كۆتایی دەسەڵاتی بەعس و دامەزراندنەوەی عیراقی نوێ‌

رزگار حاجی حەمید 11/03/2021

بەشی دووەم و كۆتایی
عیراق تەنیا دەوڵەت نییە لە جیهاندا فرە نەتەوە و فرە مەزهەب بێت, بەڵكو زۆربەی دەوڵەتانی جیهان فرە پێكهاتە و فرە نەتەوەن, هەر بۆیە گرفتی عیراق ئەو پێكهاتە ناچوونیەك و فرەییە نییە, بەڵكو گرفتەكە لە چۆنیەتی ڕێكخستنی و بەڕێوەبەرایەتی ئەم فرەییەدایە, لەو كاتەوە دامەزراوە بە شێوەیەكی زۆرەملێ‌ و لەسەر بنەمای چەوساندنەوە و سەركوتكردن و پەراوێزخستنی زۆربەی پێكهاتەكان بە تایبەت گەلی كورد عەرەبی شیعە مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت, لە دوای ڕووخانی دەسەڵاتی بەعس ئەم هاوكێشە لە ڕووی مەزهەبییەوە پێچەوانە بووەوە بەتایبەت لە نێوان عەرەبی سوننە و شیعەدا, بەڵام لە ڕووی نەتەوەییەوە ڕەنگە جیاوازییەكی ئەوتۆی بەسەردا نەهاتبێت, بە شێوەیەكی گشتی دۆخێكی نوێ‌ هاتە كایەوە, بۆ یەكەمین جار لە مێژووی سیاسی عیراقدا دەرفەتێكی لەبار درایە دەست پێكهاتە سەرەكییەكان, بۆ ئەوەی لەسەر بنەمای تەوافقی سیاسی و دیموكراسییەت و ڕێزگرتن لە مافەكانی یەكتر, چارەسەری گرفتەكانی ئەم وڵاتە بكەن و كۆتایی بە هەموو تەنگەژە و قەیرانەكان بهێنن, كە عیراق بە درێژایی چەندین ساڵە تێیكەوتووە, وەلێ‌ زۆرن ئەوانە كار بۆ لاوازكردنی عیراق دەكەن نایانەوێ‌ ئەم دەوڵەتە بەهێز بێت و لەسەر پێییەكانی خۆی بوەستێ‌ ئەمەش هۆكاری ناوخۆیی و دەرەكیشی هەیە, هاوكات دوو جیهان بینی جۆراوجۆر دووڕەهەندی جیاواز كە ئەویش ڕەهەندی نەتەوەیی و مەزهەبییە, جیا لە بەرژەوەندییە ئابوورییەكان و پێگەی ستراتیژی لە ناوچەكەدا, زۆرلایەنی عەرەبی عیراقی بەهاندان و پاڵپشتی دەوڵەتانی دراوسێ و عەرەبییەكان, بە پاساو و بیانووی جۆراوجۆرەوە چوونەتە ناو بەرەی دژایەتیكردنی پرۆسەی سیاسی و پیادەكردنی سیستەمی فیدراڵی بەرهەڵەستی زۆربەی لایەنە عەرەبییەكان بەتایبەت عەرەبە سوننەكان هەڵقوڵاوی كۆمەڵێك فاكتەر و ڕەهەندن دەكرێ‌ لەم خاڵانەدا كورت بكرێتەوە: 
1- عەرەبە سوننەكان خۆیان بە میراتگتر و فەرمانڕەوایی سروشتی عیراق دەزانن, كە زیاتر لە هەشتا ساڵ تەواوی دەسەڵات و داهاتی وڵات لەژێر دەستیاندا بووە, لەگەڵ گۆڕانكاریدا ئەو دەسەڵاتەی جارانیان نەما, بۆیە ئەستەمە بە سانایی توانای تێگەیشتنی ئەو دۆخە تازەیان هەبێت.
2- ناسیونالیستەكانی عەرەب كە زۆربەیان عەرەبی سوننەن خۆیان بە هەڵگری درووشمی عروبەی عیراق دەزانن, بۆیە لە بەرامبەر دەستووردا وڵات بە وڵاتێكی فرە نەتەوە و مەزهەب و ئاین و ئاینرا پێناسە كردووە, كە ئەمە ڕاستییەكی حاشا هەڵنەگرە و بەپێی فاكتی جوگرافیا و مێژوو سەلمێنراوە, كەچی نیگەرانن وای بۆ دەچن ئەمە سەرەتای دوورخستنەوەی عیراقە لە جیهانی عەرەبی سوننە كە خۆیان تێیدا زۆرینەن, بۆیە جەخت دەكەنەوە لە دەستووردا ئەم خاڵە جێگیر بێت, كە عیراق بە گەل وخاكییەوە بە بەشێك لە نیشتمانی عەرەب دابنرێ‌.! 
3- حكومەتی نوێ‌ كە لە ڕێگەی هەڵبژاردن و سندوقەكانی دەنگدانەوە شەرعییەتی دەسەڵاتی وەرگرتووە, كە عیراق و ناوچەكەی خستووەتە بەردەم هاوكێشەیەكی نوێ‌, كە بریتییە لە هاتنە سەركاری دەسەڵاتێك زۆرینەی لە عەرەبە شیعەكان پێكدێت, ئەمەش بە هاوسۆز و گوێڕایەڵی ئێران دەزانن, كە جیهانی عەرەبی و سوننە عیراقی نیگەران كردووە و وایكردووە هانی عەرەبی سوننەی عیراق بدەن بۆ دژایەتیكردنی سەرجەم پرۆسەی سیاسی . 
4- هاتنی وڵاتانی هاوپەیمانان بەتایبەت ئەمریكا و دەستێوەردان و مانۆڕ و لەشكركێشی هێزە دەرەكی و هەرێمییەكان بۆتەهۆی بێزاربوونی وڵاتە عەرەبییەكان و گەلانی عیراقیش جگە لە ناكۆكی و ململانێی نێوان ئەو هێزانە خۆیان.
