عەقیدەی تەسەوفیی نالی و گوناه

کوردستان 24/02/2024

د. رێبین: نالی یەکەم رۆشنگەری کوردە کە باسی خەیاڵکردنی کوردی کردوە
مەلا بەختیار: شیعر نوسین بە زمانی کوردی لای نالی، دەربازبون بوە لە هەژمونی کەلتوری عەرەبی

ئەمڕۆ 24/2/2014  لە هۆڵی شەهید ئازاد هەورامی لە تۆڕی ناوەندی رۆشنگەریی چاودێر، سیمینارێک بەناونیشانی (عەقیدەی تەسەوفیی نالی و گوناه) بۆ د. رێبین ئەحمەد بەڕێوەچوو.
لە سەرەتای باسەکەیدا، د. رێبین باسی لە ئاستی بەرزی نالی کردو پێیوابوو ئەگەر کورد نەبوایە جێگا دەستی لە جیهاندا دەبوو، بەڵام بە داخەوە ئەویش بۆتە قوربانیی کورد بون. وتیشی: یەکەم رۆشنگەری ئێمە کە باسی خەیاڵکردنی بە کوردی کردبێت نالیە، نالی پێش ئەوەی بە کوردی بنوسێت بە کوردی بیریکردۆتەوە، واتا بیرکردنەوەیەکی کوردییانەی هەبوە.
ناوبراو باسی لە حاڵەتە عیرفانیەکانی نالی کردو پێیوابوو نالی وەکو هەموو کایەکانی دیکەی ناو شیعرەکانی لە عیرفانیشدا جیاواز بوەو ناتوانین بە قاڵب و قوتابخانەیەکی عیرفانی نالی لە قاڵب بدەین و بیپێوین بەڵکو دەتوانین بڵێین نالی لە عیرفانیشدا سرک بوەو دەستەمۆ نەکراوە. بۆ نمونە لەعیرفانی دینیدا باسی عەدەم و بون دەکەن، بەڵام نالی لەنێوان بون و نەبوندا بەرزەخێکی دروستکردوە. واتا بە جۆرێک لە عیرفانی ڕوانیوەو لە شیعرەکانیدا باسی کردوە، کە زۆر جیاواز بوە لە روانگەی ئەوەی پێیدەوترێت بەرەی (وحدە الوجود) و بەرەی شهودیەکان، لە هەندێ شیعردا نالی وەکو شهودیەک دەردەکەوێت و لە هەندێک شوێنی دیکەدا نالی وەکو (وحدە الوجود) لە هەندێ شیعریشدا هیچیان نیەو نالی خۆیەتی، هەر لەبەر ئەمەشە ناتوانین بە نالی بڵیین تەسەوف یان عیرفانە بەڵکو حاڵاتی عیرفانی هەبوە.
لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا، د. رێبین باسی لەو ئاستە باڵاییەی نالی کرد کە هەمیشە ویستویەتی خۆی بێت، تەنانەت لە عیرفانیشدا هەر وابوە، بۆ نمونە عارف و سۆفیەکان هەمیشە وەکو بێ توانایەک بەرامبەر مەعشوقەکەیان خۆیان نیشانداوەو تێیدا دەتوێنەوە، بەڵام نالی پارێزگاری لە بونی خۆی دەکات و خودێتی خۆی دەردەخات و حەزی لەوە نیە ببێت بە بونێکی دیکە.
دەربارەی گوناه لە شیعرەکانی نالیدا، وتی: نالی باوەڕی بەوە نیە کە مرۆڤێکی بێ گوناه هەبێت، بەڵکو پێیوایە مرۆڤ گوناه دەکات، نالی گوناه و ناخودئاگای خۆشی نەشاردۆتەوە، ئەو بەرامبەر مرۆڤ راستگۆ بوە کە کاتێک نهێنیەکانی خۆشی لە شیعردا دەربڕیوە.
 دوای تەواوبونی  قسەکانی د. رێبین، بەشێک لە ئامادەبوانی سیمینارەکە بۆچون و پرسیارەکانی خۆیان خستەڕوو، بەشی زۆریان هاوڕابون لەسەر ئاستی بەرز و باڵای مەعریفە و رۆشنگەری نالی، ئەوانیش هاوڕای د. رێبین بون بەوەی نالی سرک و یاخیە و عیرفانیش ناتوانێت دەستەمۆی بکات.
هاوکات مەلا بەختیار سیاسەتمەدار و رۆشنگەر، بەشداری گفتوگۆکەی کرد و بۆچونەکانی خۆی خستەڕوو. مەلا بەختیار دەربارەی شاعیرانی عیرفانی و تەسەوف، ئاماژەی بەوەکرد  کە ساڵی 1989 بابەتێکم دەربارەی فەلسەفەی بونگەرایی نوسیوەو لەوێدا باس لە شاعیرانی عیرفانی دەکەم کە هەموو ئەو وشانەی: عەشق، خۆشەویستی، مەی، کە وەکو ئیستعارە بەکاریانهێناوە، ئەوە حەقیقەتی خۆیان بوەو نەیانوێراوە راستەوخۆ دەری بڕن و هاتون لە شیعرەکانیاندا وەکو ئیستیعارە بەرجەستەیان کردوە.
لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا مەلا بەختیار باسی لە رچەشکێنی نالی کرد، کە ئەویش نوسینی شیعر بوە بە زمانی کوردی، ئەمە هاوشێوەی بنەمایەکی رێنیسانس بوە کە نالی ئەو هەژمونەی کەلتوری زاڵی عەرەبی تێپەڕاندوە، کە ئەو سەردەمە هەموو جومگەکانی ژیانی داگیر کردوە.  واتا نوسینی شیعر بە زمانی کوردی لای نالی و شاعیرەکانی دیکەی ئەو سەردەمە، گەورەترین شۆڕشی کەلتوری و شانازی بوە کە نالی پشکی شێری تیدا بەردەکەوێت. وتیشی: نالی کاتێک دەکەوێتە غوربەتەوەو چامەکەی بۆ سالم دەنوسێت، هەموو ئەو پروپاگەندانە بەتاڵ دەکاتەوە کە گوایە کوردایەتی نەکردوە، بەڵکو نالی لە چامەکەیدا هەموو هەستە کوردانەکانی خۆی لە کۆمەڵێک پرسیاردا دەرباری شاری سلێمانی و خەڵکەکەی و بارودۆخی شارەکە خستۆتەڕوو.