ئەمریكا بە تێگەیشتنێكی ترەوە سیاسەتی ناوخۆو جیهانیی بەڕێوەئەبات
ئێوارەی رۆژی هەینی 2 ی كانونی دووەمی 2017، چلو پێنجەمین سەرۆكی ویلایەتەیەكگرتووەكانی ئەمریكا لەگەڵ جێگرەكەیدا لە كاپیتال هێڵ، بە ئامادەبونی سەرۆكانی پێشوتر (جیمی كارتەر، بیل كلینتن، جۆرج دەبلیو بوشو ژنەكانیانو سەرۆكی پێشو باراك ئۆباماو میشیالی ژنیو كۆنگرێسمانو سیاسەتمەدارانو كەسایەتیە ناسراوەكانی ترو میوانێكی بەرچاو و سەدان هەزار كەس) سوێندی دەستورییان خوارد.
دیمەنەكانی ئەو رێورەسمە زۆر سەرنج راكێش بون لە هەمو روەیەكەوە كە ئەم ناوچەیە هەرگیز بە خۆوەی نابینێت، چونكە ئەو كلتورو تێگەیشتنو بیركردنەوەو فەلسەفەیەی ئەو كۆمەڵەی كە ئەوروپاو ئەمریكاو وڵاتە پێشكەوتوەكانی تر بەڕێوەئەبەن زۆر زۆر جیاوازن لەوەی ناوچەكەمان (خۆرەڵاتی ناوەڕاست). سەرۆكی پێشو و سەرۆكی نوێ روخساریان وەك یەك رونو جوان بو، ئۆباما-ی سەرۆكی پێشو زۆر بە پەرۆشتر بو بۆ رێورەسمەكە، دیموكراتەكان رویان خۆشتر بو لە كۆمارییەكان. هیلاری كلینتن كە خۆی بە شایستەتر ئەزانی پۆستی سەرۆكایەتیی بباتەوەو خۆی بە بەشخوراویش ئەزانی، كەچی لە هەركاتێك زیاتر شیك پۆشتر بو ئارایشتەكەیشی شایستەی ئەو رێورەسمە بو. بە كورتیی ئەو دیموكراسییەی كە ئەمریكییەكان باسی ئەكەن پەیڕەوكردنی هەر لە خۆیان جوانە. وەك سیناتۆر روی بلانت لە رێورەسمەكەدا ئاماژەی بۆ كرد لەساڵی (1789) ـەوە ئەم رێورەسمی دەستاودەستكردنەی دەسەڵاتە بە بەرچاوی خەڵكەوە ئەكرێت، ئاهەنگێكیشە بەر لەوەی دانانی سەرۆكی براوە بێت ئاماژەیە بۆ سەركەوتنی دیموكراسییو بۆ ئەوەیە بزانرێت چی ئەكەن بۆ ئەمریكاو پلانو تەگبیر چیە بۆ چوار ساڵی داهاتو.
لە سروتەكانی نزا كردنیش هەر ئاماژە كردن بو بۆ ئەوەی كە كردگار تواناو حیكمەتو لێبوردەیی بدات بە خەڵكو ئەوانەی وڵات بەڕێوە ئەبەن، كەچی تازە تازە لەم ناوچەیەی ئێمە هێزو دەسەڵات لە خۆسەپاندنو زەوتكردنی مافەكانە نەك حیكمەتو بەخشندەیی، سەرۆكو میرو پادشاكان بە تێرۆریستو خۆكوژەكان هەڕەشە لە ئازادییو مافی ژیانی هاونیشتمانییەكانی خۆیانو میللەتانی تر ئەكەن. بەراستیی ئەو ماوەیەی كە بەدیار شاشەی تەلەفزیۆنەكانەوە بوم بۆ تەماشا كردنی ئەم رێورەسمو روداوە گرنگەی وڵاتێكی گەورەی دیموكراسیی كە نەخشەی سیاسییو ئابورییو ئاشتییو ئۆقرەیی جیهانیشی بەدەستە، بەزەییم بە خۆمانو گەلانی ئەم ناوچەیەدا هاتەوە كە تازە بە تازە موناقەشە لەسەر ئەوە ئەكرێت ئایە داعش تێرۆریستە یان خەتادەكەنو هەڵەنو دەبێت ئامۆژگاریی بكرێن، تازە دەوڵەتە دەمارگیرە مەزهەبییو ئاینییەكانی عەرەبیی كەنداو