بەرەوپێشچوونەکانی کەرتی نەوت و گاز لە عێراق!
* بەهرۆز جەعفەر
بە پێی ڕاپۆرتی بانکی جیهانی لە ساڵی (٢٠٢٢) دا عێراق بە پلەی چوارەم هاتووە لە دوای ئەمریکاو ڕووسیاو چین بۆ سوتاندنی گاز. زلهێزەکان گاز دەسوتێنن چونکە گەورەترین بەرهەمهێنەری جیهانین و وڵاتی پیشەسازیی گەورەن، عێراق بۆ؟ لە هەر سەرە کاتژمێرێکدا لە عێراق بایی (٢٩٠) هەزار دۆلار گاز بە فیڕۆدەچێت و ژینگە پیس دەکات. دوای چەندین ساڵ لە وەستاندنی هەر وەبەرهێنانێک لە کەرتی غازی عێراق بەهۆی گومانی گەندەڵی، حکومەتی عێراق لەم دواییانەدا چەندین بڕیاری سەرەکی دا بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی غازی سروشتی وڵات و نەهێشتنی غازی سووتاو کە ساڵانە ملیارەها دۆلاری تێدەچێت بۆ عێراق و زیان بە ژینگە دەگەیەنێت.
عێراق بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا پێویستی بە (٣٠) هەزار مێگاوات کارەبایە، هێشتا لە ناوخۆدا (٢١) هەزار مێگاوات کارەبا بەرهەم دەهێنرێت، بەردەوام (٦- ٧) هەزار مێگاوات کارەبای عێراق لە ئێرانەوە دابین دەکرێت. غازی هاوردە [لە ئێرانەوە] ساڵانە لە بودجەدا تا ١٠ ترلیۆن دینار (نزیکەی حەوت ملیار دۆلار) ی تێدەچێت. .عێراق لە ساڵی (٢٠٢٢) دا بە بڕی زیاتر لە (5) ملیار دۆلار بەرهەمە نەوتییەکانی نەوتی هاوردەکردوە: تیایدا "بەنزین" بە بڕی (3.873) ملیار دۆلار هاوردەکراوە و "گازوایل" یش بە بڕی (1.195) ملیار دۆلار هاوردەکراوە. ئەمە مانای وایە دوای نزیکەی سەت ساڵ لە خۆماڵی کردنی نەوتی عێراق، هێشتا پیشەسازیی هایدرۆکاربۆن لە وڵاتەکەدا دەڵەمەیە، هەروەها مانای وایە پێشکەوتنی کەرتی نەوت و گاز و زیادبوونی بەرهەم لە عێراقدا مانای پێشکەوتنی لایەنی دارایی و ئابوریی نییە..
ئەوەی جێی سەرنجە، لە خۆرئاوای عێراق لە پارێزگای ئەنبار (ناوچە سووننی نشینەکان) گاز دۆزراوەتەوە، پرۆژەی ڕاکێشانی لوولەی نەوتی (بەسرە- عەقەبە) کە بە پرژەی عەقەبە ناسراوە لە نێوان ئوردون و عێراقدا بوونی هەیە. ئەمەش پێکەوە بەتەواوی هەست و هۆشی وڵاتانی سووننی ناوچەکەی بۆ دەستوەردان جووڵاندووە.
جگە لەوەش، لە 23ی جانیوەری 2023 دا وەزارەتی نەوتی عێراق ڕایگەیاند کە کۆمپانیا حکومییەکانی 6 ملیار بەرمیل یەدەگی سەلمێنراوی نەوتیان لە بیابانی ئەنبار لە ڕۆژئاوای عێراق و هەروەها ناوچەکانی دیکەی نەینەوا، نەجەف و چەند ناوچەیەکی دیکە دۆزیوەتەوە. بە پێی وەزارەتەکە یەدەگی سەلمێنراوی غازی سروشتی ٢٣ ملیار پێ سێجا زیادی کردووە.
