ئارام برینێكه ساڕێژ نابێته‌وه
کوردستان 5 کاتژمێر پێش ئێستا
مەلا بەختیار
دوای داگیركردنی چاودێر، كه یه‌كێك له چاوگه‌كانی رۆشنگه‌ری و ئه‌ندێشه‌ی ئازاد بوو، به‌داخه‌وه ئه‌مساڵ، ناتوانین وه‌كو پێویست یادی شه‌هید ئارام بكه‌ینه‌وه. به‌ڵام به‌م وتاره و به دركاندنی هه‌ندێك راستی، هه‌وڵده‌ده‌ین ئارام بهێنینه‌وه ویژدانی نه‌وه‌ی دوای راپه‌ڕین. نه‌وه‌یه‌ك تاڕاده‌یه‌ك به نوسینی بیره‌وه‌ری چه‌واشه و چاوپێكه‌وتنی چه‌واشه و گوتاری چه‌واشه، راستیه‌كانی لێ شێوێندراوه. به‌ڵام دڵنیاین، راستیه‌كانی مێژوو، گه‌رچی هه‌ورێكی چڵكن، پێشی دره‌وشانه‌وه‌یان بگرێت، به‌ڵام له‌دوائه‌نجامدا، ته‌واوی راستیه‌كانی هه‌ر ده‌دره‌وشێنه‌وه.
شه‌هید ئارام، كه یادی ده‌كه‌ین، كه بیری ده‌كه‌ینه‌وه، كه هه‌ندێك راستی ده‌رباره‌ی ده‌ڵێین، هیچ مه‌رامێك و رقێك و ململانێیه‌كی نوێ، هانده‌رمان نییه. به‌ڵكو له‌و مێژووه‌دا، كه هه‌م شه‌هیدان و هه‌م زیندوه‌كانی كۆكردۆته‌وه، هه‌روه‌كو چۆن له رابردودا، باڵه‌كانی ناو یه‌كێتی رێبازی جیاوازی ئایدیۆلۆژیمان هه‌بوو. سه‌ره‌ڕای كاری هاوبه‌شی گه‌وره‌ی شۆڕش به‌رپاكردن (مانگی 7ی 1976) له‌ناو وڵاتدا، به‌ڵام نه گوناحێكی گه‌وره و نه تاوانیشه، هه‌ندێك راستی هه‌یه، ئه‌وكاته رویانداوه، ئێستا یان له‌مه‌ودوا باسیان بكه‌ین. باسكردنێكیش، به میتۆدی ره‌خنه‌گرانه، نه‌ك به میتۆدی پیاهه‌ڵدان و چه‌واشه‌كردنی راستیه‌كان. هه‌روه‌كو چۆن هه‌ن ده‌یانه‌وێت باسكردنی روداوه‌كانی مێژووش، بكه‌نه پێخۆری هه‌لپه‌رستی و پله‌خوازی.
خوێنه‌ر ده‌به‌ینه‌وه ناو روداوه‌كانی ساڵی 1975، ئه‌وكاته‌ی كه به‌داخه‌وه، سه‌ركردایه‌تی و شانه‌كانی كۆمه‌ڵه له شاره‌كانی كوردستاندا، له (3/9/1975)ه‌وه كه‌وتنه به‌ر په‌لاماری فاشستیانه‌ی رژێم. به هه‌ڵه‌یه‌كی بچوك، بۆ چۆنێتی په‌یوه‌ندیكردن به ده‌ره‌وه‌ی وڵات، له‌رێگه‌ی كه‌سێكی عه‌ره‌به‌وه، كه په‌یكی نێوان مام جه‌لال و سه‌ركردایه‌تی كۆمه‌ڵه بوو، كاره‌ساتی گه‌وره له كۆمه‌ڵه قه‌وما.
