رۆڵی ستراتیژی ژنان لەناو رێكخراوە تیرۆریستیەكاندا

شاناز هیرانی 15/09/2019

ئەو پرسیارەی پێویستە بە بەردەوامی بخرێتە ڕوو ‌و فەرامۆشی نەكەین، ئەوەیە: ئایا ژنانی كۆمەڵەگەكانمان تا چ رادەیەك دوورن، یان تا چ رادەیەك نزیكن لەئەگەری ئامادەكردنیان بۆ كاری تیرۆرستی؟ بەلەبەرچاوگرتنی ئەو راستیەی كە دەست گەیشتن بەژنان‌و فاكتەری بەسەربازكردنی كەم خەرجی ترە لەبەسەربازكردنی پیاوان. بەڵام مەترسی راستەقینە لەسەر تواناو توندڕەوی گروپە تیرۆرستیەكان لەسەر بەسەربازكردنی ئەو ژنانەی پشتیوانیان لێدەكەن، یان جێبەجێكەری ئەجنداكانی ئەو گروپانەن، خۆی لەو پەیوەندیەی ژن بەتاكەكانی كۆمەڵگەوە هەیەتی دەبینێتەوە، كە تۆڕە سەرەكیەكەی ژنە (دایك)ە. 
بەسەربازكردنی ژن بۆ تیرۆر، واتە زیاتربونی رێژەی بەسەربازكردنی نیوەی كۆمەڵگە دوو ئەوەندە زیاتر، بە بەراورد لەگەڵ بەسەربازكردنی پیاو بۆ گروپێكی تیرۆرستی. ئەمەش بەهۆی ئەو تایبەمەندیەی ژنان هەیانە‌و جوڵەكردنی بەئاسانی‌و خۆ شاردنەوەی لەپشت كلتور‌و داب‌و نەریتەكانی كۆمەڵگاكان، كە وادەكات ژنان لەپیاوان ئاسانتر بگەن بەو ئامانجانەی بۆیان دیاری كراوە.
ژنان لەناو گروپە تیرۆرستیەكان رۆڵی زۆر‌و سەرەكیان هەیە، رەنگە ئەو رۆڵانەشی بریتی بن لەسـێ‌ ئامانج، كە خزمەتی پێدەگەیەنێت: ئەوانیش:
ــ دایكایەتی: ئەم رۆڵە خزمەت بە وەزیفەی دەرونی دەكات بۆ بەهێزكردنی روح‌و فكرەی توندڕەوانە بەرێگەی چەسپاندنی لەناو مێشكی نەوەی داهاتوو بۆ خولقاندنی نەوەیەكی نوێ‌ لەتیرۆرستەكان.
ــ بەسەربازكردن: بەشێوەیەكی سەرەكی پشت بەپیاوان دەبەستێت، بەو پێیەی تائێستاش سەركردایەتی‌و  دروستكردنی بڕیار لەناو دەستی پیاودایە لەنێو گروپە تیرۆرستیەكان. بەڵام ئەمە لەرۆڵی ژنان كەم ناكاتەوە لەبەسەربازكردنی، یان ئاسانكردنی پرۆسەی بەسەربازكردنی ژنانی تر. هەرچەندە ئەو رۆڵە لەناو رێكخراوێكی وەكو "قاعیدە" زۆر رون نیە، جگە لەناوچەی نیمچە دورگەی عەرەبی، پێچەوانەی رێكخراوەكانی تر لەئەمەریكای لاتینی، یان رۆژئاوا.
رۆڵی بەسەربازكردن تا رادەیەكی زۆر پشت بە پەیوەندیە خێزانی‌و هاورێیەتیەكانەوە دەبەستێت. زیاتریش لەناوچە دورەدەستەكان چالاكترە. رۆڵی ژنانیش لەبەسەربازكردن لەنێو گروپە توندڕەوەكان لەوڵاتێكی وەكو پیرۆ بەدیاركەوت. چونكە رێكخراوی (الدرب الساطع) وەك دەستەیەكی سەرەكی بۆ نوێ‌كردنەوە‌و زیندوكردنەوەی رێكخراوەكە پشتی بەژنان دەبەست تا ماوەی سـێ‌ دەیەی بەسەر یەكەوە. كە هەر لەشەستەكانەوە تا حەفتاكان درێژ بۆوە، ئەویش بەرێگەی هێنانی ئەندامی نوێ‌ بەشێوەیەكی بەردەوام بۆ ناو رێكخراوەكە.
