فەتوا: دەربارەی بەكارهێنانی وشەی (شەهید) و داوای بەزەیی بۆ ناموسڵمان
جیهان 15/05/2022
فەتوا: دەربارەی بەكارهێنانی وشەی (شەهید) و داوای بەزەیی بۆ ناموسڵمان
بە پێنوسی پ. د. عەلی قەرەداغی
ئەمینداری گشتی یەكێتی جیهانیی زانایانی موسڵمان
بە ناوی خوای بەخشندەی میهرەبان
پرسیاری زۆر كراوە دەربارەی پێدانی نازناوی (الشهادة) یان (الشهید) بە كەسێك كە بە ستەم دەكوژرێ بەڵام موسڵمان نیە، بەتایبەتی، لەدوای كوشتنی راگەیەنكاری ناوازە شیرین ئەبو عاقلە.
وەڵام:
سوپاس و ستایش بۆ خوای گەورە، درود و سەلام لەسەر پێغەمبەرەكەی، لەسەر ماڵبات و هاوەڵە بەڕێزەكانی و لەسەر هەر كەسێكیش شوێنكەوتەی پەیامەكەیەتی، پاشان:
لە راستیدا ئەم مەسەلەیە قسەو باس و مشتومڕێكی زۆری لە نێوان موسڵمانان و بانگخوازانیدا ناوەتەوە، هەیانە توندگیرە، هەشیانە شلگیر و ئاسانكارە تیایدا، هۆیەكەش ئەوەیە كە زاراوەی (شەهادەت) یان شەهیدیان لە زمان و لە قورئانی پیرۆز و لە سوننەتی راست و دروستدا وەك خۆی دەرنەهێناوە، چونكە ئەم زاراوەیە لە زمان و لە قورئانی پیرۆز و لە سوننەتدا مانای زۆر لەخۆ دەگرێ، هەروەها بە وردی نەیانڕوانیوەتە فیقهی پێوان (میزان) لەم بابەتەدا.
چونكە فیقهی (میزان) لێرەدا بریتییە لە پێوان و میزانی هەڵسوكەوت لەگەڵ ئەو ناموسڵمانانەدا كە هاوڵاتی و هاوبەشمانن لە پرس و دۆزەكەماندا، بەڵكو لەگەڵماندا دەجەنگن دژ بە داگیركار، ئەویش میزانی چاكەكردن و دادپەروەرییە بە دەقی قورئانی پیرۆز، ئەم چاكەیەش بە مردن نابڕێت، ئەوە چاكە لەگەڵ كردن نیە ئێمە بێین بە ناباش باسی ئەو مردووە ناموسڵمانە بكەین كە هاوبەشمانە لە جەنگماندا دژ بە داگیركار، یان بێین هەر بە مردنی ئیتر فەرامۆشی بكەین، (ئایا پاداشتی چاكە هەر چاكە لەگەڵكردن نیە)، پاشان چاكەكردن لەگەڵ كەسوكاریدا واتە لەگەڵ ئەو هاوڵاتیانەدا كە ناموسڵمانن و هاوبەشیمان دەكەن كە دەبێت چاك بین لەگەڵیان و دادپەروەر بین، یەكێ لەو چاكانەش ئەوەیە كە بە چاكە سەرەخۆشیان لێبكەین، باسی مردووەكەیان وەها بكەین كە لە خێرو چاكەیەكی دنیاییدا بووە، قسەی ئێمەش بەپێی فیقهی میزان پەیوەند نیە بەوەوە كە ئایا ئەو كەسە لە بەهەشتییانە یان لە دۆزەخییانە، چونكە ئەم دووانە هەریەكەیان بەپێی میزانی خۆی مەعلومە، بەڵكو باسمان لە میزانی هەڵسوكەوتە لە دنیادا، ئەمە لەلایەكەوە، لە لایەنی زاراوەی (شەهید) یان (شەهادەت)یشەوە ئەوا هەردووكیان لە وشەی (شهد)ەوە هەڵگۆزراون، كە بە مانای ئامادە بوو و بەجێیگەیاند دێت، دەوترێ: ئامادەی فڵان شایەتیدان بوو: واتە بەجێیگەیاند، شایەتیدا بۆ فڵانە كەس لەسەر فڵانەكەس واتە ئەو شایەتیەی كە لای بوو گەیاندییە جێگای خۆی، شایەتیدا بە خوای گەورە: واتە سوێندی خوارد بە ناوی ئەو زاتە، ئەو زانیاریەی لای بوو دانی پێدانا، ئامادەی رەمەزان بوو، واتە ئامادەی بوو و لەگەڵیدا ژیا، شایەتیدا واتە شایەتومانی خوێند، شایەتیدا واتە داوای شایەتی لێكرا، شهادەش بە واتای بەجێگەیاندنی ئەوەی كە دەیزانێ، شەهیدیش: ئەو كەسەیە كە شایەتی دەدات(القاموس المحيط، لسان العرب، المعجم الوسيط، وشةى (شهد).) .