ئەم عەقڵییەتە زەمینەیەكی خوڵقاندووە كە هەمیشە ئەم مەملەكەتە بارگاویبێ‌ لە جەنگ و ململانێ‌, جەستەیەك لەوەتەی هەیە خوێنی لێدەچۆڕێ‌, لە هیچ سەردەمێكدا حكومەتێك نەبووە گوزارشت بێت لە وێنای پێكهاتەكان و بنبڕكردنی كێشەكان, یان ببێتە بەدیهێنانی خواستە نەتەوەیی و مەزهەبی و دیموكراسییەكان, هەر بۆیە هەمیشە تارمایی جەنگ و ململانێی خوێناوی ئامادەیی هەیە و ناسەقامگیری و نائارامی گەورەترین مەترسین لەسەر جەستەی كۆمەڵگا, چەندین ساڵ جەنگ و كاولكاری نێوان هەردوو ئیمپراتۆریەتی شیعە و سوننە و دواتریش شەڕی خوێناوی جیهانی, كە بەرهەمهێنەری برسێتی و قات و قڕی و مەرگهێنەر بوو, دانیشتوانی عیراقیش جەستەیەكی شەكەت و بریندار لەسایەی جەنگدا, كە هەمیشە لە سەرەتاوە تا ئێستا سروشتی جەنگ و قەیران و گرفتەكان لەیەك دەچن, لەو ماوەیەدا چەندین كودەتا و شۆڕش و ڕاپەڕین لە دایكبوون, كە پێشتر ئاماژەمان بۆكردووە, ئەگەرچی زۆربەیان لە نێو ئەفسەرانی سوننە و سوپا خۆیدا بوو, ئەو دەسەڵاتانە بە هەموو شێوەیەك نەتەوەی كورد و شیعەی زۆرینەیان چەوساندووەتەوە, تا دوا قۆناغ كە لە( 9ی نیسانی 2003 )دا كۆتایی بە دەسەڵاتی سوننە هات و عیراق كەوتە دۆخێكیترەوە, گەلانی عیراق چاوەڕوانبوون ئیدی بە ئاسودەیی و بەختەوەریی بژین دوور لە جەنگ و خوێن ڕشتن, خەونەكانیان لەسایەی عیراقی نوێدا بێتە دی, هاوكات بە یەكسانی و دوور لە چەوسانەوەی مەزەبی و نەتەوەیی وەلێ‌ دەسەڵات زۆر زوو بیریان چووەوە چۆن هاتوون؟ لە ماوەی ڕابردوودا كێن ئەوانەی قوربانی دەسەڵاتبوون؟ بەتایبەت شیعە و كورد جیا لەوەی قوربانیبوون لە بەرەی هاوپەیمانی و هاوسەنگەربوون, ڕەچاوی ئەمەیان نەكرد, یان كورد بە ئامادەیی دەسەڵاتی تۆتالیتاری بەعس خاوەن حكومەت و پەرلەمان خۆی بوو, هەرێمیش جێی حەوانەوەی حیزب و ئۆپۆزیسیۆنی عیراق بوو, لەدوای پرۆسەی ئازادی عیراقەوە هاوكێشەكە پێچەوانە بووە چەندین حیزب و ڕێكخراو بەڕەنگی جیاوازەوە لەسەر شانۆی سیاسی نمایش دەكەن, هەرلەو كاتەوە شیعەی زۆرینە جڵەوی دەسەڵاتیان گرتۆتە دەست, ئەویش پەیوەندی بە پشكی هەڵبژاردنەوە هەیە كە زۆرینەی دانیشتوانی عیراق پێكدێنن, چەندین ململانێ بەدی دەكرێت تەنانەت هەمدیس دەگاتە یەكتركوشتن و خوێنڕشتن, لەو ساتەوە هەزاران كەس كوژران, دوای ئەوەی لە ساڵی 2009 لە سەردەمی ئۆبامادا لەژێر فشاری عیراقییەكان و خراپی ڕەوشی ئەمنیدا, كە تادەهات ململانێ‌ مەزهەبییەكان ئاڵۆزتر دەبووەوە ئەمریكا توانای كۆنترۆڵكردنی دۆخەكەی پێنەكرا و ناچار هێزەكانی كشانەوە, دەسەڵات كەوتە دەستی لایەنە سیاسییەكان, هەرچەندە ئەم گروپە چەكدارە تیرۆریستانە دوا بەدوای سەدام بە ناوی جیاوە خۆیان ڕاگەیاند تا درووستبوونی داعش شرۆڤەكردن و سەرهەڵدان و مێژووی دامەزراندنیان لێرەدا دەرفەت نییە بەڵام دەكرێ‌ بڵێن:
1.بناغەی درووستبوونی گروپی جیهادی توندڕەو لەكاتی بەعس و بە تایبەت لە سەردەمی دەسەڵاتی (سەدام)دا درووستبوو كە خۆی كاری بەم ڕەوتە هەبوو، ئەمەش دەنگی ناڕەزایی و كاردانەوە ی نەرێنی لە نێوخۆی بەعسدا درووستكرد, بە تایبەت لای علمانییەكان لەوە دەترسان كە گەشەبكەن و جومگەكانی حیزب و دەوڵەت بۆ خۆیان پاوان بكەن, ئەمە هۆكارێكی سەرەكییە كە لە نێو كۆمەڵگادا ئەم ئایدەلۆژیایە ئامادەیی هەیە.
2- ڕفتاری هاوپەیمانان لە عیراقدا جێ‌ی گلەیی و گازەندە بوون كە بە داگیركەر ناو زەد دەكران . 
3-هەڵوەشانەوەی سوپای عیراق كە ئەمەش لە لایەك بۆشاییەكی سەربازی درووستبوو, لە لایەكیترەوە خانەنشینكردن و دەركردنی ئەفسەرانی خاوەن ئەزموون و شارەزا هەستیان بە نامۆیی و پەراویزخستنی دەكرد بۆیە چوونە پاڵ ئەو گروپە توندڕەوانە دژی ئەمریكا و دەسەڵاتی ناوەندبوون . 
4-ڕەفتاری دەسەڵا تی ناوەند كە خۆی لە حوكمی شیعەدا چڕكردۆتەوە, بە نەریتی تۆڵەكردنەوە و چەوسانەوەی سوننە خۆیان دەسەپێنن, چەندین گروپی چەكداری توندڕەوی جیهادی لەلایەن مەرجەعییەتی مەزهەبییەوە شەرعییەتیان وەرگرتووە بۆ دژایەتی یەكتر. 
