دەربارەی کتێبی "تیرۆر"
نوسینی: شەماڵ بارەوانی
«تیرۆر» بەرهەمێکی تری نووسەرو بیرمەندی تیرۆرکراو شەهیدی وشە (فەرەج فۆدە)یە.
نووسەر لەمیانیدا تیشک دەخاتە سەر چەند پرس و بابەتێکی پەیوەست بە سیکۆلاریزم و دەوڵەتی عیلمانی و حکومەتی سیوکراتی و ئیسلامی سیاسی و پرسی تیرۆرەوەو گەنگەشەو مشتومڕیان لەسەردەکات و بەوردی و تێرو تەسەلی پێناسەی تیرۆرمان بۆ دەکات و لەکورترین پێناسەی تێرۆردا پێمان دەڵێت تیرۆر(بەکارهێنانی زمانی چەکە، لەجیاتی زمانی وشە،لەوکاتەی کۆڵەواری لەدەربڕیندا هەیە، بەرزی دەنگی گولەکان، گوزارشتە لە کەموکوڕی لەوشەکاندا.٥٤)و لەڕەگ و ڕیشەو چاوگی تیرۆرو هۆکاری سەرهڵدانی تیرۆر دەدوێت و باس لە کێشەی تیرۆردەکات لەساڵانی هەشتاکان، لەو کاتەی وڵاتی میسر کۆمەڵێک کردەی توندو تیژی بەخۆیەوەبینی، لەسەردەستی گرووپە تیرۆرست و فۆدەمێنتالیستەکانەوە.
نوسەر لەوڵامی ئەوانەی تیرۆر وەک بەکاردانەوە بەرامبەر تیرۆری دەوڵەت حیسبابکەن و خۆیان لەپاشخان و پاگگراوەندە فیکریەکەی فیکری تیرۆرست ،گێڵ و نەبان بکەن و وای پیشاندەدەن کە پەیوەندیەکی بەهێز لەنێوان شکەنجەدان و تیرۆردا هەبێ وەک ئەوەی ئیسلامگەراکان زۆر جار دەیانەوێ پاساوی تیرۆرو کاری تیرۆرستی و تیرۆرستەکان بەوە بێننەوەو خۆڵبکەنە چاوی خەڵکەوە خۆیان لەحەقیقەتەکە بدۆزنەوە، گوایە بەهۆی ئەو شکەنجەدانەی لەسەردەمی جەمال عەبدولناسر لەبەندیخانە پێڕەوی لێدەکرا، سەید قوتب، کە بە باوکی ڕۆحی و فیکری گرووپە فۆندەمێنالیست و تیرۆرستەکان و تیورسێنی فیکری ڕادیکاڵی و توندئاژۆیی ناسراوە، بوو بەتیرۆرست و ئەو قوتبەی قوتبی ئیسلامگەراکانی پەڵکێشی ناو زۆنگاوی دونیای تیرۆرو تونێڵی توندو تیژی و بیری توندئاژۆییکردو کاردانەوەی لادروستکردو زۆربەی کتێبەکانی و بەتایبەتی مەشخەڵی ڕێگا (معالم فی الطریق)، کە بووەتە مانیفێستی تیرۆرستان و کەتەلەلۆکی تیرۆرو چاوگی توندوتیژی و ڕێگایەک بۆ وێرانکردنی ژیان، لەبەندیخانە لەژێر هەڕەشەی قامچی و شکەنجەو ئازار نووسیوە، ئەو کتێبانەی کە چاوگ و ئیلهام بەخشی تیرۆرو توندوتیژین.