بەرمەبنای ئەمەی پێشەوە ئەوا لەفزی (شهد) و هەڵگۆزراوەكانی لە ئەسڵی زماندا تایبەت نیە بەو شەهیدەوە كە لەپێناوی خوای گەورەدا دەكوژرێ، بەڵكو لەفزی خودی (شهید) دەدرێ بەسەر بینەر و شایەتیدەردا (شاهد)، هەروەها بەسەر كوژراویشدا لە زماندا، هەروەها لە قورئانی پیرۆزدا هاتووە كە (وَلَا يُضَارَّ كَاتِبٌ وَلَا شَهِيدٌ) البقرة282. واتە: (بە هیچ شێوەیەك نابێت كاتب و شایەت ئازار بدرێن و سوكایەتیان پێبكرێت).
ئێمە كاتێك لە قورئانی پیرۆزدا دەگەڕێین بە دوای لەفزی (شهید) و هەڵگۆزراوەكانیدا، نابینرێ كە ئەو لەفزە -بە رەهایی- بدرێ بەسەر كەسێكدا لەپێناوی خوای گەورەدا كوژرا بێت، بەڵكو دەدرێ تەنها بە مانا زمانەوانییەكانی كە پێشتر باسمانكردن، قورئانی پیرۆزیش وشەی كوشتن (القتل)ی بۆ كوشتن لەپێناوی خوادا بەكاردێنێ، خوای گەورە دەفەرموێ: (وَلَا تَقُولُوا لِمَن يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْيَاءٌ وَلَكِن لَّا تَشْعُرُونَ) البقرة154. واتە: (هەرگیز بەوانە مەڵێن كە: لەپێناوی ئاینی خوادا و دەستەبەركردنی ئازادیی بۆ ئاینەكەی خوا دەكوژرێن مردوون، بە مردوویان دامەنێن، چونكە ئەوانە لە رێگەو رێبازێكی پیرۆزدا گیانی خۆیان بەخشیوە، لەپێناوی لابردنی كۆسپەكاندا، لەپێناوی لابردنی ئاستەنگەكاندا بەنرخترین شت كە رۆح و گیانیانە بەخشیویانە، ئەوانە كەسانێكی نەمرن، بەڵام ئێوە هەست بەو ژیانە نوێیەیان ناكەن).
هەروەها دەفەرموێ: (وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاءٌ عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ) آل عمران169. واتە: (هەرگیز وامەزانن و وادامەنێن كە ئەوانەی لەپێناوی ئاینی خوادا دەكوژرێن، مردوون، چونكە ئەوانە زیندوون، لە رزق و رۆزی هەمەجۆریش لای خوای پەروەردگاریان بەهرەوەرن).
قورئانی پیرۆز لەفزی شایەتی دەدات (یستشهد) بە واتای كوشتنی لەپێناوی خوادا بەكانەهێناوە، لەفزی (شەهید)یشی بە واتا زاراوەكەی ئەمڕۆی بەكارهێناوە.
هاتنی وشەی (شەهید) بە واتا شەرعییەكەی لە سوننەتدا.
