دەڤەری كفری لە پێشوازی شێخ مەحمود دا
كوردستانی ژێر دەسەڵاتی دەوڵەتی عوسمانی, شوێنێكی ستراتیژی و ناوچەیەكی پڕ بایەخ بوو، جێی ململانێی هێزە جیاوازەكانی ناو جەنگی یەكەمی جیهانی بوو، بەڵام كوردستان لە ڕووی شوێنگەوە ڕۆڵێكی ئەوەندە بەهێزی نەبوو كە بتوانێت جێكەوتێكی گەورە لەسەر جەنگەكە دابنێت، بەو مانایەی باشووری كوردستان لە ڕووی هێزی جەنگی و لە ڕووی سنوورەوە دەورێكی زۆری لە ناو شەڕەكەدا نەبوو، چونكە نە توانای جەنگی لە ئاستی دەوڵەتە زڵهێزەكاندا بوو نە سنوورەكەشی هاوسنووری دەوڵەتە شەڕكەرەكان بوو، بەڵكو ناوچەیەكی بچووكی پڕ خێروبێری ژێر دەسەڵاتی دەوڵەتی عوسمانی بوو، واتە باشووری كوردستان لە چاو گەورەیی شەڕ و هێزە سەركییە بەتواناكاندا، پانتاییەكی بچووكی دیاری كردبوو، ئەویش وەك هێزێكی لاوەكی لە ناو دەوڵەتی عوسمانیدا, بەڵام گرنگی پێگەی كوردستان لەماوەی جەنگی یەكەمی جیهانیدا لەوەدا بوو كە زیاتر جێگەی چاو تێبڕینی دەوڵەتە شەڕكەرەكاندا بووە, مێژووی ڕابڕدووی كورد و بەسەرهاتەكانی زەمانە بۆی دەرخستووین كە هەڵكەوتەی شوێنی جوگرافی كوردستان و خێرو بێر و سامانی وڵاتەكەمان هەمیشە بووەتە هۆی ئەوەی بێگانەكان بە سەرمایەدارانی ئیمپریالیزم ڕژێمە داگیركەرەكانیشەوە چاو ببڕنە كوردستان و بە سەدان نەخشەیان كێشا، كوردستان بە پارچە پارچەیی بمێنێتەوە و هەر پارچەیەكیش بە زۆرە ملێ بخرێتە ژێر دەسەڵاتی ڕژێمێكی بێگانەی سەربەخۆ, جەنگ كۆتایی هات وڵاتانی هاوپەیمان( بەریتانیا, فەرەنسا, ئیتاڵیا, وڵاتەیەكگرتووەكان, یابان) سەركەوتن بەسەر وڵاتانی ناوەند (بولغاریا, نەمسا, مەجەر, دەوڵەتی عوسمانی, ئەڵمانیا)دا, هۆزە كوردەكانیش بەناوی غەزاوە بەشداری جەنگانیان كرد و دژی هێزەكانی ئینگلیز و ڕوس, هێزەكانی بەریتانیا توانیان هەردوو ویلایەتی( بغداد, بصرە) داگیر بكەن و عیراق لەو دوو ویلایەتە دابمەزرێنێت, پێش عیراق كورد بەڕێبەرایەتی شێخ مەحمود حكومەتی خۆی هەبوو, لەژێر چاودێری بەریتانیا و بەڕاوێژ لەگەڵ كاربەدەستانیدا و (میجەر نوئیل)دا پێكهێنابوو, گەرمیانییەكان هەر لە شەڕی شوعەیبەوە هاوكار و پشتیوانی بوون, بەشی هەرە زۆری ئەو سێ هەزار كوردەی چوونە شەڕی شوعەیبە دژی ئینگلیز، بریتیبوون لە لایەنگرانی شێخ مەحمود و كوڕگەلی داودە و حاجی قادری مەحمودی شاتری ودەلۆ و زەنگەنە و هەمەوەند و جافی دەوروبەری