لەگەڵ ئەوەشدا بەردەوام دەنگی ناڕەزایی و خۆپیشاندانی جەماوەری هەبووە و هەر ڕۆژەی داوا و پێشنیارێكیان لە دەسەڵات دەكرد تا جێبەجێ‌ بكرێت, بەڵام هەر لە سەرەتاوە دەسەڵات لەسەر بنەمای تایفی و مەزهەبی و حیزبایەتی و خێڵایەتی درووستبووە, بێئاگان لە داواكاری و خواستەكانی خەڵك و نایانەوێ‌ ئەو دەنگانەی لە دەرەوەی كۆشك دەگوزەرێ‌ بگاتە ناو میحرابی كۆشك,بە داخەوە هەمدیس ناسەقامگیری سیاسی, خراپ بەكارهێنانی دەسەڵات و مۆنۆپۆڵكردنی كایەكانی دەوڵەت یەكتر نەخوێندنەوە و خۆدزینەوە لە دەستوور ئامادەیی هەیە, چەندین هەڵبژاردن ئەنجامدرا لەبەرئەوەی شیعەكان زۆرینەی دانیشتوانی عیراق پێكدێنن, سوودمەندن لە سیستەمی هەڵبژاردن و لە نیوە زیاتر كورسییەكانی پەرلەمان بەدەستدەهێنن, زۆربەی پۆستە سیادیی و گرنگەكان لای ئەمانە, هەرچەندە بڕیار بوو لەسەر پرسە نیشتمانیی و دابەشكردنی پۆستەكان تەوافقی سیاسی هەبێت بەڕەچاوكردنی پرسی كورد و سوننە, ناوە ناوە لەدوای هەڵبژاردنیش پۆستی سەرۆك وەزیران دەگۆڕێت, هاوكات حزبی دەعوەی ئیسلامی زۆرترین ماوە لە (2005-2017)ە سێ كەسایەتی دیاریان (ئیبراهیم جەعفەری و نوری مالیكی و حەیدەرعەبادی)پۆستی سەرۆك وەزیرانی بەدەستبووە, لە دوای ئەمان هەر كەسێك دادەنرێ‌ دوای ماوەیەك لە كار لادەبرێت, ئەمەش دەبێتە هۆی درووستیوونی بۆشایی ئیدارەی, هێندەی تر دەرفەت دەڕەخسێ بۆ گەندەڵی و پاشاگەردانی.
 
داعش و داگیركردنی موسڵ
هاتنی داعش بۆ ناوچەكە و كۆنترۆڵكردنی ناوچە سوننییەكان و سەرەتا بەجۆرێك خۆیان نمایش كرد, زۆربوون ئەوانەی كۆمەك و هاوكاریان كرد, جگە لە چەندین هۆكار دیارترینیان چەوسانەوەی سوننەكان و پەراوێز خستنیان لەلایەن دەسەڵاتەوە, ئەمەش كاردانەوە و تۆڵەكردنەوەیە بەرامبەر عەرەبی سوننە كە لە سەرەتای دامەزراندنی عیراقەوە كەمینەیەكی فەرمانڕەوا و باڵادەستبوون, داعش هاتن مەملەكەتیان كردە وێرانە و مێژوویەكی خراپیان تۆماركرد و شیرازەی كۆمەڵگایان شێواند, سەدان نەریتی نیگەتیڤ و قێزەوەنیان هێنایە گۆڕێ, ژێرخانی ئابووری وڵاتیان هێنایە خوار سفرەوە, هەزاران سوننە نشینیان ئاوارە كرد و لە زێدی باو باپیریان بە پێ خاوسی ماڵەكانیان بەجێهێشت, هەزاران هاووڵاتی بێگوناهیان لە پیر و مناڵ و ژنییان كوشت و دەیان كچ و ژنیان بۆخۆیان برد, چەندین شار و شارۆچكە و گوندیان خاپووركرد, كۆی هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتی و وڵاتانی زلهێزیان لە ناوچەكەدا كۆكردەوە, كاتێ‌ هاتن زۆر زوو بەشێكی زۆری عیراق بە تایبەت ڕووبەری سوننەنشینیان داگیركرد, كە دەكاتە زۆرینەی جوگرافیای سوننە لە باكوور و ناوەڕاست و ڕۆژاوای عیراق، بەمەش ئەم ناوچەیە كەوتە بەردەم گۆڕانی كۆمەڵایەتی و ئەمنی و دیموكراتی بە تایبەت بە هۆی ئاوارەبوون وكۆچكردن بە ناچاری چ لە ترسی داعش و ڕازی نەبوون بە ڕەفتار و سیستەمی سیاسی ئەوان, داعش نەیتوانی هیچ شارێكی كورد و شیعە داگیر بكات, وەڵامی ئەم پرسیارانە بۆچوونی جیاواز و زیاتر لە خوێندنەوەیەك هەڵدەگرێت, لەبەرئەوەی هێزەكان ڕەنگاوڕەنگن و بەرژەوەندییەكان زۆرتر هەریەكە و دەجەنگێ بۆمسۆگەركردنی پشكەكانی, ڕۆژگاریش باشتر ڕاستییەكان دەخاتە ڕوو، دواجاریش پرۆسەی ڕزگاركردنی موسڵ شەڕێكی قورس و سەخت و خوێناوی بوو, چونكە دوا پەناگەیان بوو بۆ خۆحەشاردان و مانەوەیان, لەكۆی پارێزگاكانیتر شكان و هاتوونەتە ئەم شارە و تیایدا كۆبوونەتەوە, هەرچەندە پێگەی زۆر لاواز بووە بەرەو ڕووخان و داتەپین و هەڵوەشانەوە و دەچوون بە دڵنیاییەوە لەڕووی سەربازییەوە ئەو هێزەی جارانیان نەما و خۆریان بەرەو ئاوابوون دەچوو, بەڵام جەنگی موسڵ جیاوازە لە شارەكانیتر ئەوان شەڕی مان ونەمان كرد لەبەر ئەم هۆكارانە :-
1-موسڵ پایتەختی داعش بوو, بۆ هەر دەوڵەتێك پایتەخت گرنگی گەورەی هەیە 0
2- لە دەستدانی موسڵ , ئاوابوونی دەسەڵاتیانە لە عیراقدا.
3- زۆربەی سەركردە و جبەخانە و هێزەكانیان لەم شارەدا بوو .
