عێراق دەگەڕێتەوە بۆ سیستمی سەرۆکایەتی؟

عێراق 03/08/2022

ڕاپۆرت – چاودێر

خۆپیشاندان و ئالۆزییەکانی عێراق هەر تەنها لە چوونە سەر پەرلەمان و ناوچەی سەوز نەوەستان، بەڵکوو توویتێکی موقتەدا سەدر بۆ گۆڕینی سیستمی سیاسیی عێراق لە پەرلەمانییەوە بۆ سەرۆکایەتی هەمووانی ڕاچڵەکاند، چونکە لە عێراقدا هەمووان قوربانیی سیستمی سەرۆکایەتی بوون لە ڕابردوودا. ئایا ئەو کارە دەکرێت؟
موقتەدا سەدر، سەرۆکی ڕەوتی سەدر ڕایگەیاند، گۆڕانکاری لە دەستووردا دەکەن و دەبێت بگۆڕدرێت، بەڵام چوارچێوەی هەماهەنگی هاتە وەڵام و ڕایگەیاند، دەبێت گۆڕانکاری لە دەستووردا بە پیی دەستوور بێت نەک حەزی شەخسی و سیاسی.
لایەنە كوردییەكان تا ئێستا بە فەرمی هەڵوێستی خۆیان لەبارەی هەر جۆرە گۆڕانكارییەك لە سیستمی حکومڕانیی عێراق ڕانەگەیاندووە، ڕەنگە هۆكارەكەی ئەوە بێت زوو زوو ئەم جۆرە پرسانە دەوروژێنرێن و دواتر بە بێدەنگی پەردەپۆش دەكرێت.
لە ماددەی یەکی دەستووردا هاتووە: عێراق دەوڵەتێكی فیدڕاڵیی سەربەخۆی خاوەن سەروەرییە، سیستمی حوكمڕانییەكەی كۆماریی نوێنەرایەتیی (پەرلەمانی) دیموكراتییە.
بە هۆی سیستمی پەرلەمانییەوە، لە عێراق سەرۆك كۆمار، سەرۆكی حكومەت ‌و وەزیرەكان، سەرۆك‌ و ئەندامانی دادگای پێداچوونەوە، سەرۆكی داواكاری گشتیی، باڵیۆز و خاوەن پلە تایبەتەكان، سەرۆكی ئەركانی سوپا ‌و ئەوانەی لە پلەی فەرماندەی فیرقەدان، سەرۆكی دەزگای هەواڵگریی) لە لایەن پەرلەمانەوە متمانەیان پێ دەدرێت ‌و هەر لە پەرلەمانیش دەتوانرێت متمانەیان لێ وەربگیرێتەوە. هەروەها سیستمەکە گەرەنتیی بۆ بەسداریی هەموو لایەنەکان لە پڕۆسەی سیاسیدا ڕەخساندووە.
سیستەمی سەرۆكایەتی ئەو سیستمەیە كە لەسەر بنەمای جیاكردنەوەی سێ دەسەڵاتەكە (دەسەڵاتی یاسادانان، دەسەڵاتی جێبەجێكردن، دەسەڵاتی دادوەری) لە یەكتر دادەمەزرێت، بەڵام دەسەڵاتێكی زیاتر بە سەرۆكی وڵات دەدات، لەم سیستمەدا دەسەڵات دەدرێتە دەست سەرۆكێك كە لەناو خەڵكەوە بەشێوەی ڕاستەوخۆ هەڵبژێردراوە نەك لەناو پەرلەمانەوە.
بە گشتی كۆمەڵگە دیموكراتییەكان لە جیهاندا بەرەو سیستەمی پەرلەمانی دەڕۆن، بەو پێیەی ئەم سیستمە زۆر وردترە لە چاودێریكردن‌ و لێپرسینەوە لە حكومەت تا ڕادەی سەندنەوەی متمانە لە حكومەت لەلایەن پەرلەمانەوە.
ئەگەری دروستبوونی دیكتاتۆرییەت لە سیستەمی سەرۆكایەتیدا بەهێزترە لە سیستەمی پەرلەمانی، بە جۆرێك ڕێژەی 80%ی ئەو وڵاتانەی سیستمە سیاسییەكەیان سەرۆكایەتییە بوون بە وڵاتێكی دیكتاتۆری، بەڵام لە بەرامبەردا ئەوانەی سیستمەكەیان پەرلەمانییە ڕێژەی 39%یان بەرەو دیكتاتۆرییەت ڕۆیشتوون.
لە ئێستای عێراقدا کە بارودۆخ ئاڵۆزە و سەقامگیری و ئارامی و لیکنزیکی و لێکتێگەیشتن نییە، هەر جۆرە گەڕانەوەیەک بۆ سیستمی سەرۆکایەتی گەڕانەوەیە بۆ جۆرێک لە دیکتاتۆرییەتی هێزە باڵادەستەکان. بەڵام ئایا سیستمی سیاسیی عێراق بەو ئاسانییە دەگۆڕدرێت؟
هۆsیار عەبدوڵڵا، پەرلەمانتاری پێشووی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق ڕایگەیاند: بەهەڵەدا چووە ئەوەی پێی وابێ سیستمی سیاسیی ئێستای عێراق لەسەر لێواری گۆڕانکارییە و لە ماوەی چەند ڕۆژێکی کەمدا ئەو گۆڕانکارییە یەکلا دەبێتەوە.
دەشڵێت: "نەخێر، لەم ڕۆژانەدا ڕەنگە جۆر و قەبارەی کێکی دەسەڵات بگۆڕێ، بەڵام بەداخەوە ڕژێمی سیاسیی ئێستای عێراق بەو خێراییە ناگۆڕێ!"