كەلار, هەروەها كاتێك لە تشرینی یەكەمی (1918)دا نوێنەری بەریتانیا چووە سلێمانی و شێخ مەحمود حوكمڕانی گرتە دەست, لە گەرمیان و دەوروبەری كفرییەوە ئەم ناودارانە بە مەبەستی پیرۆزبایی چوونە لای و پشتگیری خۆیان نیشاندا, وەك برایم خانی دەلۆ, عەلی ئاغای زەنگنە, كەریم بەگی جاف, ڕەفعەت بەگی داودە, سەید محەمەدی جەباری), لە دوای گۆڕینی (نوئیل بە سۆن) دۆخەكە گۆڕا تا دەهات پەیوەندی نێوان ئینگلیز و شێخ ئاڵۆزتر دەبوو، بۆی دەركەوت ئینگلیزەكان دەستی دەبڕن و یاری پێدەكەن و وەك نۆكەرێكی بەكرێگیراو بەكاری دەهێنن بۆ ئامانجەكانی خۆیان, ئیدی بێزاربوو چونكە بە ئاشكرا ئینگلیزەكان دژایەتیان دەكرد و بۆ كەمكردنەوە و لە ناوبردنی دەسەڵاتەكەی, بۆیە شێخ بڕیاریدا ڕووبەڕوویان بێتەوە و شۆڕش دژیان ڕابگەیەنێت, جەنگ دەستی پێكرد لە مانگی حوزەیراندا لە دەربەندی بازیان دوای شەڕێكی قورس و نابەرامبەری هێز, دەرئەنجام مەلیك و شێخ حەمە غەریبی زاوای بە برینداری دەستگیركران, دواتر لە (25ی تەموزی 1919) لەلایەن دادگای سەربازی بەریتانیاوە فەرمانی لە سێدارەدانی درا, دواتر ئەو فرمانە گۆڕدرا بۆ ماوەی (10) ساڵ زیندانی و دوورخستنەوەی بۆ دوورگەی(ئەندامان)ی وڵاتانی هیندستان, پاش ماوەیەك ئینگلیزەكان ناچاربوون لەژێر تاوی هەلومەرجدا بیانگێڕنەوە, لە (13ی كانوونی دووەمی 1922)ەوە لە ڕێگای پاپۆڕی بنكورەوە شێخ مەحمود و شێخ حەمە غەریبیان لە بۆمبایەوە گواستەوە و لە (28)ی هەمان مانگدا گەیشتنە(میرنشینی كوەیت) دوای چەند مانگێك مانەوە و لە ژێر چاودێری خۆیاندا, لە ( 12ی ئەیلولی1922)ەوە گواسترانەوە بۆ بەغدا, لەمیانی دانوستانێكدا كە لە نێوان فەرمانڕەوایانی بەریتانیا و شێخدا بەڕێوەچوو, بەڵێنیدا دەستێوەردان لە ناوچەی كەركوك و هەولێردا نەكات و داكۆكی لە شاری سلێمانی بكات و نەهێڵێ بكەوێتە دەەست توركەكان, هەروەها ڕازی بێت (میجەر نوئیل)بێتەوە بە ڕاویژكاری, لە بەرامبەردا هەردوو حكومەتی بەریتانیا و عیراق ئەوەی لە توانایاندا بێت دەیخەنە گەڕ بۆ یارمەتیدان و گەشەكردنی گیانی كوردایەتی و هەستی نەتەوایەتی, شا فەیسەڵیش لای خۆیەوە ڕێگای بە ژمارەیەك ئەفسەری كورددا لە سوپای عیراق بەوەی كە خزمەتی سەربازی خۆیان بگوێزنەوە سلێمانی, هاوكات لەو ماوەیەدا سێ جارچاوی بە ئەمیر فەیسەڵی هاشمی كەوتبوو, تەنانەت فەیسەڵ بە شێخی گوتبوو: ئامۆزا