵبژاردنی پێشوو نۆزدە كورسی زیادی كردووە، بەگوێرەی یاسای هەڵبژاردن، كە لە ئەنجومەنی نوێنەراندا پەسەندكراوە، نوێنەر تەنیا بۆی هەیە كاری پەرلەمانی بكات، نابێ پۆستی حكومی وەربگرێت، گەر لە پۆستەكەی نەما ئەوەی دوای ئەو دێتە جێگەكەی گەر لە حیزبێكی تریش بێت, دواجار هەڵبژاردن لە (10ی ئۆكتۆبەر)دا ئەنجامدرا، زۆریش وترا لەسەر ئەوەی لە ساتوكاتی خۆیدا پرۆسەكە ئەنجام نادرێ، هەرچەندە ئەم هەڵبژاردنە لەژێر فشاری دەنگی ناڕازیی شەقام و مەرجی خۆپیشاندەران و بەڵێنی دەسەڵاتدا هاتەدی، هەر ئەم بەڵێنانەش وایكرد تاڕادەیەك شەقام ئارام بێتەوە و چاوەڕوانی چاكسازی و هەڵبژاردن بكەن، لە ڕاستیدا ئەوەی دانیشتوانی توشی ڕەشبینی كردووە بەدەستهێنانی گۆڕینی ئامانجە سەرەكییەكە و ژمارە گەورەكە نییە، بەڵكو دابینكردنی ئارامی و بووژاندنەوەی ئابووری و بەرەو پێشچوونی فەرمانڕەوایی و نەهێشتنی گەندەڵی و نادادپەروەرییە یان نەهێشتنی دەستێوەردانی دەرەكی و وڵاتانی دراوسێیە, كە هەمیشە لەمپەرن لەبەردەم عیراقێكی بەهێزدا، بۆئەوەی لێرە بمێننەوە و بەرژەوەندییەكانیان فەراهەم بكەن, ئەوەندەی ئەم خاڵەیان بەلاوە گرنگە ئیدی دانیشتوانی عیراقیان بەلاوە گرنگ نییە لە چ دۆخێكدا دەژی، چاوەڕوانن هێزێكی سیاسی نوێ بێتە دەسەڵات توانای تێپەڕاندنی قەیرانەكانی هەبێت و باشكردنی دۆخی هاووڵاتیان پێشینەی كارەكانیان بێت, ئەمە خاڵە سەرەكییەكەیە نەوەك دووبارە بوونەوەی هەمان ڕووخسار و ئایدۆلۆژیا كە ئەزموونی تاڵیان لەگەڵیاندا هەیە، چونكە ئەوەندەی درووشمی گەورە و گوتاری بریقەدار دەبیسن لە كرداردا ئەو سێكتەرانە هەر خۆزگەیە و نایەتەدی, هەرچۆنێك بێت ئەنجامدانی هەڵبژاردن باشترە لە نەكردنی, بە هەموو كەموكووڕییەكانییەوە باشترە لە سیستەمێكی دیكتاتۆری سەركوتكەر, لە ئێستادا بژاردەیەك لە هەڵبژاردن باشتر نییە, ئەمەش مانای ئەوە نییە بێدەنگبن لەو كەموكووڕی و نادادپەروەرییەی دەگوزەرێ, دەكرێ ئەم سیستەمە ڕێكبخرێ و كەموكووڕی و خەوشەكانی كەم بكرێتەوە, یان لەبری بایكۆتكردنی هەڵبژاردن دەنگە ناڕازیی و چالاكوانە سیاسیی و كەسایەتییە بێلایەن و سەربەخۆكان بە لیستێك بەشداری هەڵبژاردن بكەن خۆ لە ئێستادا ڕێژەی بایكۆت و بەشدارنەبووان زۆر لە نیوە زیاترە و دەنگی زۆرینەن.
هەڵبژاردن كرا و دەنگی ناڕەزایش هەیە !