هه‌مووی سێ مانگی نه‌خایاند، كۆمه‌ڵه بێ سه‌ر و سه‌ركردایه‌تی مایه‌وه. پاره و په‌ناگایه‌ك و ته‌نانه‌ت ماتۆرسكیلێكیشمان نه‌بوو. له‌سه‌ر شانی هاوڕێیانی كۆمه‌ڵه و كه‌سوكاریان ئه‌ركه‌كانمان راده‌په‌ڕاند. خه‌ریكبوو نائومێدی له‌ناو كۆمه‌ڵه‌دا ته‌شه‌نه‌ی ده‌سه‌ند. ئیتر نه‌ده‌كرا، هاوڕێیانی هه‌رێمه‌كانی كوردستان (ئه‌وكاته رێكخستنی پارێزگاكان ناوی هه‌رێم بوو) ده‌سته‌پاچه دانیشن و شیرازه‌ی رێكخستنه‌كان نه‌گرنه‌وه. به هیمه‌تێكی مێژوویی، شاده‌ماره‌كانی رێكخستنه‌كانی شاره‌كانی: كه‌ركوك، هه‌ولێر، خانه‌قین، به‌غداد، گه‌رمیان، راپه‌ڕین و بتوێن، كۆیه، ناوچه‌ی باڵه‌كایه‌تی، هه‌ڵه‌بجه، دۆزرانه‌وه‌و رێكخرانه‌وه. بێگومان سلێمانی مه‌كۆی كۆكردنه‌وه‌ی ئه‌و هه‌رێمانه بوو.
شه‌هید ئارام، سالار عه‌زیز، مه‌لا به‌ختیار، له سلێمانی بوون. شه‌هید ئازاد له كه‌ركوك و شه‌هید عه‌بدولره‌زاقیش له هه‌ولێر بوون. لێره‌وه ده‌ستكرا به چۆنێتی راپه‌ڕاندنه‌وه‌ی ئه‌ركه‌كان. بۆ مێژوو ده‌بێت بیڵێم: كه‌م كادری كۆمه‌ڵه هه‌بوو ئاماده‌ی تێكۆشان نه‌بێت. هاوڕێیانی زیندانیش، بۆ به‌ته‌نگه‌وه‌هاتنی شه‌هید ئارام و كۆمیته‌ی هه‌رێمه‌كان، تاكوته‌رایان نه‌بێت، جوامێر بوون.
تێكۆشانی كۆمیته‌ی هه‌رێمه‌كان هێنده تۆكمه بوو، رێكخستنه‌كانیش ئه‌وه‌نده به‌ده‌ست‌وبرد هاتن به‌پیر كۆمیته‌ی هه‌رێمه‌كانه‌وه، هه‌تا نه‌ورۆزی (1976) كۆمه‌ڵه خرایه‌وه سه‌ر شاڕێی ئاماده‌كاری بۆ شۆڕش.
دكتۆر فوئاد مه‌عسوم، دوو به‌رگ یاداشتی خۆی بڵاوكردۆته‌وه. به‌جوانی رۆژ به رۆژ و كاتژمێر به كاتژمێر، باسی كۆبونه‌وه‌كان و بڕیاره‌كان و چالاكیه‌كانی له ده‌ره‌وه‌ی وڵات، كردووه. ده‌توانم بڵێم: له‌دوای دامه‌زراندنی یه‌كێتی، نوسینی ده‌یان كتێب، یاداشت و بیره‌وه‌ری، له‌سه‌ر ئه‌و مێژووه، ئه‌م دوو به‌رگه‌ی دكتۆر، سه‌باره‌ت به ورده‌كاری چۆنێتی دامه‌زراندنی یه‌كێتی؛ دانانی ئه‌ندامانی دامه‌زرێنه‌ر؛ رۆڵی یه‌كه‌یه‌كه‌یان؛ مه‌سره‌فی زۆریان؛ ئینجا بێتاقه‌تبونی هه‌ندێكیان؛ جێبه‌جێنه‌كردنی ئه‌ركه‌كانیان و سه‌رئێشه دروستكردنیان، هاوشانی راپه‌ڕاندنی ئه‌ركه‌كانی یه‌كێتی له ده‌ره‌وه‌ی وڵات. كه بێگومان به‌شێك له دامه‌زرێنه‌ران، له ده‌ره‌وه‌ی وڵات، به‌هیمه‌ت بوون و به‌رنامه‌ی شایسته‌ی قۆناغه‌كه‌یان دارشتووه (سه‌ره‌ڕای هه‌موو جیاوازیه‌كانمان).