تۆ سەیدیت و لە خێزانی ئێمەیت, تۆ چ دەكەیت لە كوردستان و دەخڵت چییە بەسەر كوردەوە, تۆ وەك من لە بەرەبابی پەیامبەر و بەنی هاشمیت, بۆ واز لەم كوردایەتییە ناهێنیت و بێیتە بەغدا لای من, شێخ گوتبووی: ئەوە ڕاستە كە خێزانی من و تۆ نەوەی ئیمام حەسەن و ئیمام حوسەینن, بەڵام ئەوەبوو كاتێ كە حەسەن و حوسەینی باپیرمان ڕوویان كردە دەشتی كەربەلا و دەیانویست خەڵكی ڕازیبكەن كە ڕێی حەق بگرن, هەر لەلایەن عەرەبەكان خۆیانەوە كوژران و هەندێك لەوانەی لەو خێزانە بوون ڕزگاریان بووبوو پەنایان بردە بەر چیاكانی كوردستان, گەلی ڕەش و ڕووتی كورد نەك هەر باوباپیرانی ئێمەیان نەكوشت و بەس! بەڵكو باوەشی خۆشەویستیان كردەوە بۆیان, كردنیان بە بەشێك لە خۆیان و لەوەش زیاتر بە گەورەی خۆیان, ئێمە سەدان ساڵ لە باوەشی كوردا گەورەبووین و تازە دڵ و دەروونمان بۆتە كورد, زۆر سوپاست دەكەم كەوا بە ئامۆزا بانگم دەكەیت و منیش تۆ بە ئامۆزای خۆم دەزانم, بەڵام وەك تۆ خۆم بە عەرەب نازانم, لە تۆش داوا ناكەم هەر لە بەر خزمایەتی من خۆت بە كورد بزانیت, ئامۆزایەك كورد و ئامۆزایەك عەرەب, ئەوە بوو دوای ماوەیەكی كەم لە مانەوەی لە بەغدا لە (21 ئەیلولی 1922) دا شێخ بە هاوڕێیەتی(میجەر نۆئیل) ئەفسەری پایەبەرزی سوپای بەریتانیادەگەنە وێستگەی شەمەندەفەر لە ئاسكی كفری نزیك كنگربان, حەشاماتێكی زۆر لە پێشوازیدا بوون مناڵ و گەورە و ژن و پیاو, كورد و عەرەب و توركمان لە هەموو هۆز و تایفە و خێڵێك بە سواری ئەسپ و ماین و وڵاخ و بە چەكی دەستیانەوە ئەو دەشتەی نێوان كفری و وێستگەی شەمەندەفەریان گرتبووەبەر, نەیان هێشت پێی بەر زەوی بكەوێ بە باوەش دایان گرت, ماوەی سێ ڕۆژ لە شاری كفریدا ماونەتەوە, لەو ماوەیەدا میوانی (سید محسن ئاغا) بوون, لەو ڕۆژانەدا دوو كۆنگرەی گەورەیان گرێدا و تیایدا یڕیاری گرنگ درا, كەسایەتی وەك و مستەفا پاشای یاموڵكی و حەمەی ئەوڕەحمان ئاغا) لە سلێمانییەوە گەیشتبوونە كفری, دانانی شێخ بە مەلیكی كوردستان و بەرزكردنەوەی برووسكەی سوپاسنامە بۆ حكومەتی بەریتانیا بە بۆنەی دانانی مەلیكی كوردستانەوە, لەو كۆبوونەوەیەدا (جەمیل بەگی بابان, سەید عومەر ئاغا و سەید قادر ئاغا و حاجی ڕەشید ئاغا)لە كەسایەتی شارەكە و (كەریم بەگی فەتاح بەگ و حەمید بەگ و ئەحمەد موختار بەگ) لە بەگزادەكانی جاف و(سەید محەمەدی جەباری) سەرۆك