ــ پروپاگەندە: لەگەڵ زیادبونی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا‌و بەرەوپێشەوەچونی فاكتەرەكانی راگەیاندن، ژنان بونە فاكتەرێكی گرنگ لەلای ئەو رێكخراوە تیرۆرستیانە بۆ ناساندن‌و سەرنج راكێشان بۆ لای خۆیان. چونكە ستراتیژیەتی ژنانی خۆكوژی پەیڕەو دەكرد. هەروەها بڵاوكردنەوەی گرتەی ڤیدیۆی ئەو ژنانە پێش خۆ تەقاندنەوەیان‌و رەوانەكردنی ئەو گرتانە بۆ كەناڵەكانی راگەیاندن. ئەمەش تا رادەیەكی زۆر سەرنجی رادەكێشا‌و هاوسۆزیەكی زۆری وەدەست دەهێنا بۆ ئەو رێكخراوانە. بەمەش ژن دەبوە كەرەستەیەكی بەهێز بۆ پروپاگەندەكان، بەتایبەتی دوای گرنگیدانی كەناڵەكانی راگەیاندن بەژنان زیاتر لەپیاوان.

چەند نمونەیەك لەسەر رۆڵی ژنان لەناو رێكخراوە تیرۆرستیەكان
بەپێ‌ی توێژینەوەكانی كلۆدیا فورستر (توێژەری ئەمەریكی) ئەنجامی داون. بیرۆكەی جۆر لەلایەن هەندێك لەتوێژەران دروست كراوە بۆ ئەوەی رادەی تێوەگلانی رەگەزی مێینە لەناو رێكخراوە توندڕەوەكان فەرامۆش بكەن. وا سەیریان كردووە، كە تەنیا لەلای پیاوانەوە قۆرخ كراوە‌و رۆڵی ژنانیان لەنێو ئەو گروپانە تەنیا بە پەروەدەكردنی نەوەی نوێ‌ دیاری كردووە، نەك وەك بونەوەرێك كە توانای كاری تیرۆرستی هەبێت‌و تەنانەت كارا‌و چالاكیش بێت لەبەدی هێنانی.
فۆرستر پێ‌ی وایە: خودی ئەو تێگەیشتنە تەقلیدیە، كە وایكردووە ژن بەراستی ببێتە تیرۆرست‌و هاوشێوەی نێرینە بتوانێت كاری تیرۆرستی ئەنجام بدات دژی هاوڵاتیانی بێ‌ تاوان بەشێوەیەكی زۆر دڕندانەتر‌و وەحشیانەتر. كە زۆرجار بە وەخشیانەتر لەپیاوان وەسف كراون.
هەندێك بۆچونیش هەیە كە پێیان وایە ژنانی تیرۆرست كاریگەری یەكلاكەرەوەیان لەسەر مێژوو دروست كردووە. بۆ نمونە: كاری تیرۆركردنی قەیسەر ئەسكەندەری دووەم لەساڵی 1881 لەلاین ژنێكەوە رێكخراوە. هەروەها ژمارەیەكی زۆری شۆڕشگێڕەكانی سەدەی نۆزدەهەم لەژنان پێك دەهات. زیاتر لەنیوەی خۆكوژەكانیش لەسەرتاسەری جیهان بەهاتنی ساڵی 2002  ژن بون. 
بەپێی مەزندەكانی ئێستاش ژنان نزیكەی لە30% هێزی شەڕكردن لەنێو گروپە تیرۆرستیەكان پێك دەهێنن.
دوای بەرپابونی شۆڕشەكانی بەهاری عەرەبی، ژنانیش رۆڵی سەرەكیان هەبووە لەو شۆڕشانە. بەڵام پێدەچێت لەسوریا دۆخەكە ئاراستەیەكی جیاوازتری گرتبێتەبەر، چونكە ئەو راپەڕینەی بەرپابوو، هەر زوو گۆڕا بۆ جەنگێكی ناوخۆیی لەنێوان رژێمەكەی سوریا بەسەرۆكایەتی بەشار ئەسەد‌و سەدان لەو گروپ‌و رێكخراوە توندڕەوانە.
ژنیش بەشی خۆی لەم نێوەندەدا گێڕاوە‌و دوور نەبووە لەگۆڕەپانی جەنگەكان، بەڵكو كەرەستەیەكی بەهێزیش بوو بۆ هەردوولا بۆ یەكلاكردنەوەی چەندین شەڕی نەگریس. ئەمەش وایكردووە پاڵنەرێكی سەرەكی بۆ گێڕانی ئەو رۆڵە گرنگانە لەنێو ئەو رێكخراوە تیرۆریستیانە، وەك : بەرەی نوصرە‌و داعش‌و قاعیدە. كە بە گۆڕانكاریەكی (جۆری) دادەنرێت بۆ رۆڵی ژنان لەناو ئەو گروپانە.