كۆدی نهێنیه‌كانی په‌یوه‌ندی ده‌سته‌ی دامه‌زرێنه‌ر له‌ده‌ره‌وه‌ی وڵات، به‌ناوه‌وه‌ی وڵات، دكتۆر فوئاد به‌جوانی باسی ده‌كات. كه مانگی چواری 1976 یه‌كه‌مین جار توانیویانه په‌یوه‌ندی به كۆمه‌ڵه و بزوتنه‌وه‌ی سۆسیالیسته‌وه بكه‌ن.
به‌رده‌وام ئێمه‌ش هه‌ر وامان وتووه، كه له‌و ماوه‌یه‌ی دكتۆر فوئاد باسی كردوه، یه‌كه‌مین جار كۆمیته‌ی هه‌رێمه‌كان به نامه‌ی شه‌هید ئارامه‌وه، شه‌هید جه‌ماله ره‌شمان نارد بۆ لای مام جه‌لال، دوای ئه‌وه‌ش حاجی عوسمانی مام برایمی خوالێخۆشبومان هه‌ر بۆ لای مام جه‌لال نارد. لێره‌دا هه‌ركه‌سێك ده‌توانێت دكتۆر فوئاد به‌به‌ڵگه‌یه‌كه‌وه به‌درۆبخاته‌وه، كه‌واته ئێمه‌ش ده‌بێت دانی پیا بنێین هه‌ڵه‌مان كردووه. به‌ڵام نه ئێمه هه‌ڵه‌مان كردووه، نه دكتۆر فوئاد. ئه‌وه‌ی نوسراوه، راستیه‌كانه.
ئه‌وكاته‌ی كۆمیته‌ی هه‌رێمه‌كان نامه‌یان بۆ مام جه‌لال نوسی، داواشیان لێده‌كرد، كه‌ی دێته‌وه بۆئه‌وه‌ی هاوزه‌مان شۆڕش به‌رپا بكه‌ین، ئه‌مه به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌یه كه كۆمیته‌ی هه‌رێمه‌كان، مام جه‌لالیان ره‌تنه‌كردۆته‌وه. پێشتریش له‌گه‌ڵ سه‌ركردایه‌تی كۆمه‌ڵه، له‌سه‌ر دامه‌زراندنی یه‌كێتی، گفتوگۆ هه‌بووه، كه نامیلكه‌ی (یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان بۆچی؟) گه‌یشته ده‌ستی كۆمه‌ڵه، به‌گشتی نزیكبوو له بۆچونه‌كانی ئیمه. ئه‌مه‌شمان پێخۆش بوو. هه‌ربۆیه شه‌هید ئارام نامیلكه‌كه‌ی وه‌رگێڕا. به‌تایبه‌تی كه باسی نیمچه به‌ره ده‌كرا و مام جه‌لال كۆمه‌ڵه‌یشی به داینه‌مۆی یه‌كێتی ده‌زانی. له نامه‌كاندا كه بۆی ده‌نوسین، جه‌ختی له‌مه ده‌كرده‌وه، كه به‌بێ كۆمه‌ڵه هه‌رگیز شۆڕش ناكرێ و كۆمه‌ڵه به‌ره‌و پارتی پێشڕه‌و له‌ناو یه‌كێتیدا، گه‌شه‌ده‌كات.