4- موسڵ دووەم و گەورەترین شاری عیراقە دانیشتوانی زۆری تێدایە و زۆربەی سوننە مەزهەبن, پێگەی ستراتیژی بەهێزە و لەڕووی ئابووری و جیوپۆلەتییكەوە گرنگی خۆی هەیە بە ئێستاشەوە.
دوای ڕزگاركردنەوەی شارەكانی ژێر دەسەڵاتی داعش كە كۆی هەموویان سوننە نشینبوون، خراپ مامەڵە لەگەڵا دانیشتوانەكەی كرا، ناوچەكەیان وێرانە كرا و جیا لە كوشتن و بڕین و زیانێكی گەورەی ئابووریان لە ناوچەكە و خەڵكەكەیدا, ئەمەش وای كردووە سوننەكان دژی بەشداریكردنی حەشدی شەعبیبن لە پرۆسەی ئازادكرنی موسڵدا, لە كاتێكا هێزی پێشمەرگە دەمێك بوو هەڵمەتی لە دەوروبەری موسڵ دەستپێكرد بوو, هەر زوو چەندین ناوچەیان پاككردەوە و ئەو دەمە لە هەندێ شوێن تەنها (6)كم لە شارەكەوە دووربوون, نكوڵی لە ئازایەتی پێشمەرگە ناكرێت لەبری هەموو جیهان لە سەرزەمین شەڕی داعشی كرد, تێكڕا گەواهی ئەم ڕاستییە دەدەن تەنانەت لە ناوەندی بڕیار و میدیادا ڕەنگی داوەتەوە, جگە لە سەردانی شاندی باڵا لە ئاستی سەرۆكی حكومەت و وەزیرەكانی بەرگری و دەرەوە..هتد كۆمەكی سەربازی و لەو دوایەشدا دابینكردنی مووچەی پێشمەرگە, بە هاتنی داعش لەو ماوەیەدا پەیوەندی نێوان هەولێر و بەغدا گواستنەوەی زەمینی نەمابوو, تەنها لە ڕێگەی گواستنەوەی ئاسمانییەوە هاتوچۆ دەكرا، لە سەرەتادا بەدرێژایی زیاتر لە هەزار كیلۆمەتر لەگەڵا داعشدا لە شەڕدا بوو لە باشوور و ڕۆژاوای كوردستان بەهێزترین جەنگاوەر بوون لەسەر زەمین دژی داعش دەجەنگین, بەبێ ئەمان ڕزگاركردنی ڕەقە و موسڵ ئاسان نەبوو, حكومەتی عیراق و حەشدی شەعبی دژی بەژداریكردنی توركیا بوون, هاوكات سوننەكانیش دژی بەشداری میلیشیا شیعەكان بوون, ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونی متمانە لە نێویاندا, ئەزموونی پێشتریش ئەم فاكتانەی سەلماندووە, كەواتە گەورەترین پرس گەڕانەوەی متمانە و سەقامگیری و پێكەوە ژیانە, بۆئەوەی كەس هەست بەنامۆیی نەكات, گەر ئەم هاوكێشە لاسەنگە هاوسەنگ نەكرێت بەدڵنیاییەوە هاوشێوەی فۆرمی داعش دێنەگۆڕێ, دێوەزمەی شەڕیش شانۆی سیاسی خوێناوی دەكات و ئاشتی ئارامی دەبێتە خەون بۆعیراقییەكان, ئەوەی پێوستە بووترێ پێكەوە ژیان هەمیشە لە بەردەم مەترسیدایە, عیراقیش بەو پێكهاتەی ئێستای ئەگەری هەڵوەشانەوەی زیاترە نەوەك مانەوەی درەنگ یان زوو چارەنووسی هەروا دەبێت, هەربۆیە ڕەوشی ناسەقامگیری بەردەوامە, سەرباری تێكشكاندنی رێكخراوی داعش لە عیراق لەساڵی (2017) و دواتر لە باغۆز)ی سوریا لەسەر دەستی هێزەكانی سوریای دیموكرات و دواجار كوشتنی( ئەبو بەكر بەغدادی لە تشرینی یەكەمی 2019)دا لە گوندی باریشای سوریا, كۆی ئاماژەكان بۆ ئەوەبوون كە ڕێكخراوەكە نەماوە و كۆتایی پێ‌ هاتووە, بەڵام هێرشەكانی ئەم دوایەی داعش لە عیراق دەرخست كە ئەو ڕێكخراوە لە سوڕی متبوون هاتووەتە دەرەوە و چاوەڕوانی دەرفەتی گونجاو بووە بۆ دووبارە دەستكردنەوە بە چالاكییەكانی, هاوكات لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانیش گوتاری ڕاگەیاندنی ڕێكخراوی داعش لە دوای مانگی شوباتی (2020)ەوە پێی ناوەتە قۆناغێكی نوێوە و كاردەكات لەسەر دەرهێنانی گرتەی فیدیۆیی كورت خایەن لەسەر چالاكییەكانی بۆ ئاسانی داببەزێنرێن, بەهۆی سەرقاڵبوونی حكومەتی عیراقی بەڕوو بەڕوو بوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا, دیسانەوە داعش لەڕێگەی ئەنجامدانی زنجیرەیەك چالاكی هاتەوە گۆڕەپانەكە, زۆرینەی ئەو چالاكیانەش كەلە دوای مانگی (شوباتی 2020)ەوە ئەنجامی داوە لە سنووری پارێزگاكانی سەلاحەدین, كەركوك, دیالی بووە لەو ناوچانەی كە لە ڕووی جوگرافییەوە سەختە و بەسێ‌ گۆشەی مەرگ ناسراوە لە ڕووی دیموگرافیشەوە زیاتر سوننەن, لە ئێستا عیراقی كردووەتە ویلایەتێك كە دابەشبووە بەسەر (11) كەرتدا ئەم كەرتانەش وەك پایتەختێك مامەڵە لەگەڵ ئەو ویلایەتەدا دەكەن لە ڕووی سەربازی و دارایی و بەسەربازگرتن و تەنانەت ئەنجامدانی چالاكییەوە لە نێوان كەرتەكاندا ناوچەی هەماهەنگی هاوبەش هەیە , بەتایبەت لەنێوان سێ‌ كوچكەی كەركوك و سەلاحەدین و دیالە واتە ناوچە جوگرافییەكانی داعش پارێزگا سوننەكان دەگرێتەوە دەڕوات تا دەگاتە گوندەكانی باكووری (جورف ئەلسەفەر)ی سەر بە پارێزگای بابل و شانە نوستووەكانیان كە پەرش و بڵاوە لە هەندێك ناوچەی هەرێمی كوردستان بەتایبەت لە ناوچە كێشە لە سەرەكان, هۆكاری سەرەكی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە دواهەمین شەڕی داعش لەوناوچانە بووە, بۆ پاراستنی ژمارەی هێزەكانی پاشەكشەی پێكرد بەرەو زنجیرە چیای حەمرین و بیابانی ڕۆژاوا و سوریا, بەتایبەت دوای ڕووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر و پاشەكشێی هێزەكانی پێشمەرگە لە ناوچە كێشە لەسەرەكان, زەمینەیەكی لەبار ڕەخسا بۆ گەڕانەوەیان بۆ ناوچەكە و دەستیكردەوە بەلێدانی تونێل و درووستكردنی بنكەی سەربازی بچووك بۆ مەشق و ڕاهێنان, یەكێكیتر لەو ڕێكارانەی كە بەكاری دێنێ‌ ئەویش بەكارهێنانی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانە (فەیس بووك , واتساپ , تویتەر) پێیان وایە ئەمە دەرفەتێكی زێڕینە تا دووبارە چالاك ببنەوە:
1- ناكۆكی سیاسی و نالەباری دۆخی ئابووری و كشانەوەی هێزەكانی هاوپەیمانان و دواجار بڵابوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا دەرفەتێكی لەباری ڕەخساند بۆ دووبارە خۆ ڕێكخستنەوەی داعش هاوكات بوون بەمەترسی بۆسەر ئاسایشی عیراق بەگشتی و هەرێمی كوردستان بەتایبەتی .