لەکاتێکدا ئەو پەیوەستکردن و ڕەبتکردن و بەستنەوەی تیرۆر بەشکەنجەو زیندان، سەر لەبەری ناڕاست و چەواشەکاری و خۆدۆزینەوەیە لە ئەسڵی مەسەلەکەو حەقیقەتی سەرچاوەکانی تیرۆرو لەدایک بوونی تیرۆرو تیرۆرست و تەبریری تیرۆرە، فەرەج فۆدە بەنموونەی واقعی و بەڵگەی لۆژیکی، ئەو درۆو چەواشەکارییە هەڵدەوەشێنێتەوەو پێمان دەڵێت بەندیخانەکانی میسر بەو شێوە نامرۆڤانەیە هەڵسوکەوتیان لەگەڵ تیرۆرستە فۆندەمێنتالیستەکان نەکردووەو وا ودڕندە نەبوون، وەک وەک ئەوەی ئیخوان دەیەوێت وەکو جەلادو هۆڤ پیشانیانبدات و فۆدە پێمان دەڵێت(ئێمە تیرۆر لەناو پەیامی بانگخوازیان دەبینین،تیرۆر لە مومارەسەی کارو کردەوەیان تۆمارکراوە، تیرۆری دیکیۆمێنت بەگولەو بۆمب، بەردەوامە بەدرێژایی کاروانەکەیان،تیرۆرێکە ڕەگەکەی لەفیکردایە،و بنچینەکەی لەمێژووی دوور نەک نزیکدایە، تیرۆرێک لەگەڵ ڕێکخراوە نهێنیەکان درووستبوو،نەک وەکو کاردانەوەیەک لەبەرامبەر شکەنجەکانی جەمال عەبدولناسر لەبەندیخانەدا.٤٥)و
ئیخوان لە کۆتای چڵەکانی سەدەی ڕابردوو و لەسەردەمی پاشایەتی میسرو پێش جەمال عەبدولناسر،کاری تیرۆرستیان ئەنجامداوە، پێش ئەوەی سەید قوتب و شوکری موستەفای فیکرەی هیجرەو تەکفیرو فلان و بلانی هەڵگری بیری ڕادیکاڵی و توندڕۆیی و کێو کێی ئیسلامگەرا بکەونە بەندیخانەو شکەنجەبدرێن، ئیخوان محەمەد نوقراشی سەرەک وەزیران و ئەحمەد خازنەداریان تیرۆرکرد،
نووسەر پێمان دەڵێت ئیخوان دایکی ڕۆحی هەموو بزووتنەوە تیرۆرست و فۆندەمێنتالیستەکانەو هەموو گرووپە پەڕگیرو ڕادیکاڵ و تیرۆرستەکان، لەژێر پاڵتۆو لەمناڵدانی ئیخوان هاتوونەتەدەرەووو لەدایکبوون و تیرۆری سیاسی و ئایینی لەگەڵ درووستبوونی ئیخوانولمسلیمین دەستی پێکردووەو لەدایک بووە، لەوکاتەی بەیعەتدان و بەڵێندان بەو ڕێکخراوەیە لەڕێگەی پەیمانی موسحەف و شمشێرەوە بوو ، یاخود کتێبی پیرۆزو چەک،مەرجی قبوڵبوون و شێوازی پەیمان بەستن و گرێبەستی هەرکەسێک بوو کە پەیوەندی بەو ڕێکخراوەوە دەکردو پەیمان و بەڵێنی پێدەدان، ئەمەش وەنەبێت بوختانێک بێت نووسەر بۆیانی هەڵبەستێت، بەڵکوو (ئەبو نەسر)موڕشیدو ڕێبەری ئیخوان خۆی لەیاداشتەکانی دا، کەلەڕۆژنامەی(الاحرار)دا بڵاو بووەوە، ئاماژەی بۆ کردووە، بۆیه درووستبووون و سەرهڵدانی تیرۆر پەیوەستە بە خودی دۆکترین و عەقیدەو ئیدەلۆژیای ئیخوانیزمەوە،نەک وەک ئەوەی ئیسلامگەراکان بانگەشەی چەواشەکارانەو بێ بنەماو دوور لەڕاستی بۆ دەکەن، وەک ئەوەی کەشە سیاسیەکەی ئەوکاتەی میسرو توندو تیژی دەزگا ئەمنیەکان ئەو وڵاتە هۆکاری درووستبوونی تیرۆربێت!
کتێبەکەی فۆدە پێمان دەڵێت دەبێت بە پەروەردەو توراس و هۆکارەکانی بوون بەتیرۆرستبوونی مرۆڤ، بدابچینەوەو مەنهەجی خوێندن لەهەرشتێک پاکبکەینەوە کە بۆنی تووندو تیژی و نا لێبوردەیی لێدێت و دژی ڕۆحیەت و گیانی پێکەوەژیان و ئەویتر قبوڵکردن و فرەییە،دژی ئازادیەکان تاک و دیموکراسی و مافەکانی ژن و ڕێزگرتنە لەجیاوازیەکان،پەروەردەیەکی سیکۆلاریستانەو شارستانی و هاوچەرخ و سەردەمیانە، پەروەردەیەک هەڵقوڵاوی هەناوی فەلسەفەی مەدەنیەت و پرەنسیپەکانی هیومانیزم و پلورالیەت و سکولاریزم بێت، گەرنا لەبیرنەکەین، چی بچینیت ئەو دەدوریتەوەو چاوەڕێ مەکه لەشوێنێک دڕکت ڕواند، گوڵی لێ شین بێت،ئەگەر ویستت بزانیت تیرۆرست چۆن بووە بە تیرۆرست و تیرۆر چۆن لەدایک دەبێت و سەرهەڵدەدات و سەری هەڵداو لەدایک بوو، سەیری هۆکارەکان، ژینگە،ژیان، سایکۆلۆجیەتی کەسەکه بکەو لەفاکتەرو پاڵنەرو مۆتیڤە کۆمەڵاتی و سایکۆلۆجیەکان بکۆڵەوە.