بەرپابونی ململانێكەی سوریا
لەمارسی 2011 چیرۆكی ئەو ململانێیەی سوریا دەستی پێكرد، ئەویش دوای بەكارهێنانی هێزێكی كوشندە لەلایەن حكومەتی بەشار ئەسەد بۆ سەركوت كردنی راپەڕینەكانی بۆ هێنانەدی دیموكراسی دەكران. بەڵام دۆخەكە بەشێوەیەكی درامی  گۆڕا، چونكە لایەنگرانی ئۆپۆزسیۆن چەكیان هەڵگرت. یەكەم/ بۆ بەرگری كردن لەخۆیان، پاشانیش بۆ دەركردنی هێزە ئەمینەكان لەو ناوچانە. لەمە بەدوا وڵات كەوتە نێو گێژاوی شەڕێكی ناوخۆیی بێ‌ پسانەوە. تێیدا لایەنەكانی ململانێەكە بەگشتی بەشدار بون، چ لەناو سوپای نیزامی سەر بە هێزەكانی ئەسەد، یان گروپەكانی كۆنتڕۆڵی هەندێك شار‌و شارۆچكە‌و روبەری فراوانیان كردبوو لەریفی دیمەشق.
لەساڵی 2012 هێزە یاخی بوەكانی بەناو (سوپای سوریای ئازاد) زنجیرەیەك سەركەوتنی تەكتیكی بەدەست هێنا، كە وەكو رووبەڕووبونەوەیەك وابوو لەبەرامبەر هەژمونی سەربازی حكومەت. چونكە توانی بۆردومانێكی چڕی سوپا بكات لەگەڕەكی بابا عومر‌و لەحمص لەسەرەتای ساڵەكەدا. توانیان دەست بگرن بەسەر چەند چەكێكی قورس‌و سەركەوتوو بون لە پەك خستنی هێڵەكانی هاتنی پێداویستیەكان. هەروەها ناچاركردنی سوپا‌و هێزی ئاسمانی بە پاشەكشەكردن لەچەندین ئەو ناوچانەی ناكۆكیان لەسەربوو.
لەكۆتایشدا یاخیبوان‌و سوپای سوریای ئازاد توانیان كۆنتڕۆڵی چەندین گەڕەك‌و شارۆچكە بكەن لەپشتێنەی كشتوكاڵی لەدەرووبەری دیمەشق‌و دەست گرتن بەسەر چەند بەشێكی گەورە لەهێزەكانی رژێم لەحەلەب.
كەچی لەگەڵ ئەوەشدا، ئەو پێشكەوتنە یەكلا كەرەوە نەبوو، چونكە بەهاتنی سەرەتای ساڵی 2013 حكومەت دەستی كرد بە گەڕاندنەوەی ئەو بەشانە لەسەرتاسەری پایتەخت. لەكاتێكدا چەق بەستنێك هەبوو لەحەلەب، كە زۆر بەتوندی دابەش ببو لەناوەوە لەنێوان هێزەكانی رژێم‌و هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن.
لەیۆنیۆی 2013 هێزەكانی حكومەت بەپشتیوانی بزوتنەوەی بەرنگاری ئیسلامی شیعی لوبنانی(حزب الله) توانیان شارێكی نیچمە ستراتیژی بگرنەوە، كە دەكەوێتە نزك سنورەكانی لوبنان.
پاشان هێزەكانی ئەسەد چەند هێرشێكی كردە سەر پاشماوەی هێزەكە لەحمص‌و چیاكانی قەلەمون بون، كە دەكەوێتە سەر سنورەكانیان لەگەڵ لوبنان‌و رێگا خێراكەی دیمەشق لەگەڵا دەروازەی حمص دەبەستێتەوە.
ئۆپۆزسیۆنیش كە خۆی لەسوپای سوریای ئازاد دەبینینەوە، بەهۆی ئەو ململانێیە توندەی لەنێوانیان بوو، كاریگەری زۆری لەسەر دروست كردن. بەمەش لەیەنایری 2013 ناكۆكی كەوتە نێوان رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی لەعیراق‌و شام ناسراو بە "داعش"، لەگەڵ ئەندامانی ئەو كەتیبانەی لەلایەن رۆژئاوا‌و ئیسلامیەكانی تر پشتیوانیان لێدەكرا، لەسەروووی هەموشیانەوە "بەرەی نوصرە" سەر بەرێكخراوی قاعیدە. تائێستاش دۆخەكە لەسەر ئەرزی واقیع یەكلا نەبۆتەوە‌و بەدرێژایی كاتەكە ــ تائێستاش ــ لەسەر بنەمای راڤەكردنی هەر هەڵسەنگاندنێكی راپۆرتەكان وەستاوە، كە لەشەڕەكان‌و هێزە چەكدارەكان‌و بزوتنەوەكان‌و چەند روداوێكی تریش بەدیار دەكەون.