لەفزی (شەهید) لە فەرموودە پیرۆزەكانی پێغەمبەردا (صلی الله علیە وسلم) بەو كەسە دراوە كە لەپێناوی خوای گەورەدا دەكوژرێ، بەڵام ئەویش هەر وشەی (شەهید)ی سنوردار نەكردووە لەم مانایەدا، بەڵكو بڕیویەتی بەسەر واتا زمانەوانییەكانی تریشدا، هەروەك لە نیشانەكانی شەهید لەپێناوی خوادا بە روونی دیارە، موسلیم لە صەحیحەكەیدا بە ژمارە (1915) لە ئەبو هورەیرەوە گێڕاویەتەوە كە وتوویەتی: پێغەمبەری خوا (صلی الله علیە وسلم) فەرموویەتی: ((ما تعدون الشهيد فيكم؟ قالوا: يا رسول الله، من قتل في سبيل الله فهو شهيد. قال: إن شهداء أمتي إذاً قليل)) قالوا: فمن هم يا رسول الله؟ قال: (من قتل في سبيل الله فهو شهيد، ومن مات في سبيل الله فهو شهيد، ومن مات في الطاعون فهو شهيد)).. واتە: ((ئایا ئێوە كێ بە شەهید دەزانن؟ وتیان: ئەی پێغەمبەری خوا هەر كەس لە پێناوی خوای گەورەدا بكوژرێ ئەوە شەهیدە، فەرمووی: كەواتە شەهیدانی ئوممەتی من كەمن))، وتیان: ئایا ئەوانە كێن ئەی پێغەمبەری خوا؟ فەرمووی: هەر كەس لەپێناوی خوای گەورەدا بكوژرێ ئەوە شەهیدە، هەر كەسیش لەپێناوی خوای گەورەدا بمرێ ئەوە شەهیدە، هەر كەس بە نەخۆشی تاعون بمرێ ئەوە شەهیدە)).
پێشەوا سيوطي هەموو جۆرەكانی شەهیدبوونی لە كتێبەكەیدا بەناوی: (أبواب السعادة في أسباب الشهادة) دا كۆكردووەتەوە كە گەیشتوونەتە 57 هۆكار، 49 دانەیان بە فەرموودەو بە هۆكارەوە جێگیر بوون.
بەپێی ئەمەی پێشەوە ئەوا لێكۆڵەران لە زانایان -وەك پێشەوا نەوەوی- شەهیدەكانی دابەشكردووە بۆ سێ بەش: شەهیدی دنیاو قیامەت، ئەویش ئەو كەسەیە كە لە جەنگدا دژ بە بێباوەڕان دەكوژرێ، ئەوە تەنها لەپێناوی خوای گەورەدا دەجەنگێ، شەهیدی رۆژی قیامەتیش بەبێ حوكمە شەرعییەكانی دنیا، ئەوانیش ئەو كەسانەن كە لە فەرموودە پێشووەكاندا هاتوون، شەهیدی تەنها دنیای بێ قیامەت، ئەویش ئەو كەسەیە كە (دەستكەوتی جەنگی دزیوە) یان لە راكردن و پشتهەڵكردن لە جەنگدا كوژراوە.
كەواتە دانی لەفزی شەهید بەسەر هەر كەسێكدا دزی لە دەستكەوتی جەنگی كردبێ یان دزیبكات یان پشت لە جەنگ هەڵبكات بەڵگەیە لەسەر ئەوە كە دروستە ئەم لەفزە بدرێ بەسەر شەهیدەكانی دنیاشدا وەك شەهیدی نیشتمان و شەهیدی پرس و دۆزێك، یان شەهیدی وشە. ((كتاب أسباب السعادة في أسباب الشهادة للسيوطي، تحقيق نجم عبد الرحمن خلف، ط1401.) .
بەرمەبنای ئەمە ئەوا لەفزی شەهید لە سوننەتی پیرۆزی پێغەمبەردا (صلی الله علیە وسلم) ئەمانە دەگرێتەوە: هەر كەس لەپێناوی خوای گەورەدا لە گۆڕەپانی جەنگدا و بۆ ئاینی خوا بجەنگێ و بكوژرێ، بۆ بەرگری لە نیشتمانەكەی، بۆ بەرگری لە ناموس و شەرەفی و ماڵ و سامان و رۆحی خۆی ئەوا شەهیدە، هەروەك لە فەرموودە راستەكەدا هاتووە.