بۆیە فۆدە ڕەتی دەکاتەوە، توندو تیژی به توندو تیژی وڵام بدرێتەوە، فۆدە پێمان دەڵێت ڕاستە تیرۆر لەدایکبووی بەندیخانەکانی میسرو هۆکارەکەی قامچی و شکەنجەدان و توندوتیژی بەرهەمی لێدان نییە، وەک ئەوەی ئیسلامگەراکان پاساوی بۆدێننەوەو دیعایەی بۆدەکەن،
وەلێ لەهەمانکاتدا بەتوندو تیژی و هەمان سیاسەتی تیرۆرستان و شکەنجەدان و سزادانی فیزیکی و جەستەیی، کێشەی تیرۆر چارسەرنابێت.
فەرەج فۆدە پێمان دەڵێت لەجیاتی ئەوەی بە چەک، ڕووبەڕووی چەکی تیرۆر ببینەوەو توندو تیژی لەدژی توندوتیژی بەکاربهێنینەوە، کە نەچارەسەرەو نەیش کۆتایی بە تیرۆر دێنێت، با ڕێگه لەگەشەسەندن و پەرەسەندنی ئیسلامی سیاسی بگرین و وەک خۆی لە مەترسی ئیسلامی سیاسی بڕوانین و هەڕەشەی ئیدۆلۆجیەت و فکری ئیسلامی سیاسی ئاوێتە لەعروبەت و شۆڤێنیەت، بۆ سەر هزری نەتەوەیی و ئاساییشی نەتەوەیی و ئایندەی دیموکراسیەت و سیکولاریزم و تولەرەنس و فرەیی و پێکەوە ژیان و مرۆڤ بوون و وڵات لەبەرچاو بگرین و موجامەلەیان نەکەین و دووڕووی و دوفاقی و ساردو سڕی و بێ موباڵاتی و خەمساردی لەهەمبەریان نەنوێنین و مەترسی ئیسلامی سیاسی حیسابی وەک خۆی لەبەرچاوان بگرین و هەزارو یەک حیسابی بۆ بکەین، ئەو مەترسیەی تەنها پەیوەست نییە بەوڵاتی میسرو سنوری دەوڵەتێک و جوگرافیایەکی دیاکراودا، بەڵکو لەمێژە بووەتە دیاردەیەکی کەونی و جیهانی و لەزۆربەی وڵاتانی دنیا کەم و زۆر بوونیان هەیەو مەترسین بۆ سەر ئاسایشی وڵات و ڕۆحی پێکەوەژیان و ئاشتی کۆمەڵایەتی و ئایندەی ئازادی و دیموکراسی و مرۆڤایەتی، بۆیە دەبێت مەترسیەکە بەهەندو لەبەرچاوبگیرێت، ئیسلامی سیاسی ئەگەر لەسەرئاستی سیاسیش شکست و فەشەلیان هێنابێت، لەچەندین وڵات دوای گەیشتنیان بەجڵەوی دەسەڵات، بەر باهۆزی زەمانەو نەفرەتی گەل کەوتبن و دۆڕابن، وەکو نموونەی میسرو تونس و سودان و مەغریب و ..تاد.. وەلێ لەسەر ئاستی کۆمەڵایەتی ،بۆ چەمکی تولەرەنس و گیانی فرەیی هێشتا هەڕەشەو مەترسی جدین و گەر حیسابیان بۆ نەکرێت، دەتوانن کۆمەڵ بەرەو هەڵدێرو ژیان بەرەو داخران و تاک سەرگەردان بکەن.بۆیەدەبێت مەترسیەکە لەبارچاوبگیرێت و وەکو خۆی حیسابی بۆ بکرێت و لەقەبارەی خۆی سەیربکرێت، هەموو ئەو تەیارە دینیە کۆنخوازانەی لەشێوەی ئەوانەی وڵاتی میسر، کەنووسەر باسیان دەکات، کە داوای گەڕانەوەی حوکمی شەریعەت و دەوڵەتێکی سیوکراتی دەکەن ،تاوەکو تێیدا دۆزەخێک بۆ هەموو دانیشتوانەکەی سازدەن و بەئاگرەکەی ئازادی و ژیان و کەرامەت و مافەکانیان بسوتێنن،ئەو ئیسلامگەراتوندڕۆیانەی فەرەج فۆدە پێی وایەکە کە سەرکەوتووبوون لەمیسر(لەو سەردەمەی