(ئایا ئێمە هاوڵاتی عێراقین؟ )
لە وەڵامی بەیاننامەکەی وەزارەتی دارایی فیدڕاڵ لە 12/1/2025 لەسەر دیارنەمانی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم
نبين الآتي:
١- ئەوەی وەزارەتی دارایی وەک خۆی دادپەروەر نەبووە و پابەند نەبووە بە بڕیارەکانی دادگای فیدڕاڵی سەبارەت بە پێدانی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بەبێ هیچ بەربەستێک، چونکە دارایی حسابی وەزارەتی دارایی و ئابووری کردووە لە هەرێم، بەپێی ئاشکراکردنی هەژماری بانکی وەزارەت لە بانکی ناوەندی عێراقی، لقی هەرێم / هەولێر بەبڕی (10,026,883,844,549) دینار دوای لێکچوون. بڕی (726,995,775,414) دینار وەک خانەنشینی و داهاتی باج دابەشکراوە، لەکاتێکدا بڕی تەرخانکراوە بۆ هەرێم، بەپێی خشتەی (E) لە بودجەی فیدراڵی بۆ ساڵی 2024 بڕی (11,576,521,335,000) دینارە، کە کەمتر لە (822,642,015,037) دینار تەرخانکراوە.
2-سەبارەت بە داهاتە نا نەوتییەکان، ئێمە ڕایدەگەیەنین کە بڕی (4,347,484,382,654) دینار کۆی داهاتی نا نەوتی هەرێمە تا 30/11/2019 و بەپێی باڵانسی هەرێم بۆ مانگی نۆڤەمبەری 2024 لەلایەن ئێمەوە نێردراوە بۆ وەزارەتی دارایی و ئەوەی وەزارەتی دارایی ئاماژەی پێکردووە. هەرێم پابەند نەبووە بە ناردنی پارەی نا نەوتی بۆ وەزارەتی دارایی فیدڕاڵ، ئەم نووسراوە بە جوملە و بە وردی رەتدەکەینەوە، بڕی (399,168,964,500) دینار هاتۆتە سەر حسابی وەزارەتی دارایی فیدڕاڵ لە بانکی ناوەندی عێراقی. هەرێم / هەولێر و بەپێی ماددەی (29) لە یاسای چاودێری دارایی ژمارە (6)ی ساڵی 2019 و بەپێی ئەو ڕێککەوتنەی کە کراوە لەنێوان سەرۆکی حکومەتی فیدڕاڵ و سەرۆکی هەرێم بۆ دانانی 50%ی داهاتی نا نەوتی فیدڕاڵی وەک مانگی ئایار ساڵی 2024 لەکاتێکدا کە ماوەتەوە داهاتی ناوخۆ بۆ خەرجی کارپێکردنی دامەزراوەکانی حکومەت و وەبەرهێنانی هەرێم خەرجکراوە هەروەها بۆ داپۆشینی ئەو کەموکوڕییەی کە بەهۆی سیاسەتە چاوپۆشییەکانی وەزارەتی دارایی فیدراڵەوە لە مامەڵەکردن لەگەڵ هەرێمدا دروستکراوە، بەنمونە پێنەدانی دەرماڵەی فەرمانبەران و پلە بەرزکردنەوە لەچەند وەزارەتێکی مەدەنی و سەربازی بەپێی یاسا و ڕێنماییەکانی حکومەتی هەرێم، کاتێک وەزارەتی دارایی کرایەوە کە بۆچی ئەم بڕە پارانە خەرجکراوە، وەڵاممان لە کتێبەکەیدا، ژمارە (29895) لە (6/11/2024) هاتووە کە بەخشینەکان ڕاگیرابوون. بەرزکردنەوە و بەرزکردنەوە بۆ نەگرتنی خشتەی بودجەی فیدڕاڵی لەو بارەیەوە دواتر دەرکەوت کە پێدانی دەرماڵە و پلە بەرزکردنەوە بەردەوامە لە دامەزراوە فیدڕاڵییەکان وەک لە هاوپێچدا هاتووە لە دوو فەرمانی وەزاری (34618 لە 13/8/2019 و 42636 لە 29/9/2019) ئەمەش باشترین بەڵگەیە بۆ پەیڕەوکردنی سیاسەتی دووبەرەکی.
3- لەبەردەوامی ئەم بەدواداچونەی وەزارەتی دارایی فیدراڵ، ئەم وەزارەتە یاسای یەكپۆشی جێبەجێ دەكات، كە بڕیاری خانەنشینی جێبەجێ دەكات و زیادەی مووچەی خانەنشینی نەداوە، كە بڕیارەكەی دادگای فیدراڵ پێویستی بە سەرۆكی هەرێمە. حکومەتی فیدڕاڵ و سەرۆکی هەرێم بۆ جێبەجێکردنی ئەم یاسایە، لەکاتێکدا حکومەتی هەرێم پابەندە بە راکێشانی زیادەی نا نەوتی و داهاتی زیادەی نزیکەی (55) ملیار دیناری مانگانە، کە ئەمەش بەپێی بڕیاری دادگای باڵای فیدڕاڵی ژمارە (212/2022) ئەنجام نەدراوە.