فەتوا:
بە پشتبەستن بەمەی لەپێشەوە وتراو هیتریش، ئەوا ئەوەی من لەمبارەیەوە دەیبینم ئەمەی خوارەوەیە:
یەكەم: لە راستیدا لەفزی (الشهید) یان (الشهادة) لەفزێكە لە زمان و لە قورئانی پیرۆز و سوننەتی پیرۆزدا لە چەندین واتادا بەكارهاتووە كە كۆدەكرێنەوە لە: (هەواڵدان و ئامادەبوون و شایەتیدان)، لە قورئانی پیرۆزدا بە مانای كوشتن (القتل) بەكارنەهاتووە، لە سوننەتیشدا بە واتایەكی فراوان هاتووە، ئەو كەسە دەگرێتەوە لەپێناوی خوادا كوژراوە، یان لە بەرگریكردن لە رۆحی خۆی و لە ناموسی كوژراوە، هەروەها ئەو مردوویەش دەگرێتەوە كە بە هەندێ نەخۆشی و (پەتای بەربڵاوی مەترسیدار -هەروەك وترا-) دەمرێ و هیتریش دەگرێتەوە.
دووەم: بەدڵنیایی كە فیقهناسە لێكۆڵەرەكان -هەروەك پێشتر وترا- شەهیدەكانیان دابەشكردووە بۆ سێ جۆر، لە نێویشیاندا جۆری شەهیدەكانی دنیان.
سێیەم: لە راستیدا لەفزی (الشهید) یان (الشهادة) زاراوەیەكی باوەڕی نیە، بەڵكو زاراوەیەكی زمانەوانییە، دەكرێ بەپێی بەكارهێنانە زمانەوانییەكانی و بەپێی عورف بەكاربهێنرێ، ئێمەش هەموومان لە قورئانی پیرۆزدا دەخوێنینەوە كە بەكارهێنانی لەفزی (شەهید) لە سورەتی البقرە دا بە واتای شایەتیدەر لەسەر هەق و راستی بەكارهاتووە، هەروەها دەخوێنینەوە كە خوای گەورە شایەتە و خوای پاكو بێگەرد لە هەر ئوممەتێك شایەتێك دێنێ، تەنانەت سوننەتی پیرۆزیش وشەی (شەهید)ی تایبەت نەكردووە تەنها بەو كەسەوە كە لەپێناوی خوای گەورەدا دەكوژرێ، بەڵكو ئەم مانایەی لەنێو ماناكانی تردا باسكردووە.
چوارەم: بەم پێیە ئەوا بەكارهێنانی وشەی (شەهید) یان (شەهادەت) -لە عورفماندا- دەكرێ بۆ كەسێك بەكاربهێنرێ كە لەپێناو نیشتمانەكەی یان هەق و راستی یان لەپێناو وشەدا كوژرا بێت و لە ناموسڵمانانیشە، یان بۆ ئەو موسڵمانانەشە كە لەپێناوی جگە لە خوادا دەكوژرێن هەر رێگاپێدراوە مادامێ بەو كوشتنەی ویستوویەتی ببێتە شەهید و شایەت لە دنیادا، مەبەستیشی شەهیدبوون نەبووە لەپێناوی خوادا، یان بەوەی كە لە بەهەشتییانە، یان بەوەی كە لەپێناوی خوادا كوژراوە، چونكە ئەوە مەسەلەیەكی نادیار و غەیبەو جگە لە خوای گەورە كەس نایزانێ، هەروەها ئەو كەسانەش لە پێغەمبەران دەیزانن كە خوای گەورە ئاگاداری كردوون پێی، جارێكیان یەكێك لە هاوەڵان لە خزمەت پێغەمبەردا لە جەنگێكی دروشم و ئامانج رووندا دەجەنگا، كەچی پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) شایەتی ئەوەی بۆ دا كە لە دۆزەخییانە، موسلیم لە صەحیحەكەیدا بە ژمارە (114) و ترمذی بە ژمارە (1574) و ئیبن حەببان لە صەحیحەكەیدا بە ژمارە (4857) و ئەحمە بە ژمارە (11011) بە سەنەدی خۆیان لە عومەری كوڕی خەتتابەوە گێڕاویانەتەوە كە وتوویەتی: لە جەنگی خەیبەردا كەسانێك لە هاوەڵانی پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) هاتن و وتیان ((فڵانەكەس شەهیدە)) پێغەمبەری خوایش (صلی الله علیە وسلم) فەرمووی: ((كلا إني رأيته في النار في بردة غلها، أو عباءة)). واتە: ((نەخێر وانیە، چونكە من بینیم كە لە دۆزەخدایە بەهۆی ئەوەوە كە كراسێك یان عەبایەكی لە دەستكەوتی جەنگی دزیوە)).