فەرەج فۆدە لەژیاندا)بووە،لەڕاکێشانی هەست و سۆزی گەنجێکی زۆری خۆندەکاری زانکۆکان بۆلای خۆیان،ئەو گەنج و جەوانە هەرزەکارانەی ئاستی ڕۆشنبیری و هۆشیاری و زانیاری و مەعریفی و فیکریان لاوازو سنوردارەو بەئاسانی و لەبارێکی نالەباردا، بەهۆی شکستی حوکمەتی میسر، لەحوکمڕانیدا،لە بوارەکانی سیاسەت، ئابووری وکومەڵایەتیدا ئستغلال دەکرێن لەلای ئیسلامی سیاسی ئەو وڵاتەوە، دەکرێن بەپاروەکی چەورو نێچیرێکی سادەو دەکەونە داوی ئیخوانیزم و تۆڕی ئیسلامگەراکان و بە کۆمەڵێک قسەی خورافی و مەقولەی نەقڵکراوی سەر بەکلتوری سەدەکانی ناوەڕاست، کۆمەڵێک قسەی عاتفی و سەتحی و سەرەتایی، هەست و سۆزیان پێ جۆش دەدەن و عاتیفەیان پێی دەجوڵێننەوەو مێشکیان بە عەقڵیەتی کۆنەخوازانە بارگاوی دەکەن و لەخشتەیان دەبەن و ، ئەقڵ و هۆش و ئیدراک و مێشکیان هاکدەکەن و لە قاڵبی ئیدۆلۆجیای ئیسلامگەرایانەی خۆیان دەدەن و بەو شێوەیه جڵەوی هەست و سۆز و عەقڵیان دەکەوێتە ژێر دەستی ئیسلامیەفۆندەمێنتالیستەکان و ئینجا کە ڕام و کۆنترۆڵیان کردن چۆنیان بوێت لەشێوەی بوکەڵەیەکی یاریکردن ،لەپێناو ئامانج و مەبەستی خۆیان، بۆ یارییە بێتام و بێ ماناکەی خۆیان بەکاریان دێنن و شەڕی ئایدیۆلۆجیاو دۆگماکانی خۆیانیان پێدەکەن و دەیانکەن بە نەیارێکی سەرسەختی چەمکی عیلمانیەت و دووژمنی مرۆڤایەتی و مافەکانی ژن و ئازادیەکانی تاک و کومەڵێکی کراوەی مەدەنی مۆدێڕنێتەی سیکۆلارو سەردەمی و شارستانی.
بەو چەشنە فۆدە پێمان دەڵێت بە توندو تیژی، توندوتیژی چارەسەرنابیت،بەرلەوەی هەوڵدەیت. تیرۆر وەکو فیزیک لەناو بەریت، دەبێت کاربکەیت تا تیرۆر لەڕووی فیکریەوە، کزو لاواز بکەیت و سەرچاوەکانی تیرۆرو هۆکارەکانی بوون بەتیرۆرست لەناوبەریت ،ئەگەرنا هەوڵەکان هەمووی نەزۆک و بێ دەرەنجام و بێ سود و بێ مانا دەردەچن و تیرۆر هەرگیز بەتیرۆر لەناو ناچێت.
دەبێ سەرەتا ئەو مێژووە بکوژین کە تیرۆر دروست دەکات، ئەوتۆراسە هەڵوەشێنینەوە کە بارگاوی و لێوان لێوە بەفیکری تیرۆرو ئەو کتێبانە لەنێو بەرین کە دێڕەکانیان سیخناخن بە بیری توندڕۆیی، دەبێ پێش هەموو شتێک، گەرووی ئەو دەنگە نەشازو نەخۆش و ڕاسیزم و ڕادیکاڵ و ناتۆلەرانس و نامرۆفانەیە بگرین و بیخکێنین(مەجازیم مەبەستە)کە بۆنی سەبایەو کۆیلایەتی و جەنگ و کوشتنی مرۆڤەکانی لێدێت و هانی پەڕگیری و نالێبورەیی و ڕەگەز پەرستی و دەمارگیری دەدات و هۆکاری سەرەکییە بۆ لەدایک بوونی تیرۆر. دەبێت دەستکاری ئەو کەلەپووە بەپیرۆزکراو بە تابۆ کراو بە بڤەکراو بەهێڵکراوە بکەین، کەهەوێن و داینەمۆی فیکری تیرۆرو فاکتەری لەدایکبوونی تیرۆرستە.
