دۆخی كوردستان لەبەر رۆشنایی دۆخی ناوچەكە
نوسینی: مەلا بەختیار
كارێكی گرنگ بوو، دوای هەوڵێكی دڵسۆزانەی نهێنی، بۆ ئارامكردنەوەی دۆخی سیاسی كوردستان، كۆبونەوە رەسمیەكان بە هاتنی بەڕێز سەرۆكی هەرێم لەگەڵ لایەنە سیاسیەكانی كوردستان، دەستیپێكرد. سەرۆكی هەرێم چاكی كرد كە ئەم دەستپێشخەریەی كرد؛ لایەنەكانیش چاكتریان كرد بەدەمیەوە چوون. ئەم هەنگاوە رەسمییە، وەكو سەرەتای كردنەوەی دەرگای گفتوگۆ، گرنگە، بەڵام گرنگتر ئەنجامەكەیەتی. چونكە زۆرجار كۆبونەوەكان لەسەر شاشەی تەلەفزیۆنەكانو پێكەنینی بەرپرسەكان دەبینرێ.. بەڵام ئەنجامی ئەوتۆ نادەنە دەستەوە.
من نامەوێ، باسی بەرپرسو لایەنە سیاسیەكان بكەم، كە پێویستە لەمەودوا چی بكەن. چونكە دۆخی ناوخۆی كوردستان، لەهەموو بارێكەوە وا تێكدراوە، ئاسان نییە، بە سەردانێكو دیداری بەرپرسەكان، خەمەكان بڕەوێنەوە. بۆئەوەی بایەخی درێژەپێدانی ئەم كۆبونەوانە، هەتا دەیگەیەننە ئەنجام، بزانرێ، دۆخی سیاسی ناوچەكە شەنوكەو دەكەم، بۆئەوەی بزانرێ كوردستانو كوردایەتی، بە چ قۆناغێكی هەستیار و چارەنوسسازدا، تێدەپەڕێ!!
هەرێمی كوردستان، زیاتر لە وڵاتانی گەورەی جیهان، چارەنوسی پەیوەستی دۆخی ناوچەكەیە.
وڵاتانی گەورە، راستە لەسەر ئاستی جیهان گەلێ كاریگەرن. ئەمە راستە، بەڵام ئەم كاریگەرییە كەی دەردەكەوێ؟ رێك ئەوكاتە دەردەكەوێ، كە وڵاتانی گەورە، یان بەرژەوەندیە ستراتیژیەكانیان بكەوێتە مەترسیەوە، یاخود ئاساییشیان مەترسی بێتە سەر. جگە لەو دوو بنچینەیە، زلهێزەكان، دیارە لەسەر ئەمو ئەو ناوچە، هەڵوێست دەردەبڕن، بەڵكو كۆمەكیش دەكەن. بەڵام هەڵوێستو كۆمەكەكانیان تەكتیكین، ستراتیژیی نین؛ وەلێ كاتێك بنچینەی بەرژەوەندیو ئاساییشیان دەكەونە بەر مەترسی، هەنگینێ، بڕیاری ستراتیژی دەدەن. كوتومت وەكو ئێستای ئۆكراینا دژی روسیا.
وڵاتانی ئیقلیمی (عێراق، ئێران، توركیاو سوریا) تائێستا، سەبارەت بە كوردستان، بەرژەوەندییان لە پلەیەكی خوارەوەیە.. لەچاو بەرژەوەندی ئەم وڵاتانە لەگەڵ یەكتر. یان لەگەڵ گەورە وڵاتاندا. بەڵكو وڵاتانی تریشدا. جگەلەوەی، سیاسەتی ئاسایشی نەتەوەیی (عەرەب، فارس، تورك) هەروەها (ئیسلامی-مەزهەبی) لەناو دەوڵەتانی ئیقلیمدا، گەلێ لایان گرنگتر، بەڵكو تا ڕادەی پیرۆزی، پیرۆزترە، لەو پەیوەندیو بەرژەوەندیانەی وڵاتانی ئیقلیمی، لەتەك نەتەوەی كوردو هەرێمی كوردستاندا، هەیانە!
واتا: وڵاتانی ئیقلیمی، پێش هەموو مەسەلەیەك، بەرژەوەندی نەتەوەی باڵادەستی خۆیان لەناو وڵاتەكانیاندا لەبەرچاو دەگرن. ئینجا، بەرژەوەندی هاوبەشیان لەگەڵ دەوروبەری ئیقلیمیان. هاوكات، بەرژەوەندیان لەگەڵ زلهێزەكانو بازاڕەكانو كۆمپانیا زەبەلاحەكان.