دوای ئه‌وه‌ی مام گه‌ڕاوه‌ته‌وه، نوێنه‌رانی كۆمه‌ڵه له سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی، ده‌نگمان داوه بۆئه‌وه‌ی سه‌ركردایه‌تی ناوه‌وه‌ی وڵات و ده‌سته‌ی دامه‌زرێنه‌ر، تێكه‌ڵاو بكرێن و مام جه‌لالیش كرایه سكرتێری گشتی یه‌كێتی. تا ئێره، له‌وكاته‌وه نامیلكه‌ی (یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان بۆچی)مان ده‌ستكه‌وت، هه‌تا دامه‌زراندنی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی و ده‌نگدان به مه‌كته‌بی سیاسی و سكرتێری گشتی یه‌كێتی، كۆمه‌ڵه له‌ناو پرۆسه‌كه‌دا، سه‌رباری هه‌ندێك ناكۆكی و كێشه‌مان له‌گه‌ڵ بزوتنه‌وه‌ی سۆسیالیست و ته‌رحه‌كانی مام جه‌لالیش، به‌ڵام ئه‌ركه هاوبه‌شه‌كانمان پێكه‌وه راده‌په‌ڕاند. ئیتر بۆچی هه‌ركاتێك باسی رێبازی جیاوازی كۆمه‌ڵه و باڵه‌كانی تری یه‌كێتی بكه‌ین، به گوناح ده‌زانرێ؟! رێك ئه‌وه گوناحه راستیه‌كان چه‌واشه بكرێ.
ئێستا دێمه سه‌ر ئه‌و مه‌سه‌له هه‌ستیاره‌ی كه بۆچی، شه‌هید ئارام نه‌هاته سه‌ركردایه‌تی و مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتی؟ هه‌ندێك له هۆكاره‌كانی باس بكه‌م. هه‌ندێكیشی هه‌ڵگرم بۆ ده‌رفه‌تێكی دیكه.. جگه له‌وه‌ی هه‌ر له بنه‌ڕه‌ته‌وه، جیهانبینی سیاسی و ئایدیۆلۆژی ئێمه، له‌گه‌ڵ بزوتنه‌وه، جیاواز بووه، بۆ ناو یه‌كێتی خۆیشی ته‌نها وه‌كو نیمچه‌به‌ره‌یه‌ك و بۆ ئه‌ركه نه‌ته‌وایه‌تیه‌كان و خه‌باتی رزگاری، قبوڵمان بووه. نه‌ك كۆمه‌ڵه له‌ناو یه‌كێتیدا بتوێته‌وه. یان جڵه‌وی كۆمه‌ڵه بدرێته ده‌ستی كه‌سی تر. كاتێك كۆبونه‌وه هاوبه‌شه‌كه ده‌ستپێكرد، ده‌ركه‌وت له‌سه‌ر كۆمه‌ڵێك خاڵ ناكۆكین و جیاوازیه‌كانمان فراوان بوون، وه‌كو:
یه‌كه‌م: له‌سه‌ر چۆنێتی دابه‌شكردنی پۆسته‌كان، هه‌م ئێمه‌ی نوێنه‌رانی كۆمه‌ڵه، كه له كۆبونه‌وه‌كه‌ی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی (ئه‌یلولی 1977)، له دۆڵی گۆستێ به‌شدار بووین، ره‌خنه و تێبینیمان هه‌بووه، به‌ڵام دۆخی نه‌ته‌وه‌كه‌مان وا بوو، ده‌بوایه رێكه‌وتن زاڵبكه‌ین به‌سه‌ر به‌رپرسیارێتیماندا. هه‌ڵه‌مان كردبێ یان نا، ئه‌مه‌یان با میژوونووسان قوڵتر بیری لێبكه‌نه‌وه.
دووه‌م: چۆنێتی دابه‌شكردنی چه‌كه‌كان له‌ناو باڵه‌كانی یه‌كێتی، غه‌درێكی گه‌وره له كۆمه‌ڵه كرا. ئه‌مه له‌كاتێكدا كۆمه‌ڵه، له هه‌ڵه‌بجه، قه‌ره‌داغ، بازیان، گه‌رمیان، كه‌ركوك، هێزی سه‌ره‌كی بێ ركابه‌ر بوو. جگه له‌وه‌ی به‌رپاكه‌ری شۆڕش بوو.
سێهه‌م: ده‌بوایه، له‌به‌رامبه‌ر دانانی شه‌هید عه‌لی عه‌سكه‌ری به لێپرسراوی مه‌كته‌بی عه‌سكه‌ری، شه‌هید ئارام بكرێته جێگری سكرتێری گشتی. دیاریشه بۆ نه‌كرا. به‌ڵكو ده‌مانبیسته‌وه، كه ده‌شویسترا، رۆڵی شه‌هید ئارام كه‌مبكرێته‌وه. ئه‌مه له‌كاتێكدا ئارام رابه‌ری هه‌ڵسانه‌وه‌ی شۆڕشه له‌ناو كوردستاندا.