هۆزی جەباری و (سەید عەزیزی ئاغا و عەباس ئاغا و عەلی ئاغا) لە هۆزی داودە و(عەلی ئاغای حەسەن ئاغا غەفور ئاغای جاسم ئاغا و حەمە ئاغای كەریم ئاغا) و لە هۆزی زەنگەنە و (سلێمان بەگ و فارس بەگ و محەمەد حەسون بەگ)لە سەرانی هۆزی بەیات( ئەمین ئاغای ڕەشید ئاغا و عەزیز خەسرۆ ئاغا و یونس ئاغای مەحمود خدر ئاغا و جەوهەر ئاغا خدر ئاغا) لە هۆزی هەمەوەند( شێخ قادری شێخ ڕەزا و سەید عەلی و شێخ ئەمین و شێخ نەجیب و سەید خەلیل ئاغا) لە شێخانی قادر كەرەم و (لیوا سدیق پاشای قادری و بینباشی تۆفیق وەهبی و بینباشی خالید سەعید و یوزباشی یوسف ئەفەندی و مولازم ئەمین ئەفەندی و مولازم عەزیز حیكمەت و مولازم عەبولعەزیز و مولازم ئەمین ڕەواندزی) لە ئەفسەرانی كورد لە سوپای عیراق ئامادەی بوون, بەمەش سەرۆك و گەورەی هۆزەكانی ( جاف و جەباری و داودە و زەنگنە و دەلۆ و بەیات و هەمەوەند و شێخانی قادر كەرەم و دەیان كەسایەتیتر ئامادەی جاڕدان و بڕیاردان لەسەر دامەزراندنی حكومەتی باشووری كوردستان بوون, بەم ڕووداوەش شاری كفری بە ڕووداوێكی گەورەوە چووە نێو لاپەڕەكانی مێژووی هاوچەرخی كوردەوە, لە كۆتایی مانگی ئەیلولدا گەڕایەوە سلێمانی و پێشوازیەكی جەماوەری كەم وێنەی لێكرا لە (10/10/1922)دا حكومەتێكی سەربەخۆیی پێكهێنا و خۆیشی وەك مەلیكی كوردستان ڕاگەیاند، ڕۆژنامەی(بانگی كوردستان)یش كە پێشتر زمانحاڵی(جەمعیەتی كوردستان)بوو, كرایە زمانحاڵی حكومەت و ئاڵای حوكمدارێتی كوردستانیش سەر لە نوێ بەرزكرایەوە, كە پێكهاتبوو لە ڕەنگێكی سەوز, بازنەیەكی سوور, لە نێو بازنەكەدا هەیڤۆكێكی(هلال)سپی لەسەر بووە, شێخ پێشبینی ئەوەی دەكرد ئەو مەبەستەی ئینگلیزەكان بۆیان هێناوەتەوە زۆر ستەمە بەتەنیا ئەنجامی بدات, دۆخی سیاسی و ئابووری ئەو كاتەی بەریتانیا خراپ بوو, ئامادەنەبوون هیچ یارمەتی و هاوكارییەك بە شێخ بكەن, بەهۆی ئەزموونی پێشووەوە كە لەگەڵ توركدا هەیبوو, لەگەڵ ئەوەشدا ڕای وابوو كە موسڵ دەدرێتەوە بە تورك یان بە زۆر دەیگرنەوە, ڕەوشی باشووری كوردستانیش زیاتر لە بەرژەوەندی توركدا بوو, لە ڕۆژێكی وادا ئەوە بارودۆخی كوردستان و ئەوەش پشتگیری و هەڵویستی ئینگلیز بێت, چۆن دەتوانێ لەگەڵ تورك بجەنگێ, بۆیە هەمیشەكۆمەڵێك پرسیاری لە خۆی دەكرد, ئایا سەرۆك هۆزەكان تا سەر لەگەڵیدا دەبن یانا؟ گەر موسڵ درایە تورك شێخ چارەنووسی چ دەبێت؟ حكومەتەكەی چی لێدێ؟ ئەمانە هەمووی خرابووە پێش چاوی مەلیك وەك هۆیەك بۆ نزیكبوونەوە لە(ئۆزدەمیر), ئەویش زۆر بە لێزانانە لە ژێرەوە بە نەرمی چ بە هۆی نامەكانی و پیاوەكانییەوە, بە وشەكانی (غەزا و ئیسلامیەت) سەرنجی شێخی بۆ لای خۆیان ڕاكێشابوو, بەهۆی یەكنەگرتنی دەستە و كۆمەڵەكان و خۆپەرستی پیاوە ناودارەكان, خۆی بە تەنیا مابوویەوە و ڕێنیشاندەرێكی وریا و دڵسۆزی نەبوو, نەڕێكخستنێكی نەتەوەیی رێكوپێك و نە هێزێكی سیاسی بە هێزی هەبوو كە پاڵپشتی بێت بۆ دۆزی كورد و سوودی لێوەرگرێت, ئەوانە لە كردەوەكانی ئینگلیز زوویربوون و بڕوایان پێیان نەما, خێرا پەیوەندیان دەكردە ئۆزدەمیر و توركەوە, لەم پەیوەندی كردنەدا (سمكۆی شكاك)ڕۆڵی كاریگەری هەبوو, چونكە داوای لە شێخ كردبوو زوو داوای نێردراوەكانی ئۆزەمیر بكات, شێخ حەزی دەكرد مەلیك بێت و خزمەتی كورد بكات, ڕێگەی خۆبەختكردنی لە ڕێگای كوردستاندا خستبووەبەر, بەڵام هیوای نەمابوو, باوەڕیشی بە تورك نەدەكرد, دەیزانی نزیك بوونەوە لە تورك مانای ڕووخانی دەسەڵاتەكەیەتی, بەڵام بە هۆی زۆری پڕوپاگەندەی ئەوانەوە دەستەوەستان بووبوو, لەكاتێكا دەبوو ئینگلیز بەرچاو ڕوونی و دڵنیایی بدایەتە مەلیك لەمەڕ ئایندەی حكومەتەكەی و چارەنووسی تورك لە ناوچەكەدا و ئەجنێدای ئەوان بەرامبەر پرسی باشووری كوردستان, هەر ئەمانەش وایكرد بێمتمانەیی و لێك تێنەگەیشتن ئامادەیی هەبێت, تادەهات ناكۆكییەكان قوڵتر دەبووەوە تاگەیشتە ئاستی تەقینەوە, ئینگلیز لە(26 شوباتی 1923) ئاگاداری دایە مەلیك و هاووڵاتیان شار بەجێبێڵن چونكە بۆردمان دەكرێت, شێخ خۆی بۆ ڕووبەڕووبوونەوە خۆی ئامادەكرد, هێزێكی پێكەوەنا دانیشتوان بەڵێنیاندا بەسەر و ماڵەوە لەگەڵیدا بن, ناچار بۆپارێزگاری لە خەڵكی سلێمانی شاری بەجێهێشت, بە خۆی و لەشكرەكەیەوە ڕوویان كردە ئەشكەوتی(جاسەنە) لە (4ی ئازاری 1923) خەڵكی شاریش دەرچوون بەرەو قەرەداخ و شارباژێڕ هەر لە ڕۆژەدا فڕۆكەكانی ئینگلیز بەشێوەیەكی چڕ بۆردمانیان دەكرد لە گەڕەك و ڕێگاوبان و دامودەزگاكاندا دەیان هاووڵاتی كوژاران و برینداربوون, ئەم بەسەر هاتە لە ئینگلیز چاوەڕێ نەدەكرا كە خۆی بە پارێزەری مافی مرۆڤ و هەڵگری درووشمی ڕەنگاوڕەنگ دادەنا لەگەڵ پاراستن و ڕێزگرتنی مافی گەلان و دانپیانەری حكومەتی سلێمانی, شێخ و سەرۆك تیرەكان و لەشكرەكەی خۆیان