دوای ئەو بەرژەوەندیە ستراتیژیانە، بەڵكو لەروانگەی ئەو بەرژەوەندیانەوە، حساب بۆ هەرێمی كوردستان دەكەن. بۆیە، هەقوایە هەرگیز، خۆمان لەخشتەنەبەینو لەخۆمانو چارەنوسمان، لەم ئیقلیمەدا، كە ئیقلیمی سەپاندنی سیاسەتی وڵاتانی ئیقلیمییە.. ئینجا بەرژەوەندی ئیقلیمییە، قەت دڵنیای ستراتیژی نەبین.
بەدرێژایی مێژوو، كوردستان، بەئەندازەی ئێستا پەیوەندی لەگەڵ زلهێزەكاندا نەبووە. ئەمە كەی؟
لەم دۆخەدا كە هێشتا كێشمەكێشی تیرۆریستانی داعشو ناكۆكی وڵاتانی ناوچەكەو دژایەتی زلهێزەكان لەلایەن وڵاتانی ئیقلیمیەوە، تاڕادەیەك، ماوە. بەڵام دەبێ دڵنیابین كە دۆخی وڵاتانی ئیقلیمو پەیوەندییان بە زلهێزەكانەوە، تاهەتایە چەقنابەستێ. بەڵكو پەیوەندیەكانی ئیقلیمیو جیهانیش، لە ئاڵوگۆڕدان. ئاڵوگۆڕەكانیش، هێندەی چارەسەری كێشەی زلهێزەكانو هێزەكانی ئیقلیمی تیا رەچاودەكرێ، دوا نەتەوە بیری لێبكەنەوە كوردو كوردستانە، ئەگەر لێشمان هەڵنەگەڕێنەوە!!
كەواشبێ:
زلهێزەكان بەدوای چارەسەری ستراتیژی لەسەر ئاستی جیهاندا بن؛ هێزەكانی ئیقلیمیش ئامانجیانە لەو چارەسەرەدا، پشكی چەوریان هەبێ. تەواوی هەوڵەكانیش بۆ گۆڕینی حكومەتەكان (بەهاری عەرەبی، پرۆژەی رۆژهەڵاتی گەورە) سەریان نەگرتبێ.. ئیتر زەمینە سازە بۆ رێكەوتنێكی جیهانی-ئیقلیمی نوێ. سەركردایەتی سیاسی كوردستان، ئەركێتی، لەناو ئەو پرۆسەیەی بەڕێوەیە، بەرژەوەندی هەرێمی كوردستان بپارێزێو شوێنێك لەناو هاوكێشەكاندا، بۆ كێشەی كوردستان دابین بكات. ئەمەش مەحاڵە، ئەگەر بێتو لەلایەكەوە:
- حكومەتی كوردستان، تەنگوچەڵەمەی خەڵكو داخوازی ئازادیەكانو هەڵبژاردنی شەفافو بێگەرد دابین نەكات.
لەلایەكی دیكەشەوە:
- حکومەتی ھەرێم و بەغداد، لەسەر کێشەی نەوت و غاز، ھەروەھا بودجە و مووچە و دەروازە سنوریەکان، بە پێی برگەکانی دەستور و پرۆژەیەکی نوێ، رێک نەکەوێ
- هێزە كوردستانیەكان، لەسەر بنەمای هاوسەنگیو رێكەوتنی نوێی ستراتیژی، لەناو خۆیاندا رێك نەكەوون.
بێگومان، یەكێتیو پارتی هێزی یەكەمو دووەمن تائێستا.. بەڵام دۆخی ئێستاو زەمینەی سیاسی ئێستا، جیاوازترە لە هی دوای راپەڕین. جگەلەوەی یەكێتیو پارتی رێژەی دەنگەكانیان لەناو كۆی گشتی دەنگدەران، گەلێ دابەزیووە. دوچاری قەیرانی ئابوریو بێمتمانەییو ناڕەزایی فراوانیش بونەتەوە. جگە لەو راستیانە، لەبەرامبەریشیاندا، هێزەكانی تریش هەنو كاریگەریشنو خۆیشیان بۆ سەركەوتنی زیاتر سازدەدەن. واتا:
یەكێتیو پارتی تاقە دوا هێزی بڕیاردەر لەكوردستاندا نەماوون. گەرچی بەحوكمی دەسەڵاتو هێزی چەكداریشەوە، لە لوتكەی دەسەڵاتدان. گەورە وڵاتانو ئیقلیمیەكانیش وەكو جاران سەیریان نەگەن.
ئەم قۆناغو دۆخە، قۆناغو دۆخی ژانگرتووە بۆ گۆڕانكاری هاوكێشەكان.. چ دەرەكیو چ ناوەكی چ حیزبیش!