ژنانی ئێزییدی وەك كەنیزەك
رانانی: مستەفا زاهیدی
پێشەكی:
ئەوەی لە خوارەوە دەیبینن ڕانانە بۆ كتێبێكی دۆكتۆر سەروەر عەبدوڵڕەحمان لە سەر ژنانی ئیزەدی و جینۆسایدی ئێزەدییەكان. ئەم كتێبە یەكێكە لە جوانترین ئەو بەرهەمانەی كە لە دوای هێرشی داعش بۆ سەر شەنگار و قەتڵ و عامی ئێزەدیەكان بڵاو كراوەتەوە. ئەم وتارە پێشتر لە سایتی ئاسۆی رۆژهەڵات و لە رۆژنامەی ئاسۆی رۆژهەڵات بڵاو كراوەتەوە، بەڵام لە ئەمڕۆدا و لە ساڵڕۆژی هێرشی داعش بۆ سەر شەنگار، وەك یادێك لەو كارەساتە و لە هەمانكاتدا وەك رێزگرتن لە نووسەری ئەو كتێبە (د. سەروەر عەبدوڵڕەحمان) دووبارە بڵاوی دەكەینەوە.
كارەساتی جینۆسایدی ئێزەدییەكان چ ئەوەی رۆژی ٣ی ئۆگۆستی ٢٠١٤ لە سەر دەستی دەوڵەتی ئیسلامی روویدا و چ ئەو ٧٣ فەرمانەی كە پێشتر بە فەتوای ئایینی و ئایینی ئیسلام كراوەتە سەر ئێزەدییەكان، جێگەی لێكۆڵینەوەو تێڕامانن. كار كردن لەم بوارەدا دەتوانێت پەردە لە سەر زۆر واقعی ناخۆش لەم جوگرافیایەدا دابماڵێت.
لێكۆڵینەوەی مێژووییانە و بە پێی مێتۆدە زانستییەكانی مێژوو نووسین، لەو چەشنەی كە لەم بەرهەمەدا هەیە، ئەتوانێت كۆمەك بكات بۆ ئەوەی زیاتر بە ئازاری ئێزەدییەكان ئاشنا بین.
رۆژی ٣ی ئۆگۆستی ٢٠١٤، هێزەكانی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش) لە بەری مووسڵەوە هێرشیان كردە سەر قەزی شەنگار، ناوچەیەكی زیاتر ئێزییدی نشینی كوردستانی باشوور. پەلامارێك كە كوژرانی هەزاران كەسی لێكەوتەوەو بوو بە هۆی ئاوارە بوونی خەڵكی ئەو ناوچەیەو ژنان و كچانی ئێزییدی، بە تایبەت ئەوانەی كە تەمەنیان گەنج بوو كران بە كەنیزەك و سەبایە بۆ سەربازەكانی دەوڵەتی ئیسلامی و بە شێوەی زیاتر لە ١٤٠٠ ساڵ لەوە پێش لە بازاڕەكاندا مامەڵەیان پێوەكرا. بە كەنیزەك بردنی كچان و ژنانی ئێزییدی، مامەڵە پێكردنیان وەك سەردەمی كۆیلەداری بە نەریتی ١٤٠٠ ساڵ لەوە پێش و دەستدرێژی سێكسی بۆ سەریان، لانیكەمی ئەوەیە لە دونیای راگەیاندندا ناڕەزایەتی زۆری لێ كەوتەوەو سەرنجی دونیا و بە تایبەت چالاكانی بواری مافی ئینسانی بۆ ئەم پرسە ڕاكێشا. تەنانەت یەكێك لە كچە ئێزییدییەكان، یەكێك لەو كچانەی كە رۆژانێك كەنیزەك بوو لە ماڵی سەرباز و ئەمیرەكانی حكوومەتی ئیسلامیدا، ئێستا بووە بە باڵیۆزی نیازپاكی نەتەوە یەكگرتووەكان. نادیە موراد كچە ئێزییدییەكی خەڵكی گوندی كۆجۆیە كە هەموو كەسە نزیكەكانی لە لایەن داعشەوە كوژران و خۆی لە لایەن ئەم هێزانەوە دەستدرێژی سێكسی كرایە سەری. ئەو بە چاوی پڕ لە فرمێسك و بە دەم گریانەوە لە بەردەم میدیاكان باسی لە دڕەندەیی هێزەكانی داعش كرد و ئەوەی كە چۆن دایكیان كوشتووە لە بەر ئەوەی بەتەمەن و پیر بووەو بۆ ئەوە نەبووە وەك كەنیزەك رای بگرن. یان باسی لە دەستدرێژی سێكسی سەربازەكان كرد بۆ سەری و ئەوەی كە كراوە بە كەنیزەك و تا ئەو كاتەی دەرفەتی هەڵهاتنی بۆ دەستدەكەوێت وەك كەنیزەك لە ماڵی ئەمیر و سەربازەكاندا بووە.