2- سەرچاوەی زۆر و زەوەندی دارایی لەبەردەستدا نییە, بەڵام بەو داهاتە كەمەش دەتوانێ‌ ببێتە مایەی هەڕەشە بەو پێیە هێشتا وەك بیر بەهێزە.
3- ستراتیژی نوێی داعش كاردەكات لەسەر دەستپێكی قۆناغێكی نوێ‌, كە خۆی دووبارە لە جێگربوونەوە دەبینێتەوە لەو ناوچانەی جێ‌ هەژموونی خۆی لەڕابردوودا لە ڕێگەی ترساندن تۆقاندنەوە . 
4- دەستبەرداری بیرۆكەی خەلافەت بووە و لە ئیستا دا كار لە ئیدارەدانی ناوچەكاندا دەكات بە شێوەی لامەركەزی, هەوڵیش نادا لە جێگەیەك چالاكی بكات, گەر پشتیوان و شوێنی داڵدەدانی نەبێت .
5- تیۆری هەرزان یەكێكیترە لە ستراتیژە نوێیەی كە ڕێكخراوی داعش كار لەسەر پیادەكردنی دەكات لەبەرئەوەی دەڵی تێچووی كەمە, ترس و تۆقاندن بڵاودەكاتەوە, زیان بە بەرژەوەندی ئابووری تاك و كۆمەڵگا دەگەیەنێت, لەڕووی ئابوورییەوە دەوڵەت ماندوو دەكات, زیانی مرۆیی لەلای ڕێكخراوی داعش كەمدەكاتەوە و دەزگاكانی ئاسایش و هەواڵگری شەكەت دەكات. 
پرسە چارەنووسسازەكانی كوردیش لەولاوە بوەستێ كە لە ماوەی ئەو ساڵانەدا وەك خۆی ماوەتەوە و پراكتیزە ناكرێت, جیا لە كورد تادێ‌ دەنگی ناڕەزایی و نیگەرانی زیاتر دەبێت و خراپی دەسەڵات و دزی و گەندەڵی كۆی جومگەكانی حكومەتی مۆنۆپۆڵ كردووە, بۆیە بەردەوام شەقام جمەی دێ‌ و خۆپیشاندان كۆی پارێزگاكانی باشووری عیراقی گرتەوە بە پایتەختیشەوە كە ناوچەی گەرم و پێگەی ململانێكانە, گۆڕەپانی تەحریر بووەتە ئەلتەرناتیڤی حكومەت و پەرلەمان و ڕۆژانی هەینی گوێ‌ لە نوێنەری سیستانی (عەبدول مەهدی كەربەلایی)دەگرن كە لە ڕێگەی چند شاشەیەكی گەورەوە پەخش دەكرێت خۆپیشاندانەكانی ئۆكتۆبەر و جۆش وخرۆشی گەل و گوڕ و تینی شەقام سەرەتا بە درووشمی چاكسازی دەستیان پێكرد, تا دەهات كێرڤی داواكارییەكانیان بەرزدەبووەوە و بەردەوام ڕێگا چارەی حكومەتیان ڕەتدەكردەوە, جگە لە دامودەزگا حكومییەكان پشكی ئاگرەكە گەیشتە بارەگای حیزبەكان و كونسوڵخانەی وڵاتان و تەنانەت ماڵی بەرپرسان و سووتاندی گۆڕەكان, درووشمی جۆراوجۆریان بەرزكردەوە دژی دەسەڵات و گەندەڵی و بێكاری و نەبوونی پرۆژەی خزمەتگوزاری و نادادپەروەری و هەڵوەشانەوەی حكومەت و پەرلەمان لەناو درووشمەكاندا هەمواركرنەوەی دەستوور و هەڵبژاردنی پێش وەخت ئەنجام بدرێ‌, كار بۆ دانانی میكانیزمێك دەكەن, كە یاسایەكی هەڵبژاردن دابنێن حیزبە گەورەكان پەراوێز بخەن, زیاتر هەموو ئەو حیزب و كەسایەتییە سیاسیانە كە لە ڕابردوودا لە دەسەڵاتبوون, كەسانی بێلایەن و ئەكادیمی بێنە پێشەوە, ئەمانە و دەیان كەس لە خۆپیشاندەران و پۆلیس و هێزەكانی ناوخۆ كوژران و برینداربوون, كار گەیشتە ئەوەی سەرۆك وەزیران (عادل عەبدول مەهدی) دەستی لە پۆستەكەی كێشایەوە, پەرلەمانیش بەزۆرینەی دەنگ پەسەندی كرد, عەبدول مەهدی لە وەڵامی ئەو داوایەی مەرجەعییەتی باڵای شیعەكان راِیگەیاند (بۆ ئەوەی عیراق نەخزێتە نێو جەنگو ئاژاوە و ناڕەحەتییەوە دەست لە كاركێشانەوەكەم پێشكەش پەرلەمان دەكەم) لەگەڵ ئەوەشا خۆپیشاندەران ئاهەنگی خۆشیان گێڕا و لە زۆربەی شارەكاندا, داوای گۆڕینی سیستەمی سیاسی وڵات و دەست لە كاركێشانەوەی پەرلەمان و سەرۆكایەتی كۆماریان دەكرد, هاوكات كەسێكی بێلایەن لەلایەن گەلەوە بەپێی ڕاپرسییەك هەڵبژێرێت, ئەمانە درووشمی خەڵكی سادە نین و جێبەجێكردنیان هەروەها سانا نییە, ئەمە شۆڕشێكە دژی هەموو ئەو بەرپرسانەی كە لە ڕابردوودا لە دەسەڵاتبوون, وەك ڕوونە داواكاری خۆپیشاندەران و ئەجنێدای ئەمریكا هاوتەریب بوون, ئەوەش پەیوەندی بە كوردەوە هەیە, پێویستە ماڵی خۆی ڕێكبخات و چارەسەری قەیرانە سیاسی و ئابوورییەكانی هەرێم بكات, بەشێكی زۆر لە