لەبەرئەوە كاتێك كەسێك لەپێناو بەرگری لە نیشتمانەكەی یان كەرامەتی یان لەپێناوی خودی خۆیدا دەكوژرێ ئەوا ئەو كوژراوە شەهیدی ئەو مەبەستەیە لەپێناویدا كوژراوە، جا ئەگەر كەسێك وشەی (شەهید) بەو ئیعتیبارە ببڕێ بەسەریدا ئەوا نە سەرپێچی باوەڕ و نە سەرپێچی قورئان و سوننەتی كردووە، چونكە ئەوەی كە بەرچاوەو دیارە ئەوەیە مەبەستی بەو لەفزە ئەوە نیە ئەو شەهیدەیە كە دەچێتە بەهەشت، یان لەپێناوی خوادا شەهیدە، چونكە ئەوە مەسەلەیەكە پەیوەندی بە جیهانی غەیبەوە هەیە، ئینجا دەبێت قسەی باوەڕدار ئەو مانایە هەڵبگرێ كە راست و گونجاو بێت لەگەڵ باوەڕ و واقیعەكەیدا، ئەمە رێبازی پێشینانی چاكەخوازمان بووە، كە دەبێت ئەو گوتەیەی لە زمانی باوەڕدارەوە دەردەچێت بە واتای راست و باش لێكبدرێتەوە، تەنانەت بۆ كەسێكیش كە بێباوەڕی لێ دەردەكەوێت، ئەی دەبێ بۆ زانا یان موسڵمانان بە گشتی چۆن گوتەیەك بدات بەسەریاندا.
بەڵام پێدانی لەفزی (شەهید) بە كەسی ناموسڵمان، ئەوا هیچ بەڵگەیەك نیە ئاماژە بێت بەوە كە مەبەست پێی (لەپێناوی خوادایە و ئەو كەسە دەچێتە بەهەشت). چونكە وشەكە -هەروەك پێشتر وتمان- نە وشەیەكی باوەڕییە، وە نە زاراوەیەكی تایبەتە تەنها بەو مانایەوە، بەڵكو وشەیەكی گشتگیرە -هەروەك پێشتر باسكرا- لەبەرئەوە ئەوا لارییەك نییە- بەپێی بەڵگە شەرعییەكان لە پێدانی وشەی (شەهید) بە كەسێك كە لەپێناو دۆزێكی دادپەروەری (وەك قودس) دا یان نیشتمانەكەیدا بكوژرێ، ئەوكاتیش مەبەست بە شەهید شەهیدی رەوای نیشتمانە، یان شەهیدی پرسێكە، یان شەهیدی بەرگرییە لە ناموس و شەرەف و هاوشێوەیان، مەبەست پێی ئەوە نیە كە شەهیدەو دەچێتە بەهەشت، یان ئەوە لەپێناوی خوادایە، چونكە ئەوە جگە لە خوای گەورە كەسیتر نایزانێ.
بەڵام لە حاڵەتی ئاوەهادا باش وایە كە بوترێ (شەهیدی نیشتمان) و (شەهیدی دۆزێكی رەوا) یان هاوشێوەیان.
زۆر بە كورتی دەڵێین كە دەبڕینی وشەی (شەهید) یان (شەهادەت) بەسەر ناموسڵمانەكاندا لەبارێكدا كە هۆیەكی رەوا بێت رێگاپێدراوەو دروستە، چونكە ئەوەی كە دیار و بەرچاوە مەبەست پێی شەهیدی نیشتمان یان دۆزێكی رەوایە، یان شەهیدی بەرگرییە لە خودی رۆح، مەبەست پێی ئەوەیە كە شەهیدەو لەپێناو خوادایەو دەچێتە بەهەشت، چونكە ئەوە زانستێكە لە عیلمی خوادایە.