دەستوەرئەدەنە كاروباری هەرێمەكانو دەوڵەتانی ناوچەكەو بە بەهاری عەرەبیی كاولیان ئەكەنو لەم كوردستانە بێ شانسەش دەهۆڵیان بۆ ئەكوتنو سەدان بەزەییو داخی تر، كە بەداخەوە وا لێك دەدرێتەوە هەرگیز ئێمە ناگەین بەو نازو نیعمەتە، تەنانەت خەڵكی ئەم ناوچەی خۆرەڵاتی ناوەڕاستە كە لەو وڵاتانەنو چەندین ساڵە لەناو ئەو كۆمەڵە پێشكەوتو و شارستانییانە ئەژین نەیان توانیوە تێكەڵیان بن لێوەیان فێربن، نەك هەر خۆیان بەڵكو نایەڵن مناڵەكانیشیان ئەو كلتورو ئایدیا شارستانیانە بچێتە ناخیانەوەو بە بیری تێرۆرو توندرەوییو دەمارگیریی پەروەردەیان دەكەنو بەردەبنە گیانی خەڵكی بێوەی لە وڵاتانە یان دەگەڕێنەوە بۆ وڵاتانی ناوچەكە بۆ ئەو شەڕانەی كە بە دروشمی جیاجیا قەوماندویانە، بە هەر حاڵ ئەمریكییو وڵاتانی جیهانی شارستانیی ئەو دیموكراسییو ژیانە ئازادەیان پیرۆز بێت تەنانەت ئەو پشێویەش كە لە دژی ترامپ دروست بوە هەر بەشێكە لە كلتورە دیموكراسییەكەی ئەمریكا كە لەوێ جێگەی دەبێتەوە، خۆ وەك ئەم ناوچەیەی خۆرەڵات نییە حزبو كەسەكان باوەڕیان هەر بە دیموكراسیی نییە كەچی خۆڵ ئەكەنە چاوانو خەڵكیان دوا ئەكەوێتو وا خۆیان ئەنوێنن كە ئەوە ئەوانن داكۆكیكاری سەرەكی مافەكانی مرۆڤ، وەك ئەم خۆرەڵاتە بەش مەینەتە نین كە لە دوای نزیكەی سەدەیەك هەوڵدان بۆ چونە ناو كۆمەڵو بیری پێشكەوتو و شارستانییو مەدەنیی ئەوروپایی كەچی تازە تازە دادو گەشەپێدانە پان ئیسلامیەكەی ئەردۆگان دەگەڕێتەوە پاشەوەو توركیا ئەباتەوە بۆ سەدەكانی ناوەڕاستو دواكەوتوییو گەرەكیەتی ببێتەوە بۆ سوڵتانە خوێن رێژەكانی سەردەمی عوسمانلیی. داخی لای خۆشمان لەوێ بوەستێت كە سەرباری بەردەوامبونی لەدەستدانی دەستكەوتە بەدیهاتوەكان، دیموكراسیی خراوەتە ژێر پرسیارەوەو ئەوەی كە لە چەند ساڵی رابردودا بەدەستهات بو خەریكە لە دەست دەچێت تازە هەندێك بە ناوی دیموكراسییو ئازادییەوە مەرامیانە خۆ بسەپێننو تەنیا خۆ بەراست دەزانن، تازە لە پایتەختی رۆشنبیریی پیلانی رەواج دان بە رێگرتن لە ئازادییە تاكە كەسییەكانی ژنان دادەرێژرێت بانگەشەی بەرفراوان بۆ پەیڕەوكردنی نەریتە دزێوەكانی كۆمەڵی قەتەرییو عەرەبیی سعودیی دەكرێتو هانی خۆپێچانەوەو ئارایشتكردن بۆ بورقەع نیقاب دەدرێت كە هەرگیز مێژوی شارستانییو مەدەنیی ئەم شارە لە سەردەمی هەردو رەوانشاد بەهەشتیی (كاك ئەحمەدی شێخو مەولانا خالید) تا دەگاتە ساڵانی نەوەدیش ئەم دیاردە دزێوەی بە خۆوە نەبینیوە. كەچی لە ئەمریكاش پێشكەوتنو بەرەوپێشچون بەردەوامە، وا ئەمریكا بە تێگەیشتنێكی ترەوە سیاسەتی ناوخۆو جیهانیی بەڕێوەئەبات.