لە ماوەی سێ ساڵی رابردوودا لە میدیا جیهانییەكان و لە دونیای راگەیاندن زۆر لەسەر ئێزییدییەكان، رەگ و ریشەیان، ئایینەكەیان و ئەو تاوانەی كە بەرامبەریان كرا وتراوەو قسە دەكرێت. دەربارەی ئێزییدییەكان دەوترێت :” ئێزییدییەكان گرووپێكی كۆنی ئایینی لە ناوچەی رۆژ‌هەڵاتی ناوەڕاست و بە هۆی هەڵكەوتەی جوگرافیی شوێنی نیشتەجێبوونیان، زۆرجار كەوتوونەتە ژێركاریگەری رۆشنبیری و كلتووری (عەرەبی، ئاشووری، سریانی) و زۆرجاریش جل و بەرگی پیاوەكانیان لە جل و بەرگی عەرەبییەوە نزیكە، بەڵام جل و بەرگی ژنەكانیان لە جل و بەرگی سریانیەوە نزیكە. بە زمانی كوردی و بە شێوەزاری كرمانجی دەدوێن، لە هەمانكاتدا بە زمانی عەرەبیش قسە ئەكەن. بە تایبەت ئێزییدییەكانی باشیك نزیك پارێزگای مووسڵ. بەڵام سرووتە ئایینی و كتێبی ئاینییان بە زمانی كوردییە. ”
لە بەر ئەوەی ئایینیان جیاوازە لە ئایینی خەڵكانی ئەم ناوچەیە و بە تایبەت دوای هاتنی ئیسلام بۆ ئەم ناوچە، كە ئیسلام بوو بە ئایینی باڵادەست لەم ناوچەیە، زۆر جار لە لایەن موسوڵمانەكانەوە هێرشیان كراوەتە سەر و بە پێی بەڵگە مێژووییەكان تا ئێستە لە لایەن موسڵمانەكانەوە ٧٤ جار هێرشیان كراەوتە سەر كە بە ٧٤ فەرمان ناوی لێ دەبەن و هەموو جارێكیش خەڵكیان بە دروشمی شەڕ لە گەڵ كافران جۆشداوە.
“مێژووی ئێزییدییەكان گەلێ پەلامار و رەشەكوژی و ماڵ سووتاندنی خەڵكی بێتاوان و بێدەسەڵاتی بە خۆوە بینوە، دەمێ بە بیانووی وەرگرتنی باج و سەرانە و دەمێك بە تۆمەتی جیاوازی ئایینی و دەمێكیس بۆ پەلكێش كردنیان بۆ سەربازی و شەڕی ناڕەوای دەوڵەتان. تەنانەت ژمارەی ئەو قوربانیانەی لە ٧٠٠ ساڵی رابردوودا داویانە. بە نزیكەی دوو میلیۆن كەس مەزەندە دەكرێت، ئەمە بێجگە لەو تاڵان و بڕۆ و سەرگەردانی و ماڵویرانییەی بە سەریاندا هاتووە كە لە ژمارە نایەن و لە هەموو روویەكەوە پاشی خستوون.”
“وەك خۆیان دەڵێن زیاتر لە (٧٤) فەرمان و هێرشی جینۆساید و پەلامار لە دژیان ئەنجامدراوەو بە پێی سەرچاوە مێژووییەكان یەكەم پەلاماری ئەم هەفتاو چوارجارە لە سەر دەستی عومەری كوڕی خەتاب لە سەردەمی فتووحاتی ئیسلامدا بووە. لە شەنگار بۆ چەندین جار هێرش و پالامار، لە شێخان و باعەدری، لە خەتاری، باشیك و بەحزانی و هەموو شوێنەكانیتر هێرشیان كراوەتە سەر. ئێزییدییەكان دەڵێن كاتی خۆی چیای مەقلووب دەكەوتە ناوەڕاستی مەڵبەندی ئێزییدخان، كە ئێستا جگە لە باشیك و بەحزان نەبێت هیچ گوندێكی ئێزییدی لای نەماون. لە ئەنجامی ئەو هێرش و فەرمانانەدا، بە سەدان هەزار نەوەی ئێزییدی، كوڕ و كیژ و منداڵ و كاڵی ئێزییدی كوژراون. هەڵبەت بە بیانووی توندوتێژی و بیرتەسك و نەزانین، ئەوانە ئێزییدییان بە كافر و لە ڕێ لادەر لە قەڵەم دەدان. “بەشێكی زۆر لەو هێرشانە لە لایەن كوردە موسڵمانەكانەوە بووە، لەوانە هێرشی میری سۆران بۆ سەر ئێزییدییەكان و كوشت و بڕی ئێزییدییەكان و فەرمانی جەهاد دان لە سەریان بەو بیانوەی كە ئەمانە موسڵمان و ئەهلی كتێب نین. هەڵبەت ئەوە نەبووە كە ئێزییدییەكان دەستە وەستان بووبێتن، زۆرجار بەرامبەر بە هێرشكاران دەستیان كردۆتەوەو لە بەر ئەوەی پشتیان بە خۆیان و شاخەكان بەستووە، زۆرجاریش توانیویانە بە سەر دوژمناندا زاڵ بن.