داواكارییەكانی شەقام و ساحەی تەحریر داواكاری دانیشتوانی هەرێمی كوردستانیشە, لێرەش گلەیی و گازندەی زۆر هەیە لەسەر گەندەڵی و ناشەفافی و نادادپەروەری و خراپی گوزەرانی خەڵك و نەبوونی دامەزراندن و پرۆژەی خزمەتگوزاریی .. هتد, ئەركی حكومەتی هەرێمە چاكسازی بەكردەیی دەست پێبكات تەنها درووشم نەبێت, هەلی كار بۆ گەنجان دەستەبەربكات و ڕۆتین و گەندەڵی بنبڕبكات بەشێك لە ئازارەكانی خەڵك كەمبكاتەوە كەساڵانێكە پێوە دەناڵێنن, لەگەڵ ئەوەشدا دڵنیاییەك بداتە خەڵك كە مافە ئابووری و سیاسییەكانیان پارێزراوە چ لە هەرێم و چ لە ناوەندیش, چیتر بەهێز وەڵامی خۆپیشاندەران نەدرێتەوە, حكومەتیش لەبەر بەرژەوەندی و ململانێی حیزبی و بەرژەوەندی تایبەتی خۆیان لە بازنەیەكدا خول دەخۆن و دەخولێنەوە, ناتوانن توڕەیی و هەڵچوونی خۆپیشاندەران هێور بكەنەوە, لەبری ئەمانە تادێ‌ گەندەڵی دامودەزگاكانی دەوڵەتی هەڵتەكاندووە, هاوكات نەبوونی ئاسایش و تیرۆر و تۆقاندن و سەركوتكردن درێژەی هەیە, تادێ‌ ژمارەكان زیاتر دەبن و ڕێژەی دژە دەسەڵات لەبەرز بوونەوەدایە هەر بۆیە بەشداریكردن لە هەڵبژاردن كێرڤی بەرەو خوارە بۆ ( 50%) خوارتریش, ئەمانەش هۆكار گەلێكین كە دەسەڵات متمانەی جەماوەریان لەدەست داوە, كەواتە گرفتەكە لە گۆڕینی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران نییە, وەك ئەوەی لەسەر داوای خۆپیشاندەران لادەبرێت و كەسێكیتر دادەنرێت وەلێ‌ بێسوودە كاتێ‌ ( مستەفا كازمی )كرایە سەرۆك وەزیران كۆمەڵێك بەڵێنی زۆری داو لەسەر شاشە وەك پاڵەوانێك دەركەوت و زۆریش لە قوژبن و شوێنە گشتییەكان و ناو وەزارەتەكان گەڕا, بەڵام ئەوەی چاوەڕوان دەكرێ‌ هەنگاوی چارەسەر و فراوانكردن و پراكتیزەكردنی دیموكراسی تادێ‌ كەمتر دەبێتەوە و كرداریش زۆربەكەمی دەبینرێ‌, هەر لەسەرەتاوە هەندێ‌ لە درووشمی خۆپیشاندەرانی هەڵگرت و بانگەشەی بۆ جێبەجێ‌ كردنی داواكارییەكانیانی شەقام دەكرد, دیارترینیان هەڵوەشاندنەوەی میلیشیاكان و بنبڕكردنی گەندەڵی و وەلانانی پشكە سیاسییەكان و دیاریكردنی وادەی هەڵبژاردنی پێش وەخت 
لە حوزەیرانی (2021)دا, دەركەوتنی لە میدیاكان و جوڵەی شەقام و سەردانی زۆرێك لە پارێزگاكانی عیراق بە هەرێمی كوردستانیشەوە هەندێ‌ هەنگاوی ناو نمایشێكی پڕ جوڵەی كرد, وەلێ‌ ڕەوشی عیراق بەگشتی و هەرێمیش تادێ‌ لە پاشەكشەدایە و لای هاوولاتیان دڵخۆشكەر نین, هێندەی بەڵێن دەدرێ‌ هەنگاوێك نییە بۆ كردار و چارەسەركردنی گرفتەكان, هەمیشە بەڵێنەكان زیاتر بۆ هێوكردنەوەی شەقامە, سەدرییەكانیش هەر لە سەرەتای پرۆسەی ئازادییەوە سواری شەپۆلی دەنگە ناڕازییەكانبوون و ڕۆڵی كاریگەر و بزوێنەری شەقامن, لە زۆربەی پارێزگاكاندا پێشڕەوایەتی و سەركردایەتی خۆپیشاندان دەكەن, هاوكات بنكەیەكی جەماوەری فراوانیان هەیە, كە لە دواین هەڵبژاردندا (2018) خاوەن (54) كورسین لە پەرلەمان و هاوپەیمانێتیان لەگەڵ هیچ قەوارەیەكی سیاسیدا نییە و گەورەترین فراكسیۆنن لە پەرلەمان, هەمیشە وەك ڕەوتێكی سەربەخۆ خۆیان نمایش دەكەن, كە ڕەوتێكی عیراقین و هیچ جۆرە پابەندییەكیان بۆ خۆراوا و خۆرهەڵات نیە, هەربۆیە جەخت دەكەنەوە هەڵبژاردنی ئایندە سەركەوتن بە دەست دەهێنن و حكومەت پێكدەهێنن, حكومەتێكی نیشتمانی عیراقیانە بەبێ‌ دەستێوەردانی دەرەكی, لە بەرامبەردا قەوارەكانی تریش لەهەوڵی بەردەوامدان بۆ مسۆگەركردنی هەڵبژاردنی ئایندە, ئیدی (مستەفا كازمی) بەهەمان شێوەیە هەر لەسەرەتای هاتنەدەسەڵاتەوە بە هیوای مسۆگەركردنی دەسەڵاتی ئایندەوە دەجوڵێ‌ و لەگەڵ قەوارە سیاسییەكان و لایەنەكاندا بەردەوام لە هەوڵدایە بۆ فەراهەمكردنی خواستەكانی وەلێ‌ لە