فۆدە پێمان دەڵێت دەبێت، لەڕێگەی پەروەردەو خوێندن و ڕاگەیاندن، لەڕێگای دیموکراسیەت و سەروەری یاساوە، ڕەگی تیرۆر هەڵقەنین و ژێدەرەکانی تیرۆر وشککەین، دەبێت، کێشەی ئابووری و بێکاری و هەژاری، نەبوونی عەدالەتی کۆمەڵایەتی لاوازی دیموکراسیەت چارەسەربکرێت، کە ئەمانیش هۆکار گەلێکی سەرەکین زۆر جار بۆ پەڵکێش کردنی گەنجی دەست بەتاڵ و بێ کار، بۆ نێو ئەو کارەسات و فیکرە تیرۆراویە، گەنج بێ کارو ژیان بێت، زۆر خەتەرە، گەنجێک سەیردەکات، ژیانی ئێستای لە بێ مانایی و بێ کاری و بەتاڵیدا دەخوڵێتەوەو ئاسۆیەکیش نییە بۆ ئاییندەو داهاتووی، ئێ دەبێ بیرکردنەوەو کەسایەتی ئەو گەنجە، سایکۆلۆجیەتی و دروونی ئەوکەسە چی لێ بەسەربێت؟ چاوەڕێ مەکە ئە گەنجە ببێتە ئایندەی وڵات ، لەوڵاتێکدا ببینێت گەردیلەیەک ژیانی بۆ ئەو تێدا نییە!
لەکۆتاییدا
نوسەر گرووپ و حیزبە ئیسلامگەراکان بەسەر سێبەشدا دابەش و پۆلیندەکات، گروپێکیان تەبەنی پڕنسیپی شۆڕش یان توندو تیژی دەکات بۆ گۆڕینی سیستەم، ئەو گرووپە پێی دەگوترێت ئوسوڵی و ئیسلامی جیهادی یان فۆندەمێنتالیست و بناژۆخوازەکان، کەدەیەوێت لەڕێگەی توندوتیژیەوە ئەو دەسەڵاتەی کەبە بڕوای ئەو تاقمەڕادیکاڵە بێ بڕوایەو حوکم بە ئایین ناکات و باوەڕی بەحاکمیەتی دیموکراسی و گەل هەیە، لەجیاتی خواوەند، بۆیە دەبێت لە ڕێگەی توندوتیژییەوە لەڕەگەوە هەڵقەندرێت و بگوڕدرێت و لەشوێنیدا سیستەمێکیتری سیوکراتی تۆتالیتاری و دیکتاتۆری ڕۆبنرێت،گرووپی دووهەمیان، زیاتر گرنگی به ئابووری و کۆکردنەوەی سامان دەدات و دەیەوێت لەو ڕێگەیەکۆنترۆڵی بازارو کۆمەڵگەو هەموو شتێک بکات،سێیەم گرووپ، کە بە گرووپە تەقلیدی و کلاسیکیەکە ناسراوە، ئەویش گرووپی ئیخوانولمسلیمینە،
نوسەر پێمان دەڵێت هەرگرووپێک لەو سێ گرووپە ئیسلامگەرایەدا ساڵوخەت و تایبەتمەندی و شێوازی کارکردنی خۆی هەیە، گرووپی یەکەمیان مەترسیناکترینیانەو،هی دووەمیش سەرکەوتوترین و سێیەمەکەشیان کە ئیخوانولمسلیمینە، کاریگەرترینە،
وەلێ لەکۆتاییدا بیرمان نەچێت تیرۆر هەرتیرۆرە با(ڕوخسارەکانی هەمەجۆر و دەنگەکانی جیاوازبن، لەکۆتاییدا دڵەکان یەکن ،و ئامانجەکان یەک، و هەموان یەکن.٥٣)،هەرچەند تاکتیک و شێوازی کاریان جودابێت، وەلێ لەکۆتاییدا هەموویان یەک ئارمانج کۆیان دەکاتەوەو کاری لەپێناو دەکەن، ئەویش دروستکردنی دەوڵەتێکی سیوکراتی و حکومەتێکی ئایینی.
..