31 /ی ئاب بۆ پەند وەرگرتنە، یان شەڕە جنێو؟
بەشی توێژینەوەی چاودێر
دوو رۆژی رابردوو بە بڕیاری رەسمی هەردوو حزبی دەسەڵاتداری کوردستان (یەکێتی و پارتی) بەیاننامە و کۆمێنتنامە و جنێونامە، لە تەلەفزیۆن و سۆشیال-مێدیادا، هاڕەیان دەکرد. زۆربەی نوسینەکان و ڕەخنەکان و بڕیارەکان، بۆکروزی ساڵی (1994-1997)ی لێهەڵدەستا. کە ئەو سێ ساڵە، ساڵانی شومی مێژووی کوردایەتی بوو.
بە درێژایی مێژوو، هێنانی داگیرکەر یان چونە پاڵ داگیرکەر، دژی دۆزی نەتەوەیی- دیموکراسی نە پاساو هەڵدەگرێ و نە پینەش دەکرێ.
کاتێک میری بەدرخان راپەڕی و لە دەوروبەری موسڵدا شەڕی رزگاری دەکرد، یەزدانشێری ئامۆزای یەکەمین شەرمەزاری کوردایەتی و هەڵدێری عەسکەری قەوماند و عوسمانیەکانی هێنایە سەر قەڵای میر .. کە پایتەختی میرنشینی بۆتان بوو، پاشان کە بۆی دەرئەکەوێ خیانەت چەند شەرمەزاری کردوە، ویستی ئەم خیانەتە پارسەنگ بداتەوە و خۆی دژی عوسمانیەکان راپەڕی.. بەڵام هەرگیز نەیتوانی لە مێژوودا هێنانی داگیرکەران بۆ سەر میرنشینی بۆتان ، لە ویژدانی نەتەوەی کورددا، بسڕێتەوە.
دوای ئەوە لە میرنشینی باباندا، براکانی میر و میرزادەکان، داگیرکەرانی عیراق و تورکیا و ئێرانیان هێنایە سەر یەکتر، سەرەنجام میرنشینی بابان لەناو چوو.. ئەو میر و میرزادانە هەموویان بەسەرشۆڕی برانە ئیستەنبوڵ و لە دیوەخانی شکستیاندا، هەر خەریکی خەم و خەفەت هەڵڕشتن بون.. بەڵام دادی نەدان و جارێکی دیکە نەهاتنەوە کوردستان!!
لە کۆماری مەهاباد دا.. چەندین هۆز خیانەتیان لە پێشەوا قازی و پاشان مەلا مستەفا کردو چونە پاڵ ئەرتەشی شا، سەرئەنجام مێژوو ئەوانی شەرمەزار کردو پێشەوا بە نەمری و بارزانیش بەسەر بڵندی چوونە مێژوو!
لە شۆڕشی ئەیلولدا هیچ دەرسێک لە مێژوو وەرنەگیرا، بە پاساوی ئایدۆلۆژی نەزۆکی ئەو سەردەمە، 1964-1970 جەلالی جیابونەوە و چونە پاڵ حکومەت و شەڕی ناوخۆ رویدا.. بەڵام حکومەتی عیراق 1970 هەر وەکو عوسمانیەکان و یەزدان شێری لێ کردن، داوای بارزانی قبوڵ کردو پارتی (شۆڕشگێری- جەلالی) چەک کرد، دیارە ئەم پارتەش کارێکی باشیان کرد بانگەوازی بارزانیان قبوڵکرد و چونەوە ناو پارتی دایک..
ساڵی 1975.. کە هەرەسی شۆڕشی ئەیلول، بە بڕیاری سیاسی و سەپاندنی رێکەوتنامەی جەزائیر رویدا. دامەزرێنەرانی یەکێتی هەنگیان لە کلۆرە داری شەڕی ناوخۆ وروژاندەوە و لە بەیاننامەی دامەزراندنی یەکێتی و نامیلکەی (یەکێتی نیشتیمانی کوردستان بۆچی؟ ) دا.. وایان زانیوە بنەماڵەی بارزانی و پارتی جارێکی تر سەرهەڵنادەنەوە.. بۆیە هەرچی تۆمەتی کۆن هەبوو لە فەرهەنگی شەستەکانی جیابونەوەی جەلالی و مەلایی، دوپاتیان کردۆتەوە و بە حیسابی دامەزرێنەرانی یەکێتی هەناسەیان بۆ قیادەی موەقەتە نەهێشتبوەوە.. هەتا وایان لێ بکەن سوریا، لیبیا، فەلەستینیەکان و کورد، پشتیوانی پارتی- قیادەی موەقەتە نەکەن.. کوردیەکەی ویستویانە تەواو پەراوێزیان بخەن، بەڵام ئەم لێکدانەوەش کورتی هێنا، قیادەی موەقەتە هەتا دەهات هێزی پەیدا کرد و لە بادینان گورزێکی کوشندەی لە یەکێتی وەشاند و برایم عەزۆ و هەڤاڵەکانی شەهید کران. پاشان حەسەن خۆشناو و هەڤاڵەکانی، ئینجا شەهیدکردنی حەمە غەفور.. هەتا دەگاتە کارەساتی هەکاری، قوڵکردنی ناکۆکی سیاسی لە دامەزراندنی یەکێتیەوە لەگەڵ پارتی و بنەماڵەی بارزانی.. دەرس وەرنەگرتن بوو لە کارەساتەکانی مێژووی شەڕی ناوخۆ. بەرپاکردنی شەڕی ناوخۆش لەلایەن پارتیەوە، ساڵی 1976، دیسان دەرس وەرنەگرتن بوو لە شەڕی ناوخۆ و تێنەگەشتن بوو لەوەی سەردەمی تاک حزبی کوردایەتی بەسەرچووە، ئەم دوو هەڵە قورسە و تێک و پێک دانەی سەرەتاکانی بەرپاکردنەوەی خەباتی چەکداری لەلایەن یەکێتیەوە، وەکو هێرشی سیاسی.. پاشان کاردانەوەی عەسکەری لەلایەن پارتیەوە، وەکو پەلاماری عەسکەری.. هەر زوو دەریانخست کە برینەکانی جەلالی- مەلایی ساڵی 1970 تەنها داپۆشراوون. ئەگینا ماکی دوژمنکاریەکە هەر مابوو..