یەکێکی دیکە، لە پرسە هەستپێکراوەکان ئەوەیە، عێراق (ڕەنگە ئێران و خەڵکی دیکەش کە کورسی دەستەڵاتیان لە دەستداوە لەناوخۆی عێراقدا لە پشتییەوە بن) دەستی کردووە بە ڕاکێشانی ئەو کۆمپانیایانەی کە لە هەرێمی کوردستان کار لەسەر پرۆسەی پرسی نەوت و گاز دەکەن، یاخود لەگەڵ هەمان ئەو کۆمپانیایانە گرێبەست واژۆ دەکات کە لەهەرێمی کوردستانن، بۆنمونە، بۆ یەکەمجار لە سەرەتای فێبریوەری ٢٠٢٣ دا ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق سێ گرێبەستی لەگەڵ کۆمپانیای داناگازی ئیماراتی واژۆ کردووە بۆ بەرهەمهێنان یەکێکیان لە سنوری پارێزگای دیالەو دووانیشیان لە پارێزگای بەسرە. هەروەها کۆمپانیای تۆتاڵ ئیرنجی کە پێشوتر عێراقی بەجێهێشتبوو دیسان بانگکراوەتەوە.
پاشان، حکومەتی عێراق (پێدەچێت ئەمەیان مەترسیدار بێت) وەک چۆن پێشووتر بە هێڵێکی درێژ لە دیالەوە تا خانەقین، دووز، داقووق، کەرکوک و دەوروبەری، شەنگال، سنونێ و خانسۆر تا دەگاتە سنووری سوریا چ داعش چ گروپە میلیشیاکان چ عێراق وەکو دەوڵەت سەرقاڵی هەڵکەندن و سڕینەوەی کوردو تەعریب و تەشەیووع بوون، ئێستا بە هەمان هێڵ لە ڕێگەی کۆمپانیا گشتییەکانی سەر بە وەزارەتی نەوتەوە خەریکی گەڕان و پشکنینن بە دوای نەوت و گازدا. لە ئایندەدا ئینجا بە بیانوی پاراستنی ئەو کێڵگانەوە هێزی سەربازی جۆراوجۆر لەو ناوچانە جێگیر دەکەن، ئینجا لەسەر هەمان هێڵ مەترسیی ئەمنی و دەستبەراگرتن لەسەر چەند کێڵگەیەکی سەرەکی و لاوەکی هەرێمی کوردستان دروست دەکەن.
لە ئێستادا، عێراق بانگەشەی ئەوەی هەیە کە (٥) ملیۆن بەرمیل نەوت لە ڕۆژێکدا بەرهەم بهێنێت، ئەگەرچی ساڵانی پێشوو ڕۆژانە (٣) ملیۆن بەرهەمی هەبوو، بەڵام دەوڵەتەکە بە گشتی ناتوانێت گازی سروشتی هەناردەبکات! بەهۆی گەندەڵیی و نەبوونی دامەزراوەی تۆکمەوە، یاخود بەهۆی هاتنە ئارای پێشهاتی ناوچەیی و ئەمنی مەترسیدارەوە. هەروەها بەهۆی دەستوەردانی ئێرانەوە.. بە پێی وتارێکی باڵوێزی پێشووی ئەمریکا لە عێراق "دۆگلاس سلێمان" کە لە پەیمانگەی میدیتریانە بۆ توێژینەوەی هەرێمایەتی بڵاوکراوەتەوە لەدوایین سەردانی "فواد حوسەین" جێگری سەرۆکوەزیران کە وەزیری دەرەوەی عێراقیشە لە ٩- ١٥ ی فیبریوەری ٢٠٢٣ دا بۆ واشنگتۆن، عێراق وای نیشانداوە کە گرفتی ئەمنی نەماوە کە پەیوەست بێت بە قسەکردنی نێوان عێراق و ئەمریکاوە، بەڵکو کۆی کێشەکان ئابوریین، بەغدا داوای لە واشنگتۆن کردووە کە هاردەکردنی گازی ئێران بۆ عێراق درێژە بکێشێت، واشنگتۆنیش داوای کردووە کە ڕووسیاو ئێران بەهۆی ئاودیوکردنی دۆلارەوە خۆیان لە سزاکانی ئەمریکا دەربازکردوە، پێویستە ئەمە کۆتایی پێ بێت.
پێویستە ئەوەش لە بیرنەکەین، کە ئێران و چاڵە نەوت و گازەکانی ڕووبەڕووی گەروەترین کێشەی داخورمان و وێرانبوون بوونەتەوەو توانای نۆژەنکردنەوەیان نەماوە، ناوخۆی ئێران ڕووبەرووی قەیرانی غاز بووەتەوە. کورتهێنانی غاز لە پارێزگاکانی ئێراندا و لە کارخانە پیشەسازییەکاندا بووەتە بابەتێکی ڕوون، تەنها ئەوە ماوەتەوە کە ئەم کابینەیەی "ڕەئیسی" کابینەی پێشوتری "ڕۆحانی" بەسەرهەڵدانی گرفتەکە تۆمەتبار دەکات.