ئامادەكرد بۆ هێرشكردن بەرەو سلێمانی ڕۆیشتن, توانیان لە (11یتەموزی 1923)دا ئینگلیزەكانیان دەرپەڕاند, شێخ دیسانەوە دەستیكرد بە حوكمەتدارێتییەكەی جارانی, پاش جیگربوونی دەسەڵاتی مەلیك بۆ جاری دووەم, هەوڵێكی زۆردرا بۆ نەهێشتنی ناكۆكی لە نێوان شێخ و هەردوو دەوڵەتدا بەڵام بێسوود بوو, بارودۆخەكە زیاتر بەرەو گرژبوون ڕۆیشت لە نێوان مەندوبی سامی و شێخدا, دواجار مەندوبی سامی و وەزیری ناوخۆ عیراق و سەرۆك وەزیران بڕیاری كۆتاییدا بۆ لە ناوبردنی دەسەڵاتی مەلیك, پاش ئەم بڕیارە هێزەكانی حكومەتی عیراق توانی بە پاڵپشتی ئینگلیز و هێزی لیڤی لە ڕێكەوتی) 19 تەموزی 1924(دا بێ هیچ بەرگرییەك دەست بەسەر سلێمانیدا بگرێ, لەم هێرشەدا بۆ یەكەمجار و یەكەمین فەوجی سوپای عێراق هاتە ناو سلێمانی كە ناوی فەوجی (موسی الكاڤم) بوو, بەم شێوەیە سەرجەم دامودەزگا حكومییەكانی شێخ مەحمود هەڵوەشایەوە و هەموو شتێك كۆتایی هات و سلێًمانی بوو بە یەكێك لە( 14) لیواكەی عیراق, ئینگلیزەكان لەكەڵ هاتنەوەیاندا هاوشانی هێزەكانیان (كاپتن چاپمان) و (ئەحمەد بەگی تۆفیق بەگ) یان لە گەڵدابوو, كە گەیشتنەوە ناو شار دەستبەجێ (چاپمان) یان كردە لێپرسراوی ئیدارەی شارەكە, لە سەرەتادا بەشێكی زۆری سوپاكەیان لە دەوروبەر و نزیك چیای كۆیژە چادریان هەڵدابوو, كە شەوان لەلایەن پیاوەكانی شێخ مەحمودەوە دەدرانە بەر تفەنگ, چونكە چەكدارانی شێخ لە دەوروبەری شاخەكە خۆیان حەشار دابوو, ماوەیەك دوای هاتنی هێزەكانی حكومەت بۆ سلێمانی, ئینجا وردە وردە ئەو خەڵكەی سلێمانی جێهێشتبوو دەگەڕێنەوە سەر ماڵ و حاڵی خۆیان, هێندەی پێنەچوو لە كۆتایی ئەو ساڵەدا دووبارە ژمارەی دانیشتوانەكەی گەیشتەوە ڕادەكەی جارانی كە بە (20) هەزار كەس مەزەندە ئەكرا, بەڵام دوای ماوەیەك بارودۆخی شارەكە یەكجار خراپ و دژوار بوو, لە ئاكامی بۆردومانی فڕۆكەكان و كردەوە سەربازییەكانی هەردولا, ناوچەكە ئارام نەبوو بەڕادەیەك مەلیك فەیسەڵ لە (20نیسانی 1924)دا سەردانی كەركوك و كفری كرد نەیتوانی بچێتە سلێمانی هەرچەندە شێخ لەو سنوورە نەبوو, دەبێ بپرسین ڕەوتی ڕووداوەكان بۆ بە ئاراستەی دژە كورد شكایەوە؟ شێخ نەیدەتوانی بە تەواوی خۆی ساغبكاتەوە هەر وەكو (وێلسن) خۆی نووسیوویەتی شێخ تا دوێنی لەگەڵا ڕوسەكاندا كە بڵێنیان پێدا بوو دژی سوپای توركیا پشتیوانی لێبكەن و وتوێژی دەكرد, لە پاشاندا (ڕەفیق حیلمی) دەنووسێت شێخ بە نهێنی نامەی بۆ وێلسن نووسیووە و ئامادەی خۆی دەربڕیووە, كە حكومەتێكی كوردی لە ژێر چاودێری بەریتانیادا دابمەزرێ، پاش ئەوەی شێخ لە سۆڤیەت و ئینگلیز بێ‌ِ ئۆمێد بوو, هەروەها (دكتۆر كەمال مەزهەر)یش دەڵێت: شێخ لە ڕێگای ئۆزدەمیر(علی شەفیق)بە نهێنی پەیوەندی بە توركەكانەوە كردووە بەڵام دیارە كەمالیەكان لەگەڵا شێخ دەست پاك نەبوون بەڵكو دەیانەویست بیكەنە داش دانەری جێبەجێكردنی مەبەستەكەی خۆیان, هاوكات توركەكان هەر ئەوە نەبێت كە بە دیماگۆجیەتی خۆیان توانیبێتیان پەیوەندییەكانی نێوان شێخ و ئینگلیز ئاڵۆز بكەن، بەڵكو توانیان زۆر لە سەركردە عەشایەرەكانی كوردستانی باكوور بە ناوی برایەتی كورد و توركەوە فریوو بدەن بۆ ئەوەی لە دژی سیاسەتی ئینگلیز لە ناوچەكەدا هەڵوێست بنوێنن, ئینگلیزەكان وایان پێشان دەدا كە كێشەكە تەنها پەیوەستە بە كەسایەتی شێخ مەحمودەوە، بۆیە ماوەیەك هەوڵیاندا بەدیلێك بۆ شێخ لە ناو كوردەكاندا بدۆزنەوە كە وەك شا فیسەڵ تەواو گۆیڕایەڵی ئینگلیزەكان بێت، بۆ ئەم مەبەستەش دوو كەسایەتیان تاقیكردەوە، بەڵام بە دڵی ئینگلیز نەبوون، سەركەوتنی كەمالییەكان هۆكارێكی دیكەی گرنگ بوو لەسەر پەرشوبڵابوونەوەی هیوای كوردەكان بە ئینگلیز و وتووێژەكانی نێوان توركیا و بەریتانیا لەسەر چارەنووسی ویلایەتی موسڵا، زیاتر ماهیەتی دیماگۆجیەتی هەڵوێستی هەردوو لای لە بەرامبەر كوردەكان نیشاندا، هەریەكەیان كوردیان وەك كارتی فشار بەكار دەهێنا بۆ بردنەوەی یاریەكە, هەرچی عەرەبەكانی عیراقیش بوون لە ژێر سایەی نیزامی ئینتدابی بەریتانیا چەند پارتێكی سیاسیان پێكهێنا، بەحوكمی ئەوەی ئەم پارتانە لەسەر بنەمای دەمارگیری نەتەوەی دامەزرا بوون مەسەلەی لكاندنی ویلایەتی موسڵیان بە عیراقی عەرەبییەوە بەشتێكی سرووشتی دەزانی، چونكە باوەڕیان وا بوو ویلایەتەكە خۆی لە خۆیدا بەشێك لە خاكی عیراق دەنوێنین، بەرژەوەندی ئینگلیز وای خواست كە پشت لە كوردەكان بكات، وە لەو نێوەش نە تورك نە عەرەب بە كەڵكی كورد نە دەهاتوو ئینگلیز وایكرد كە بەردەوام كێشەیان لەگەڵا یەكتردا هەبێت، بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكانی خۆی درێغیان نەكردووە لە لێدانی بزافی ڕزگاری خوازی كورد, بەرژەوەندی تورك وای دەخواست كە خۆیان لە كورد نزیك بكەنەوە وە بانگەشەی ئەوەیان