ئایندەدا ئەم هەوڵانە ئەنجامی هەڵبژاردن دیاری دەكات با چاوەڕێ‌ بین, وەلێ‌ خواستی شەقام دژی هەموو ئەوانەن كە پێشتر لە دەسەڵات بوون و هەر ئەوانە بەرهەمهێنەری قەیران و ئەندازیاری گەندەڵین و هەر ئەوانیش بە ئەجێندای دەرەكی وڵاتیان نغرۆی خوێن و تاوان و گەندەڵی كرد نابێت لە دەسەڵات بمێنن, پێش كازمی دوو بەربژێریتر (محمد توفیق عەلاوی و عدنان زورفی )لەبەرئەوەی كۆدەنگی سیاسیان لەسەر نەبوو نەیانتوانی ببەنە سەرۆك وەزیران, لەدوای ئەوە هەوڵ و گۆڕانكارییە سیاسییەكان و ئامادەی ژینگەی سیاسی و پشتیوانییە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەكان پشتیوانبوون بۆ قبوڵكردنی كازمی بۆ سەرۆك وەزیران, دوای مشتومڕێكی زۆر سەرۆك كۆمار كازمی ڕاسپارد كە لەلایەن هاوپەیمانی سائیرونەوە پێشنیاركرابوو هەر لە سەرەتاوە هاوپەیمانی فەتح ناڕازیبوون, لە هەمان كاتدا ئێران ڕۆڵی هەبوو لەنێو فراكسیۆنە شیعەكان پشتگیری بكەن, ئەمریكاش هاتە سەر هێڵ لەگەڵ كورد وسوننەكان بۆ پشتیوانیكردنی, وێرای ئەوەی خۆیشی كەسایەتییەكی دیار و میانڕەوە دەتوانێ‌ هاوسەنگی ڕابگرێت, بەپێی عورفی سیاسی و شەرعییەتی هەڵبژاردن و زۆرینەی دانیشتوان لە دوای (2003)ەوە پۆستی سەرۆك وەزیران بۆ كەسایەتییەكی شیعە یەكلای بۆتەوە, ئەمەش لەدوای هەڵبژاردنی ساڵی (2018)ەوە كێشەی تێكەوت, بەتایبەت لە هەڵبژاردنی (عادل عەبدول مەهدی)دا دەست لە كاركێشانەوەی لەمانگی نۆڤەمبەری (2019) لەژێر فشاری خۆپیشاندانە میللیەكەی عیراقەوە, هێزە سیاسییە شیعەكان نەیانتوانی ئەلتەرناتیڤی عەبدول مەهدی دابنێن و ناكۆكی و دابەشبوونێكی زۆریش لەو بارەوە لە ماڵی شیعەدا ڕوویدا, ئەمە بەتایبەت لە دوای كوشتنی ( قاسم سولەیمانی و مەهدی موهەندیس) ڕۆڵی ئێرانیش لە عیراقدا گۆڕانكاری بەسەردا هات, دابەشبوونی ماڵی شیعە و هێزە سیاسییە شیعەكان و بەردەوام ناڕەزایەتی میللی ڕەتكردنەوەی هەر بەربژێرێك بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران لەنێو حیزبەكاندا, جگە لەمانەش بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا و دابەزینی نەوت و بڕیارنەدان لەسەر بودجەی (2020) و سەرهەڵدانەوەی چالاكییەكانی داعش و پاشەكشەی پەیوەندییەكان لەگەڵا ئەمریكا داو هاوكات ناجێگیری گۆڕەپانی سیاسی ناوخۆی عیراق و زیادبوونی هەژموونی میلیشیا چەكدارەكان بەسەر بڕیاری سیاسییەوە, دەسەڵاتی دیاریكراوی سەرۆكی حكومەتی كاربەڕێكەر لەنێو ئەم هەموو قەیران و ناكۆكی و ململانێیانەدا, ئەمە لە كاتێكدا بەردەوام بەربژێرەكان لەلایەن شەقامەوە ڕەتدەكرانەوە, ئەمانەش ڕاستەوخۆ كاریگەریان لەسەر ئیدارەی وڵات هەیە كە تا دەهات هەڕەشەی مەترسی شكست زیاد دەكات, ئەوەی بۆتە نەریتێكی خراپ دوای ماوەیەك دەكەونە واژۆ كۆكردنەوە و هاندانی شەقام لە دژی, دووبارە بوونەوەی قەیران و بۆشایی كارگێڕی هەمدیس سیناریۆی پێكهێنانی حكومەت, ئەمەش ڕەشبینی نییە حەقیقەتێكی تاڵە خۆزگە جارێكیتر ئەم نمایشە سیاسیانە كۆتایی دەهات, قەیران تادێ‌ زیاتر دەبێ‌ چیتر خەڵك گوناهیان چی یە وا لە كوێرەوەری و دڵەڕاوكێدا بژین؟ لە كاتێكا وڵاتێك دارماڵە لە سامانی سروشتی و نەوت, ئەوەش پەیوەندی بە پرسی كوردەوە هەیە بەردەوام یەك تێڕوانیان هەیە و خۆیان دەدزنەوە لە چارەسەر و دەستوور جێبەجێ ناكەن,بەتایبەت لە دوای ( 16ی ئۆكتۆبەر)كار بۆبچووككردنەوە و پەرواێزخستنی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكرێ‌, بەشێكی پەیوەندی بەنێو ماڵی كورد خۆیەوە هەیە و بەشەكەیتری پەیوەندی بە عەقڵیەتی دەسەڵاتی ناوەندەوە هەیە, لەو لاشەوە دۆخی سوننە تادێ‌ خراپتر دەبێ‌ زۆربەی شار و شارۆچكە