لەبەرئەوە دروست و رەوا نیە بۆ جگە لە كەسێك كە لەپێناوی خوای گەورەدا بجەنگێ و بكوژرێ كە شەهیدە لەپێناوی خوادا، بوترێ لە شەهیدانی بەهەشتە، هەر بۆیە -باش وایە لەفزەكە مەرجدار بكرێ بەو هۆیەوە كە دەدرێتە پاڵی- هەروەك پێشتر وترا.
پێنجەم: لە راستیدا بەكارهێنانی وشەی بەزەیی و داوای بەزەیی بۆ ناموسڵمانەكان، ئەمیش هەر پێویستی بەوەیە بڕوانرێتە مانای رەحمەت و بەزەیی، واتە لەفزەكە وەك خۆی دەربهێنرێ و دیار بێت، ئەوكاتیش حوكمی شەرعی لەسەر دەدرێ.
چونكە بەزەیی لە زماندا بریتییە لە نواندنی سۆز و چاكەكردن و پێدانی نیعمەت، بەم پێیە رەحمەت هەردوو دنیاو قیامەت دەگرێتەوە.
لە قورئانی پیرۆزدا دەبینین كە رەحمەت و هەڵگۆزراوەكانی بە سەدان جار هاتووە، ئەم رەحمەتەش لە دنیادا گشتگیرەو موسڵمان و بێباوەڕیش دەگرێتەوە، بەتایبەتی بۆ كەسێك كە بە باوەڕداری بمرێ، هەروەها لە هەندێ مەسەلەشدا گشتگیرە بۆ ئەوانەی باوەڕداریش نین، بۆ نمونە دۆعای گەورەمان پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) بۆ ئەوەی خوای گەورە شەفاعەتی گەورەی لە رۆژی قیامەتدا پێببەخشێ، رەزامەندی خوای گەورەش لەسەر داواكەی هەموو خەڵكان لە مەیدانی مەحشەردا دەگرێتەوە، ئەم مەسەلەیە كۆدەنگی زانایانی لەسەرەو بێگومان بەشێكە لە بەزەیی خوایی بە بەندەكانی.
هەروەها تاقمێك لە فیقهناسان، لەنێویشیاندا پێشەوا حافزی فیقهناس بەیهەقی وادەبینن كە كردەوە چاكەكانی كەسی بێباوەڕ سودی پێدەگەیەنێ لە سوككردنی سزاكەی سەرشانی، نەك لە لێخۆشبوون لێی، ئەو بەڵگەیەش كە ئەمە دەسەلمێنێ دۆعای پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) بوو بە سوككردنی سزا لەسەر ئەبو تالیب، بوخاری موسلیم و هیتریش لە راویەكان گێڕاویانەتەوە كە پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) فەرموویەتی: (هو -أي أبو طالب- في ضخضاخ من النار، ولولا أنا لكان في الدرك الأسفل من النار)) بوخاری ریوایەتی كردووە. واتە: ((ئەو -واتە ئەبو تالیب- تا قولاپەی لەناو گۆماوێكی ئاگردایە، ئەگەر من نەبوومایە ئەوا لە خوارترین شوێنی دۆزەخدا دەبوو)).
راڤەكارنی قورئانی پیرۆزیش لە لێكۆڵەران لە تەفسیری ئەم فەرموودەی خوای گەورەیەدا (وَلِكُلّ دَرَجَاتٌ مِمَّا عَمِلُوا) الأنعام132.. واتە: (لە قیامەتدا بۆ هەر كەسێك لە ئیمانداران و بۆ هەر كەسێك لە كافران چەندەها پلەو پایەی بەرز و نزم هەیە، بەگوێرەی كردەوەكانیان ئامادەكراوە). وتوویانە ئەوە گشتگیرە موسڵمانان و غەیری موسڵمانانیش دەگرێتەوە، چونكە شوێنكەوتە وەك شوێنكەوتوو نیەو سەرۆكیش وەك رەعیەت و ژێردەستە نیە، هەروەها ناكرێ نێوان تاوانبارێكی بێباوەڕ-جەنگاوەر كە ئازاری پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) و هاوەڵانی یان باوەڕدارانی دابێت یەكسان بێت بە كەسی جگە لەو، چونكە ئەوە دوورە لە دادپەروەری خوای گەورە.