ژن: كارتێكی سەرەكیە لەنێو مەیدانی جەنگدا:
دیارە ئەو وتەیەی كە دەڵێت: "ژن لەچەك مەترسیدارترە"، تارادەیەكی زۆر كارا كراوە‌و سەلمێنراویشە لەناو مەیدانی ململانێكان لەسوریا. وەك چۆن چالاكوانێكی سوری لەو باره‌یەوە دەڵێت: ئەگەر دەتەوێت فكرەیەكی تایبەت بەخۆت بڵاوبكەیتەوە، ئەوا باشترین رێگە بۆ ئەنجامدانی بەرێگەی ژنەوە دەكرێت... دیارە ململانێكانی سوریا ژنی لەرۆڵە تەقلیدەكەی، كە بریتیە لە تەنیا پشتیوانكەرێكی پیاو بۆ كارپێكەرێكی سەرەكی گواستۆتەوە‌و هاوشێوەی پیاو لەمەیدانی شەڕدا بەدیاركەوتووە، بەڵكو رەنگە هەندێك جار لەپیاویش سەركەوتوو تربوبێت.
ئینجا ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ سەر ئەو بابەتانەی لەسەر رۆڵی ژنان لەناو گروپە توندڕەوەكاندا دەیگێڕن بەناونیشانی "رۆڵی ستراتیژی ژنان لەناو گروپە توندڕەوەكان"، ئەوا لەرۆڵی "دایكایەتی" كورت دەبێتەوە، بەو پێیەی كە خزمەتێكی دەرونی دەگەیەنێت بۆ بەهێزكردنی روح‌و فكری توندڕەوەكان بەرێگەی چەسپاندنی لەمێشكی نەوەی نوێ‌ی هەڵكەوتوو لەپێناو خولقاندنی نەوەیەكی نوێ‌ لەتیرۆرستان.
بەسەربازكردن: بێگومان ئەو رۆڵە زیاتر بۆ پیاوانە، چونكە سەركردایەتی‌و دروست كردنی بڕیار لەدەست ئەوانە لەنێو ئەو گروپانە، بەڵام نابێت غافڵا بین لەو رۆڵە ژنانیش لەبەسەربازكردن، یان ئاسانكاری كردن بۆ ئەو كارە دەیگێڕن بۆ هاتنی ژنانی تر بۆ ناو ئەو گروپانە.
ژنان بە وەحشیگەرایی‌و دڕندەیی ناسرابون. تەنانەت سەر 108 كەسیان بڕی لەهاوڵاتیانی سوری، كە 34یان ژن بون‌و 49 یان مناڵا بون لەشاری حمص.
دیارە پێكهێنانی كەتیبەی ژنان لەلایەن رژێمەكەی ئەسەد دوو مەبەستی سەرەكی لەپشتەوە بوو لەمەیدانی جەنگدا، ئەوانیش: یەكەم: بەرپاكردنی شەڕێكی دەرونی لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن، كە پشتیان بە كەرستەی تەقلیدی دەبەست لەو شەڕانە، واتە: تێكشكاندنی دەرونی بەهۆی شكست هێنان لەسەر دەستی ژنان.
دووەمیش: بەكارهێنانیان وەك فاكتەرێك بۆ گواستنەوەی وێنەی لیبرالیەتی رژێم بۆ رۆژئاوا بە پێچەوانەی ئۆپۆزسیۆن، كە زۆر توندە لەسەر ئەو بابەتە‌و باوەڕی بەرۆڵی ژن نیە وەك كاراكتەرێكی سەرەكی لەژیانی سیاسی.
بۆیە ئۆپۆزسیۆنیش وەك وەڵامێك بۆ هەنگاوەكەی ئەسەد، كەتیبەی ژنانی پێكهێنا، كە بە یەكەم هەنگاو دادەنرا بۆ رەوتێكی توند.
لەكۆتایدا گەر سەیری دۆخ سوریا بكەین، بەرونی هەست بەگۆڕانكاری دەكەیت لەرۆڵی ژنان لەنێو گروپ‌و رێكخراوە تیرۆریستیەكان. رۆڵە تەقلیدەكەی ژنان لەدایكایەتی گۆڕاوە بۆ بونە سەرباز. هەروەها كاتێك ژن تەنیا وەك كەرستەیەك بۆ سێكس بەكارهێنراوە، كەچی ئێستا كاراكتەرێكی سەرەكی‌و بزوێنەری روداوەكانە لەمەیدانی شەڕەكان لەسوریا. 
ئەم گۆڕانكاریەش دەمانخاتە بەردەم دوو پرسیار لەداهاتوو: ئایا پیاوان دەست هەڵدەگرن لەگێڕانی رۆڵی سەركردایەتی كردن بۆ ژنان.. كە ئەمەش مانای گۆڕانكاریەكی ریشەیی دەدات لەڕووی فیكرییەوە؟