دوان لە سەر جینۆسایدی ئێزییدییەكان چ لە كۆن و چ لەوەی لەم چەند ساڵەی رابردوودا روویدا، پێویستی بە لێكۆڵینەوەیەكی فرە لایەنی فرە رەهەندە، چ لە باری مێژووییەوە و چ لە باری كۆمەڵایەتیەوەو چ لە باری سایكۆلۆژییەوە. تەنانەت بە پێی چەمكە تیۆلۆژییەكانیش ئەكرێت ئەم ڕووداوانە باسیان لێوە بكرێت، بەتایبەت كە ئەم رووداوانە بە پشت بەستن بە چەمكێكی ئایینی ئەنجامدراون كە چەمكی جەهادە دژ بە غەیری موسڵمان.
وەك بەشێكی زۆر لە جەنگەكان، زۆربەی زۆری قوربانییەكانی ئەم هێرشانە بۆ سەر ئێزییدییەكان ژنان و مناڵانی ئێزییدی بوون. ژنانی ئێزییدی چ لە باری جەستەیی و چ لە باری ڕۆحییەوە شكەنجە دراون. ئەوان كەوتوونەتە بەر فەتوایەكی ئایینی و وەك كۆیلەی جنسی مامەڵەیان پێوە كراوە.
دوان لەم بابەتە و پەرژانە سەر لایەنە جیاوازەكانی، رێكخستنی كەمپەینی بەرفراوان و رەنگە هەوڵدان بۆ دەرخستنی زیاتر لە یەك كەسایەتی وەك “نادیە موراد”، ئەتوانێت خزمەت بە كەیسی ئێزییدییەكان و ژنانی ئێزییدی بكات.
كتێبی “ژنانی ئێزیدی وەك كەنیزەك” لە نووسینی (د.سەرەوە عەبدولڕەحمان عومەر) كە لێكۆلێنەوەیە لە سەر رەوشی ژنانی ئێزییدی لە فەرمانەكانی دەوڵەتە ئیسلامیەكاندا، لێكۆڵینەوەیەكی مێژوویی بەڵگەییە لە سەر ئەو هێرشانەی كراوەتە سەر ئێزییدیەكان بە درێژایی ١٤٠٠ ساڵی رابردوو. نووسەر دوای ناساندنی ئێزییدیەكان وەك نەتەوەو ئایین و جوگرافیا و … دێتە سەر باسی ئەو هێرشانەی كە بە درێژایی مێژوو كراوەتە سەریان و سەرەنجام دێتە سەر ڕووداوەكانی دوای ٣ ئۆگۆستی ٢٠١٤. هەروەها بەشێكی زۆر لە بەڵگەكانی تایبەت بە رەفتاری داعش و دەوڵەتی ئیسلامی لە گەڵ ژنانی ئێزییدی دەخاتە ڕووو. لە بەشی كۆتاییشدا نامیلكەیەكی دەوڵەتی داعشی بە زمانی كوردی بڵاو كردۆتەوە دەربارەی “ژن و منداڵی بەتاڵان براو و بە كۆیلەكراو، دەربارەی كۆیلەكان بە گشتی” كە لە لایەن سەروەر پێنجوێنیەوە كراوە بە كوردی. ئەم نامیلكەیە وتووێژە لە گەڵ یەكێك لە ئەمیرەكانی داعش، كە نیشان ئەدات ئەوان بۆ هەر رەفتارێكیان دژ بە ژنان و كۆیلەكان و بە تایبەت ئێزییدیەكان پشتیان بە دەقە ئایینییەكان و قورئان و حەدیس بەستووە.
سەرئەنجام ئەوەی ماوەتەوە بكرێت بڵێین ئەوەیە ئەم كتێبە بە ژمارە سپاردنی ١٦٣١ ساڵی ٢٠١٦ و وەك بەشێك لە پرۆژەی دەستەی كوردستانی بۆ دیراساتی ستراتیژی و تۆێژینەوەی زانستی بڵاو كراوەتەوە.