پوختەی باسەكە: زانایان جیاوازییان خستووە لە نێوان دۆعاكردن بە لێخۆشبوون بۆ بێباوەڕ و نێوان دۆعای بەزەییهاتنەوە پیایدا، هەموویان كۆدەنگن لەسەر قەدەغەكردنی یەكەم، لە دووەمیشیاندا راجیاوازن، هەندێكیان رێگایانداوەو روونیانكردووەتەوە كە ئایەتی (إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ) النساء48. واتە: (لە راستیدا خوای گەورە هەرگیز خۆشنابێت لەوانەی كە شەریك و هاوەڵی بۆ بڕیار دەدەن و لەسەر ئەو بیر و باوەڕە چەوتە دەمرن، بەڵام جگە لەوە بڕیاریداوە لە گوناهانی تر خۆشببێت بۆ هەر كەس كە بیەوێت). بەڵگەیە لەسەر جیاوازی خستن لە نێوان هاوەڵگەریی و هیتریشدا، هەروەها باسیانكردووە كە تایبەتترە لە داواكردنی دۆعای رەها بۆ بێباوەڕ، ئەوەی كە رێگای پێنادرێ بریتییە لە دۆعای لێخۆشبوون لەسەر تاوانی هاوەڵگەریی و بێباوەڕیی، بەڵام جگە لەوە ئەوا كۆتایی ئایەتەكە دەلالەت لەسەر رێگادان بەوكارە دەكات ئەگەر خوای گەورە ویستی لەسەری بێت.
بە كورتی دۆعاكردن بە بەزەییهاتنەوەی گشتی كە هەموو شتێكی گرتووەتەوە ناچێتە ناو ئەو دۆعایە كە لە دەقی زۆردا رێگری لێكراوە.
ئایەتی پێشووش چەند پێوان و میزانێكی وردمان بۆ دادەنی ئەوانیش بریتین لەمانە:
1- میزانی هاوەڵگەریی كە بەرپا دەبێت لەسەر لێخۆش نەبوونی.
2- میزانی دادپەروەریی كە بەرپا دەبێت لەسەر ئەوە كە خوای گەورە پاداشتی هەر مرۆڤێك دەداتەوە.
دەفەرموێ: (فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ ، وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ) الزلزلة 7-8واتە: (جا ئەوەی بەقەدەر كەمتر لە گەردیلەیەك خێرو چاكەی ئەنجامدابێت، دەیبینێتەوە. هەروەها ئەو كەسەش كە بەقەدەر كەمتر لە گەردیلەیەك گوناهو خراپەی هەبێت، ئەویش بەهەمانشێوە دەیبێنێتەوە. هیچ شتێك بە پەنهانی و نهێنیدا نامێنێتەوە!!).
شەشەم: بەڵام بۆ پرسەو سەرەخۆشی لە ناموسڵمانان و بەشداریكردنی بەخاكسپاردنی و هاوشێوەیان، ئەوا لە رووی بنەماوە رێگاپێدراوە ئەگەر بێتو سەرپێچی شەرعی تێنەكەوێ.
حەوتەم: زرەرورییە كە دەبێت رەچاوی میزانی بەرژەوەندییە گشتییەكان و مەبەستە بەهەندگیراوەكان بكرێ، كە دەخوازێ شتێك روونەدات ببێتە مایەی زامداركردنی هەستەكان، هەروەها ئازار بگەیەنێ بە یەكێتی مەقدیسییەكان لە موسڵمانان و مەسیحییەكان.