بە داخەوە 1975-1998 کە رێکەوتنامەی واشنتۆن کراوە، گەرم و سارد، شەڕی ناوخۆ بەردەوام بووە، لەوساوە بە فشاری ئەمریکا و یەکێتی ئەوروپا، شەڕی ناوخۆ هەتا ئێستا وەکو عەسکەری ڕاگیراوە،بەڵام هێزی پێشمەرگە یەک نەخراوە. دوو ئیدارەیی ماوە، گومرگەکان لەسەر دەسەڵاتی مەرکەزی حکومەتی هەرێم نین، دەستور نەنوسراوە. لەباتی ئەوەی ئەو کێشانە چارەسەر بکرێن، کەچی لەم یادەی 31/ی ئابدا، دەرکەوت دیسان ماکی ناکۆکی دوژمنایەتی لە نێوان هەردوو دەسەڵاتدا پاک پاک نەکراوەتەوە. مەترسی زۆریشی لەسەر کورد ماوە.
ئەمە چ مێژووەکە کورد هەیەتی؟ تەنها یەک جاریش دەرس لە رووداوەکان وەرنەگیراوە. کە هاتبێتە سەر بەرژەوەندی و سەپاندنی دەسەڵاتی حزبایەتی (حکومەت و سەروەری یاسا پشتگوێ خراوە)، بەداخەوە یەکێتی و پارتی گەڕاونەتەوە خانەی ڕەشی شەڕی کۆنە قین
دوای 28 ساڵ لە 31/ی ئاب، لەم چەند رۆژەدا ، دیسان مێژوومان زوخاو ڕێژکراوە و تەپڵی شەڕی ناوخۆی نوێ لێ دەدرێتەوە. هەموو ئەوانەی ئەم تەپڵە شومەی شەڕی ناوخۆ لێ دەدەنەوە، ئەوانەن کە یەک فیشەکیان بۆ بەرگری کردن لە یەکێتی لە شاخ و شاردا نەتەقاندووە، بەڵام ئێستا بونەتە قارەمانی مەیدانی قوڵکردنی ناکۆکیەکان. هیوادارین کە قەوما زوو رانەکەن!!!
سەیرە.. ئەدەبیات و بڕیاری هەردوولایان وای دەسەپێنن، هەر نوسەر و کادرێک جنێونەدا و باسی خیانەت نەکا.. دڵسۆز نیە. هەروەکو پێشتر ملیۆنەها جنێو بە یەکتر نەدرابێ.. هێرش نەکرابێتە سەریەکتر.. یەکتریش بە خائین ناوزەند نەکرابێ. ئێمە دڵنیاین پارتی لە بەرامبەر ئەم هێرشانەی یەکێتی لە ٣١/ی ئابدا، خۆی مەڵاس داوە لە ١٦/ی ئۆکتۆبەردا ئەوەی ئێستا بڵاوی نەکردۆتەوە دژی یەکێتی، هەمووی هەڵدەڕێژێ!!!
یەکێتی و پارتی.. بیرتان نەچێ، ساڵی 1998 هاوپەیمانی ستراتیژی بوون. بیرتان نەچێ کاتێک دانیشتنی پینە و پەڕۆی پەرلەمان لە سلێمانی- هۆتێل پاڵاس کرا.. کاک مەسعود فەرموی خەتای من و مام جەلال نەبوو.. شەڕەکەیان توش کردین!
دڵنیابن.. ئەم قسانە ، زوو یان درەنگ لەلایەن سەرکردە و سەرۆکەکانی ئێستا دەبیستنەوە، بەڵام کەی.. ئەو کاتەی لەم قۆناغەشدا، کە موچە و بودجە لە قوڕگی شێرە.. کە ٦٠ موچەی موچەخۆر لای حکومەتە و پارەی نیە بیداتەوە، بەڵام گەندەڵی بینەقاقای حکومەتەکەی گرتوە. دوای ڕوداوی نەخوازراو پەشیمان دەبنەوە!!!
کاتێک ئەم نەزانانە رادەچڵەکێنێ میرەکانی شەڕی ناوخۆو .. هەروەها میرزادەکانی ڕاگەیاندنی شەڕی ناوخۆ، کە باجێکی قورسی تری ئەم سیاسەتە نەزۆکەی ئێستای شەڕە جنێو دەدرێ!!! دوای ئەوەی ئەمانە لە چەوریەکانی دەستکەوتی شەڕی ناوخۆ، ئینتەلا دەکەن. ڤێلای جوانتر دەکڕن، سەیارەی گرانتر ڕیز دەکەن، ئەرز و باخی زیاتر داگیر دەکەن. سەرانەی زیاتر لە سەرمایەداران دەسەنن.
بە درێژایی مێژوو کێشەی بیرکردنەوەی سیاسی کورد وابووە.. کە دوای کارەسات.. دەڵێ ئاخ چیمان بەسەرهات!!