دەكرد, كە كوردێكی زۆر لە ناو ئەنجومەنی نیشتمانی توركیادا هەیە، لەمەشدا مەبەستیان ئەوەبوو بە ئینگلیز بڵێن كورد و تورك لە یەك ڕەگەزن، بۆیە توركیا مافی ئەوەی هەیە حوكمی ویلایەتی موسڵ بكات، دوای مشتومڕ ێكی زۆر ڕێكنەكەوتن چارەسەركردنی كێشەی موسڵ درایە كۆمەڵەی گەلان، بەڵام بە حوكمی ئەوەی ئینگلیز باڵا دەستبوو لە ناو كۆمەڵەكەدا، دواجار بڕیاریدا ویلایەتی موسڵ ببێتە بەشێك لە عیراقی عەرەبی و بلكێنرێت پێیەوە وێڕای ململانێ و كێشەی زۆری نێو خۆیان, لەبەر كۆمەڵێك هۆكار كە بەرژەوەندی وڵاتانی( توركیا و عیراق و بەریتانیا)ی تیادا ڕەچاوكرا, ئیدی لە( 16/12/1925) بە فەرمی خرایە سەر نەخشەی عیراق, وەزیری دەرەوەش لە كاتی مۆركردنی ئەو پەیمانەدا لە ئەنجومەنی نیشتمانی باڵای توركیادا بەئامادەبووانی وت: توركیا لەپێناو دۆستایەتی لەگەڵ بەریتانیادا لە لایەك هەروەها ئاشتی لەگەڵ عیراقدا ئەو قوربانییەی دا, لێرەدا ئەو پرسیارە دەكەین بۆچی لە كاتێكدا ئینگلیز پێش ئەوەی دەوڵەت بۆ عیراق دابمەزرێنێ و فەیسەڵ بكاتە مەلیكی, شێخ مەحمودی كردە حوكمداری كوردستان و لە پاشانیش مەسەلەكە سەرەوگێڕ بووەوە, لەبری ئەوەی دەوڵەتی كوردی لە ویلایەتی موسڵ دابمەزرێنێت, ئەو ویلایەتەی بێ پرسی كورد كرایە بەشێك لە عیراقی عەرەبی .؟!
سەرچاوە:
1-ئاكۆ عەبدولكەریم شوانی ,شاری سلێمانی 1918-1932,چاپی یەكەم ,چاپخانەی زانست ,سلێمانی ,2002
2-جەماڵ نەبەز, ناسنامە و كێشەی ناسیۆتالی كورد, چاپی یەكەم, بڵاوكراوەی بنكەی كوردنامە, لەندەن, 2002
3 - ئەحمەد باوەڕ, مێژووی هاوچەرخی عێراق , 1914-1968, چاپخانەی كارۆ, 2018
4- حسێن ئیسماعیل خان دەلۆ, پەیوەندییەكانی شێخ مەحمود و ناوچەی كفری , كفری و شێخی نەمر,ئا: م .عەلی, چاپخانەی بینایی, 2013 سلێمانی
5-م. رسول هاوار : شێخ مەحمودی قارەمان و دەوڵەتەكەی خواروی كوردستان، بەرگ1، لەندەن , 1990
6- ئومێد حەمە ئەمین, شێخ مەحمودی حەفید, 1922-1925, چاپخانەی چوار چرا, 2008
7-میم كمال ئۆڤە كرنۆلۆژیای مەسەلەی موسڵ(1918-1926),و سەلام ناوخۆش, چاپخانەی خەبات, هەولێر, 2000
8-سەلام ناوخۆش , پرۆسەی داگیركردن و دابەشكردنی كوردستان, چ4, چاپخانەی منارە,هەلێر2010
9- د كەیوان ئازاد ئەنوەر, مێژووی جاڕدانی یەكەمین حكومەتی كوردی لەشاری كفری , كفری و شێخی نەمر, ئا: م .عەلی, چاپخانەی بینایی, 2013 سلێمانی