و تەنانەت گوندەكانیش وێرانبوون, جیا لە قوربانی جۆراوجۆریتر, ئەمانە و لە دواین هەڵبژاردنی مانگی ئایاردا هێزەكان گۆڕان لە دەنگەكانیاندا ڕووی داوە, هاوپەیمانییەكان گۆڕاون شپرزەیی و پەرتەوازەیی لەنێو ماڵەكاندا (شیعە, سوننە, كورد)ئامادەیی هەیە, دیسانەوە جەمسەرەكان هاتوونەتە سەرشانۆی سیاسی بەتایبەت ئەمریكا و ئێران, بۆ بەهێزكردنی پایەكانیان لە هاوكێشەی سیاسی عیراقدا, وێڕای ئەم ململانێیانە كورد تادێ‌ كورسییەكانی كەم دەبێتەوە, لە ناوخۆشدا كێشەی زۆری هەیە, وەلێ ئیدی ناكرێ‌ بینەر بین دەبێ‌ بە پلانێكی نەتەوەییەوە بۆ ئایندەی گەلەكەمان بچینە بەغا بۆ بە دەستهێنانی مافە نەتەوەیی ودیموكراسییەكان, بە وردی ژیرانە مامەڵە لەگەڵ ئەم دۆخەكەدا بكەین, لەكاتێكدا عەقڵیەتی بەغدا هەمبانەكەیان بۆ كورد هیچی تێدا نییە بە سستی و خۆدزینەوە مامەڵە لەگەڵ پرسی ڕەوای كورددا دەكەن, كەواتە حكومەتێكی هەڵوەشاوە هەموو جارێك ماكیاژی سیاسی دەكرێت لە لایەن ئەمریكا وئێران ودەوروبەرەوە چۆن خۆیان بیانەوێت ئاراستەكان وا دەجوڵێنن ئیدی ئیدرادەی گەل ودیموكراسی لە كوێیە، ئەم كێشەیە ئەوەندە نێودەوڵەتی و هەرێَمییە عیراقی نییە, بالانەسێك نییە كۆی پێكهاتەكان ڕابگرێت و پێكەوەژیانی ئایینی و ئیتنی مەزهەبی فرە كلتووری لە عیراقدا بپارێزرێت، زۆرێك لە عیراقییەكان عیراقیانە بیر ناكەنەوە هەریەك لە ژێر كارتێكردنی دەوڵەتێكی هەرێمیدان، عەرەب (شیعە و سوننە) هەڕەشە و مەترسین لە سەر لێكترازانی پێكهاتەكان و دابەشكردنی عیراق نەوەك كورد، ئەوان جگە لە كێشەی نێو خۆیان (شیعە وسوننە) بە بێ‌ جیاوازی یەك تێڕوانینیان لەسەر پرسی كورد هەیە, ململانێی مەزهەبی لە ناوچەكەدا ڕەگێكی قوڵی مێژووی هەیە, بەدرێژایی چەند سەدەیەك گۆڕەپانی خوێن ڕشتن بووە لە نێوان سەفەوی عوسمانییەكاندا, ئیدی لێرەوە ململانێ‌ تا شەڕی یەكەمی جیهانی بەردەوام بوو, بەدرێژای ئەو سەردەمە سوننەكان لە دەسەڵاتبوون, لەسەرەتای دامەزراندنی عیراقەوە بەدرێژایی هەشتا ساڵ زیاتر سوننەی كەمینە حوكمڕانبوون, پێشتر تیشكمان خستووەتە سەر زۆرێك لە ڕووداوەكان و شیكاری شرۆڤەمان بۆ شۆڕش و كودەتا خوێناوییەكانی سەردەمی پاشایەتی و كۆماری كردووە, ئەوەی مایەی سەرنج و تێڕامانە ئەو چینەی هوتافی دەكێشا بە ئاگری توندڕەوی و توندوتیژی خوێناوی داخكران و سووتێنران, بەشیان ئازار و ئەشكەنجە و بەندیخانە و دەربەدەری بوو, ئەوەتا شاعیری گەورەی عیراقی (الجواهری) ئەم ڕاستیانە لە شیعرێكدا بەرجەستە دەكات, كاتێك لە ناوەڕاستی سەدەی ڕابردوودا بەسەر لاشەی برا لاوەكەی (جعفر الجواهری)یەوە وەستابوو, كە بەدەستی پۆلیس لە سەردەمی پاشایەتیدا, لەگەڵ چەند لاوێكیتردا لە خۆپیشانێكدا كوژرابوو (الجواهری) دەڵێ‌: 
وجیل یروح و جیل یجیْ و نار و ازا‌وهما تچرم 
واتە نەوەیەك دەڕوات و نەوەیەك دێت ئاگرێك لە بەردەم هەردوو نەوەكەدا هەڵایساوە و ناكوژێتەوە, چی بكرێت تا ئەم ئاگرە بكوژێتەوە؟ ئەمە پرسیارێكی جدییە پێوستە هەوڵ بدرێ‌ وەڵام بدرێتەوە و سیاسییەكان پەندێك لە ڕووداوەكانی مێژوو وەربگرن, گەلانی عیراق ڕزگاربن لەو قەیرانە دەستكردانەی كە لە لایەن دەسەڵاتەوە خوڵقێنراوە. 
سەرچاوە
1-د. ستار جبار علای, العراق و التغیر, مكتب السنهوری, لبنان, بیروت 2018
2-باقر یاسین, مێژووی خوێناوی عێراق, و حمە صاڵح گەڵاڵی, چاپی یەكەم, چاپخانەی داناز, سلێمانی 2014
3-بەختیار كاكی, گۆڤاری جۆرناڵ ژ 49, حوزەیرانی 2020
رزگار حاجی جەمید, پـــرۆســـەی ڕزگــاركــردنی مـــوســـڵ, كوردستانی نوێ‌ , ژ ( 7087), 10-10- 2016 - 4
رزگار حاجی جەمید,ڕۆژنامەی كوردستانی نوێ‌ ژ 8048 , 26-27/12/2019 - 5