لە دوای ئەنجامی بەراییەكان تا ڕادەیەك سەنگ و ڕەنگ و دەنگەكان دەركەوتن, پاشان ئەنجامە كۆتاییەكان ڕاگەیانرا و هاوپەیمانی و كێبەركێی فراكسیۆن و قەوارە سیاسییەكانە بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێ, ئیدی لێرەوە قۆناغێكی نوێ دەست پێدەكات بۆ مسۆگەركردنی پشكەكان لە لە حكومەتی ئایندەدا, وەك سەرنج دەدرێ پشكی ژنان بەرزبووەتەوە بە بەراورد بە هەڵبژاردنی ساڵی (2005) كە ئەو دەمە زۆربەیان لە سیستەمی كۆتا سوودمەند بوون, ژمارەی دانیشتوان ( 2714200) كەس مافی دەنگدانی هەبوو, تێیدا (223) قەوارەی سیاسی كێبڕكێی كرد, هەروەها (17000) كەس خۆی پاڵاوتبوو كە (5578) ناوەندی دەنگدان بۆ (18) پارێزگا دانرا, لە دەرەوەی عیراقیش(1,250000) كەس دەنگیاندا, كوردیش لە هەڵبژاردنی (2005)دا كە لیستی هاوپەیمانی كوردستان ژمارە (130) بەركەوت دەنگی دووەمی هێنا ژمارەی دەنگەكانی ( 2175551) دەنگ و بەڕێژەی ( 25,72 %) ژمارەی كورسییەكانی (75) كورسی پەرلەمانی بوو, لیستی هاوپەیمانییەتی یەكگرتووی عیراق ژمارە(169) دەنگی یەكەم بوو بە (4075295) دەنگ و بە ڕێژەی (48%) كۆی دەنگەكانی بەدەستان هێنا كە دەیكردە (140)كورسی پەرلەمانی, ڕێژەی بەشداربووان گەیشتە (79,6)ە لەكۆی ڕێژەی دەنگدەران, بۆ ژنانیش سیستەمی كۆتا جێبەجێكرا كە (25%) نوێنەران بوو, هەروەها لەم هەڵبژاردنەدا جیاواز لە جاران یەكەمین جارە (97) ژن دەبێتە ئەندام پەرلەمان و بەشێك لە ژنان بەدەنگی خۆیان سەردەكەون, بۆ كوردیش ئەمجارەیان دووەم جارە ڕێژەكەی هێندە بەرزبێتەوە كە كۆی نوێنەرەكانی دەكاتە (63) نوێنەر بەڵام جیاوازی لە ژمارەی سەركەوتنی كاندید و دەنگەكاندا بەدی دەكرێت, لەوكاتەوە پۆستی سەرۆك كۆمار و كۆمەڵێك پۆستی سیادی لەسەر بنەمای تەوافوقی سیاسی بۆ كورد ساغ بووەوە, ئایا دەتوانرێ ئەو پۆستانە و گرفتە هەڵپەسێنراوەكانی نێوان ناوەند و هەرێم بە بەرژەوەندی كورد چارەسەر بكرێت؟ گەر بە یەكڕیزییەوە بچنە بەغدا ئەوا بێگومان سەنگ و قورساییان دەبێ و پێگەی كورد بەهێزدەكەن,دەتوانن دەسكەوتی زیاتر بەدەست بهێنن و شایستە دارایی و بودجە و موچە و مافە دەستوورییەكان دەچەسپێنن, چاوەڕوانین جارێ با نوقڵانە لێ نەدەین تاوەكو ئەنجومەنی نوێنەران دەست بەكار دەبن و حكومەت پێك دەهێنرێ! ئەوەی پێویستە بووترێ ئەم هەڵبژاردنە پێش وەختە لەژێر فشاری خۆپیشاندەران و بۆ ئارمكردنەوەی شەقام بوو, ئایا حكومەت نوێ وا بەزویی پێك دەهێنرێ ودەتوانێ چاكسازی بكات و هەڵە و خاڵە نیگەتیڤەكانی پرۆسەی سیاسی ڕاست بكاتەوە؟ وەك دەبینرێ هێشتا چەند كاتژمێرێك بەسەر ڕاگەیاندنی ئەنجامە كۆتاییەكاندا چووە ڕاستەوخۆ دەنگی ناڕەزایی دژی ئەنجامەكە بەرزبووەوە, داوای دادگایی كردنی كازمی دەكرێت كە ساختەكاری كردووە وەك ئەوەی (حیزبوڵڵای عیراقی) جەخت دەكاتەوە(پێویستە بە زووترین كات مافی دەنگدەران بگەڕێننەوە, كە بەهۆی ساختەكارییەوە لێی بێبەشبوون), هەروەها چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان كە (شەش) هێزی گەورەن زۆرینەی حیزب و هێزە شیعەكان لەخۆدەگرێت ئەمانیش داوای هەڵوەشانەوەی هەڵبژاردن دەكەن, لەگەڵ ئەوەشدا هەڕەشەی خۆپیشاندان دەكەن لە پایتەخت و كۆی پارێزگاكاندا, وتەبێژی (هاوپەیمانی فەتح)یش دەڵێ. (بە بەڵگەوە دەیسەلمێنبن كە هەریەكە لە ئیمارات و بەریتانیا لە پشت گۆڕینی ئەنجامەكانی هەڵبژاردنەوەن) ئەمانە و دەنگی ناڕەزایی تریش هەیە, لەكۆتاییدا دەپرسین ئایا ئەمانە سەرەتای پەتایی هەڵبژاردنن و دۆخەكە كپ دەبێتەوە یان درێژەی دەبێ .؟