4-هەروەها، چەند بڕیار و باسێك بۆ شڵەژانی هەرێم دژی بڕیاری دادگای باڵای فیدڕاڵی ژمارە (224 و یەکەی 269/فیدڕاڵی/2023) کە لە پەرەگرافی شەشەمی بڕیارەکەیدا ئاماژە بەوە کرا کە هەر ناکۆکییەک لەنێوان حکومەتی فیدڕاڵی و حکومەتی هەرێم لەسەر جێبەجێکردنی نابێت ماددەی یاسای بودجەی فیدڕاڵی ببێتە هۆی وەرنەگرتنی فەرمانبەران و خانەنشینان و سودمەندانی تۆڕی چاودێری كۆمەڵایەتی موچەی مانگانەیان لەوادەی دیاریكراودا. ئەگەرنا شكستی نەناردنی موچەی فەرمانبەرانی پارێزگاكە و بەپێی ماددەی حەوتەم بڕیاری، خوای گەورە، بە سەرپێچی ماددەی (17) دەستور دادەنرێت، بە ناوی: (14، 16، 22، 23، 24، 25، 26، 27، 28، 29، 30، 31، 32، 33، (34، 35، 36).
5- وەزارەتی دارایی فیدراڵ لەبارەی خەرجكردنی مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینانی (سەربازی و شارستانی) ئاشكراكرا، تۆڕی چاودێری كۆمەڵایەتی، كەس و كاری شەهیدان و زیانلێكەوتوان (820268) كەس بەبڕی (677،121،658،862) دینار بۆ مانگی كانوونی دووەمی 2024 كە پارەمان بۆ تەرخانكراوە. بڕی (264,698,348,912)دینار بۆ ئەو خلیسکانەی لەسەرەوە ناویان هاتووە بەژمارە (35926 لە 31/12/2024) کە هیچ دینارێک پارەی خانەنشینی (مەدەنی و سەربازی) بۆ هەمان مانگ تەرخان نەکراوە، سەرەڕای تەرخانکردنی پێویست دوای ڕازیبوونیان بە گواستنەوەی (430,000,000) دینار. بۆ مووچەی خانەنشینی پرسیار لێرەدا ئەوەیە: ئایا ڕەوایە ئەم بەشە لە شایستەکانی بێبەش بکرێت و ئایا مەعقولە یەک لەسەر سێی بڕی پێویست دابەش بکرێت؟
6-پێدراوە کە خەرجیی دارایی و وەبەرهێنان لەلایەن وەزارەتی دارایی فیدراڵەوە، راکێشانی داهاتە نا نەوتییەکان پاشەکشە کراوە، سەرەڕای ئەوەی وەزارەتی دارایی فیدراڵ بڕی (22,082,901,444,287) دینار و هەروەها بڕی (4,737,106,068,628) دینار وەک پێشەکی خەرجی وەبەرهێنان تەرخانکراوە. پارێزگاكانی تری عێراق، لەكاتێكدا هەرێم یەك دیناریش بۆ هەمان مەبەست پارە نەدراوە
7- داوای وەزارەتی دارایی فیدراڵ کە شایستەی دارایی فەرمانبەرانی هەرێم بە شێوەی مانگانە ڕاست نیە کاتێک هەندێک جار پارە دەنێرێت بە شێوەی ژەم، ڕەنگە هەندێک جار بگاتە هەشت ژەم لە مانگێکدا، لە بەرواری دووریشدا. ڕەنگە بگاتە مانگی داهاتوو و دواتر لەڕێگەی چەند سەرچاوەیەکی جیاوازەوە پێدانی مووچەی چەند وەزارەت و ناحیەیەکی ڕاگرت بۆ ئەو کاتەی گەیشتۆتە پێنج مانگ جیا لە بڕیاری دادگای باڵای فیدڕاڵی و سپۆنسەری یاساکان و مافی دەستوری. وەک لە ئاشکرا کردنەکەدا هاتووە لە حساباتی هاوپێچ بۆ دارایی مانگانە لەلایەن وەزارەتی دارایی فیدڕاڵی بانکی ناوەندی عێراقی/هەولێر.
8-سەبارەت بە رێكارەكانی جێگیركردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم، حكومەتی هەرێم رێكارەكانی یەكلاكردنەوەی بە پڕۆژەیاسایەكی (حكومەت) تەواو كردووە و بەپێی كتێبی دادگای فیدراڵی ژمارە (111/ت. ق/20/1405) لە (3/7/2024) نێردراوە بۆ سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان-عێراق لەگەڵ پاسپۆرت بۆ ڕێکخستنەوەی مووچەی فەرمانبەران لە بانکە حکومی و ئەهلییەکان لەلایەن بانکی ناوەندی عێراقەوە. نزیکەی (750) هەزار فەرمانبەر تۆمارکراوە و (220) هەزار فەرمانبەر مووچە وەردەگرن لە ڕێگەی ڕێکخستنەوەوە.
وەزارەتمان پێی خۆشە ئامادەیی خۆی بۆ وەرگرتنی هەر لیژنەیەکی دۆزینەوەی ڕاستی نێودەوڵەتی ڕابگەیەنێت، دایکی عێراقی بێت، دەرگای وەزارەتمان بەڕووی هەمووان کراوەیە، چونکە کراوە بووە بۆ تیمی هاوبەشی نێوان ئەنجومەنی چاودێری دارایی فیدڕاڵ و ئەنجومەنی چاودێری دارایی لە هەرێمی کوردستان.
(ئێستاش ئێمە هاوڵاتی عێراقین؟ ))
وەزارەتی دارایی و ئابووری
بەڕێوەبەرایەتی ڕاگەیاندن و پەیوەندییەکان
14/01/2025 ميلادي
24/ بفرانبار / 2724 كوردي