زۆر بەداخەوە هەندێك كەس مەسەلەی كوشتنی شەهیدەی نیشتمان و وشەی هەق و راستییان بەجۆرێك خستەناو و وروژانیان كە نە زیاندەگەیەنێ و نە سودێكی تێدایە، بەڵكو هەر یەكگرتوویی لەت و پەت دەكات و هیچ یەكبوونێك دەستەبەر ناكات، تەنانەت دەبێتە هۆی ساردبوونەوەی جۆش و خرۆشی ئەوانەی لەگەڵماندان، سۆزداریان ساردەبێتەوەو هیچ هاندانێكی بەرەوپێشچوونی دۆزەكەی تێدا نییە، ئەمەش لە مەسەلە نەگۆڕەكان نییە، دەبا بڕوانینە سەركردەی رەببانی (صەلاحەدینی ئەییوبی) كە رەتیكردەوە وشەی خاچپەرستان بدرێ بەسەر هێرشەكانی ئەوروپییەكاندا، ئەمە لە كاتێكدا كە خۆیان ئەو ناوەیان لێنابوو، بەڵكو وتی: ئەم هێرشانە لەپێناو خاچ و مەسیحدا نین، بەڵكو لەپێناو دەستەڵات و هەژمووندایە، هەر بۆیە ناوینان بە هێرشەكانی فەرەنج، مێژوونووسە پێشووەكانیش بەدوایدا هەمان ناویان لێناوە.
جەنگی ئەمڕۆی ئێمە لەدژی داگیركاری زەوتكاردایە كە بەزەیی نازانێ، ئەمەش جەنگێكی گشتگیرە دەربارەی دۆزێكی دادپەروەر و رەوایەو فرە رەهەندە، ئەمە یەكەمین دۆزی هەمووی موسڵمانانە هاوكات دۆزر سەرەكی فەلەستینییەكان و عەرەب و موسڵمانان و مەسیحییەكانە، بەڵكو دۆزێكە هەمووی مرۆڤایەتی دەگرێتەوە چونكە دۆزێكی دادپەروەر و رەوایە، هی هەموو رێكخراوە نێودەوڵەتیەكانە، چونكە كێشەی داگیركردنە، بۆیە ئەركی سەرشانی هەموومانە تواناو وزەی هەموو لایەكی بۆ كۆبكەینەوەو شلگیر و كەمتەرخەم نەبین لە سود وەرگرتن لە هیچ لایەنێك.
تێگەیشتنی منیش بۆ فەرموودەی خوای گەورە: (فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ لِيَسُوءُوا وُجُوهَكُمْ.....) واتە: (جا كە نۆرەی دوایی و دووهەمی ئیمانداران هاتەوە كارێكتان پێدەكەن كە لە روخسارتاندا دیار بێت، -چونكە ئیمانداران چاك دەزانن، كە هەرچی بەڵایان بەسەر هاتووە زۆربەی بە نەخشە و پیلانی ئەوان بووە)). ئەوەیە كە باس لە یەكێك لە مەرجە سەرەكییەكانی سەركەوتن دەكات بەسەر زایۆنیزمە داگیركارەكاندا، ئەویش زەرورەتی بەرپاكردنی جەنگێكی گەورەی راگەیاندنە تا تاوانەكانیان روونبكرێنەوەو تا روویان لەبەردەم هەمووی جیهاندا رەش ببێت، تا بیانووە پووچەكانیان داڕوخێن، تا تاوانەكانیان بكەونەڕوو، ئەوكاتیش هەموو دیوارە پارێزەرە ساختەكانیان دادەڕوخێن و جیهانیش پشتگیریمان لێدەكات، ئەوكات بەویستی خوای گەورە دەچینە مزگەوتی ئەقصاوە (وَلِيَدْخُلُوا الْمَسْجِدَ كَمَا دَخَلُوهُ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَلِيُتَبِّرُوا مَا عَلَوْا تَتْبِيرًا) الإسراء7. واتە: (ئینجا ئیمانداران بەدەم سرودی (الله أكبر)ەوە دەچنە مزگەوتی (أقصی)ەوە، هەروەكو لەسەرەتاوە چوونەناوی، ئەوسا دەستیان بەسەر هەر چییەكدا دەڕوات با درێغی نەكەن -ئەڵبەتە بەدوور لە ستەم و دەستدرێژی و كاری نادروست و نابەجێ كە لە ئیماندارانی پارێزكار ناوەشێتەوە-).
خوای گەورە تەوفیقمان بدات.
217يحيى عمر رێشاوي and 216 others
23 comments