ئه‌ندامانی كۆمیته‌ی هه‌رێمه‌كان (شه‌هید ئازاد هه‌ورامی، سالار عه‌زیز، مه‌لا به‌ختیار) هه‌روه‌ها ملازم عومه‌ر، كه حسابی كۆمیته‌ی هه‌رێمه‌كانمان بۆ ده‌كرد، هیچمان هیچ نامه‌یه‌كمان بۆ شه‌هید ئارام ده‌رباره‌ی ئه‌و كێشانه، نه‌نووسی. ئه‌وه‌ی كه راستیه‌كانی كۆبونه‌وه‌كان و چۆنێتی دابه‌شكردنی چه‌كه‌كان و پاره و پله‌وپایه‌كانی، گه‌یاندبووه شه‌هید ئارام، مامۆستا عوسمان بوو (مامۆستا نه‌ریمان). دوایی به غه‌درێكی گه‌وره، تیرۆریان كرد. یه‌كه‌مین تێكۆشه‌ری تیرۆركراوی مێژووی كۆمه‌ڵه و یه‌كێتیشه. هه‌موو قسه‌كانیشی راست بوون، كه بۆ كاك ئارامی گێڕابوه‌وه. له‌سه‌ر بڕیاری شه‌هید ئارامیش هاتبووه دۆڵی گۆستێ و هه‌ر له‌سه‌ر بڕیاری ئه‌ویش گه‌ڕابوه‌وه لای شه‌هید ئارام.
كه‌وابێ: له یه‌كه‌مین په‌یوه‌ندی كۆمیته‌ی هه‌رێمه‌كان، به ده‌سته‌ی دامه‌زرێنه‌ره‌وه، هه‌تا ده‌گاته، گه‌ڕانه‌وه‌ی خوالێخۆشبووان مام جه‌لال و نه‌وشیروان، په‌یوه‌ندی كۆمیته‌ی هه‌رێمه‌كان و مام جه‌لال، سه‌ره‌ڕای جیاوازیه‌كانمان، ئاسایی بووه. نه‌مانهێشتووه كێشه‌كان لێكمان بترازێنێ. له‌دوای تێكه‌ڵاوكردنی كۆمیته‌ی سه‌ركردایه‌تی ناو وڵات و ده‌سته‌ی دامه‌زرێنه‌ر، ئه‌و كێشانه‌ی باسمانكردن، سه‌ریانهه‌ڵداوه.
له هه‌موو حاڵه‌تێكدا، وا باشتربوو شه‌هید ئارام له قه‌ره‌داغ نه‌مێنێت، له‌وه‌ش باشتر، ئه‌وه‌بوو وه‌كو باقی ئه‌ندامانی كۆمیته‌ی هه‌رێمه‌كان، خۆیشی بهاتایه بۆ دۆڵی گۆستێ، یان بۆ دۆڵی جافایه‌تی. بۆ مێژوو ده‌یڵێم: خۆی له كۆبونه‌وه‌كاندا بووایه، یان هه‌ندێك له‌و بڕیارانه‌ی كه غه‌در بوو له كۆمه‌ڵه، ده‌ستكاری ده‌كرا، یان كۆمه‌ڵه نه‌ده‌چووه ژێر باری هیچ یه‌كێك له‌و بڕیارانه. بۆیه، به‌ڕاستی.. شه‌هید ئارام برینێكه ساڕێژنابێته‌وه. ئه‌وانه‌ی له دامێنی لوتكه‌ی به‌رزی شه‌هید ئارامه‌وه، به‌ردی نامه‌ردی تێده‌گرن.. دڵنیابن كه‌ژاوه‌ی ژانی شه‌هیدبوونی ئارام.. هه‌تا دێت شكۆمه‌ندتر ده‌بێ.