روسیای لینین و روسیای پوتین!
زیاتر لە (30) ساڵە، باوەڕم بە تێزە ئایدیۆلۆژی و سیاسیەكانی دوای شۆڕشی ئۆكتۆبەری (1917) نەماوە. بەڵكو، لە ناو شۆڕشیشدا، لە یەكەمین چەپەكان بوم ساڵی (1989) توێژینەوەیەكم بەناوی (شۆڕشی ئۆكتۆبەرو زوو سەپاندنی سۆشیالیزم) نوسی
(1)
ئاوڕێكی رەخنەگرانە
لەسەردانی روسیادا، بەتایبەتی مۆسكۆو سانت پترسپۆرگ، گفتم دا، وتارێكی رەخنەیی بەراوردكاری لە نێوان روسیای لینین و روسیای پوتین بنوسم. یەكەمین دیداریشم، سەردانی پەیكەری مۆمیاكراوی لینین بوو. كە بووە مایەی رەخنەی هەندێك دۆست و نەیار! گوایە، مەلا بەختیار، بۆچی كڕنۆشی بۆ لینین بردووە. پێشەكی یا رونی بكەمەوە، ئەو سەردانواندنەم، تەنها لەبەر مێژووی ئایدیۆلۆژی خۆم بووە، كە بمەوێ و نەمەوێ، دەبێ رێزی بگرم و لەو كەسانەش نیم، لە چەپەوە بایبدەمە لای راست.
ئێستاش خۆم بە چەپی دیموكراتی ریاڵستی دەزانم. چەپی چەندین راستم. نەك تەنها راستێك.. چونكە تەنها رێبازی یەك جۆرە چەپیش لە جیهاندا، نەماوە!
وەكوتر، بەندە، زیاتر لە (30) ساڵە، باوەڕم بە تێزە ئایدیۆلۆژی و سیاسیەكانی دوای شۆڕشی ئۆكتۆبەری (1917) نەماوە. بەڵكو، لە ناو شۆڕشیشدا، لە یەكەمین چەپەكان بوم ساڵی (1989) توێژینەوەیەكم بەناوی (شۆڕشی ئۆكتۆبەر و زوو سەپاندنی سۆشیالیزم) نوسی و ساڵێك دواتر لە گۆڤاری تیۆری (نۆژەن)ی ئاڵای شۆڕش، بڵاوم كردۆتەوە. لێرەدا تەنها ئاماژە بە دوو پەرەگرافی توێژینەوە (54) لاپەڕەیەكە دەدەم:
ئەركی پێكەوەبەستنی دیموكراسی و سۆسیالیزم وەكو ئەوسا بۆ یەكەمین جار بوو لینین تێزی بۆ داڕێژێ، پاش ئەویش لەناو گەلـێ وڵاتدا، مەنغۆلیا و چین و كۆریا و ئۆروپای رۆژهەڵات، بەشێوە جیا جیا، پەیڕەوی لێكراوە و لەهەر هەمووشیاندا، دووچاری ئاستەنگێكی ئابوری، سیاسی، كۆمەڵایەتی ئەوتۆ هاتووە، دەبێ بزانین گەر بێت‌و ماركسیەكان لەمەودوا بەتەمەڵی هۆیە ئابوری و كۆمەڵایەتی و سیاسیەكانی ئاستەنگەكان دەست نیشان نەكەن و گرێ كوێرەكانیان نەكەنەوە، ستەمە بتوانن لەراپەڕاندنی ئەركەكانی لەمەوپاشیشیان دوچاری تەنگ‌و چەڵەمەی دیكە نەبنەوە، چونكە، كێشەی دیموكراسی و چۆنیەتی تەواوكردنی ئەركە تەواونەكراوەكانی شۆڕشی دیموكراسی، ماوەو دەمێنێ.
ئەم پەرەگرافەشم بۆیە هێنایەوە، هەتا ئەوانەی ئاگاداری بۆچون و رەخنەكانمان نین، بیزانن و ئەگەر مەبەستیشیانە تەواوی توێژینەوەكە، لە كتێبی كۆبەندی چەند بابەتێك دا، بڵاوكراوەتەوە.
(بڕوانە كتێبی كۆبەندی چەند بابەتێك، ل: 307)
(2)
روسیای دیموكراتی
سەردەمی لینین، سەرەدەمی سەرەتاكانی سەركەوتن بوو. زۆرینەی خەڵكیان بە دروشمی شۆڕشگێڕانە و ئامانجی سۆسیالیزم، لە دۆخی دوای جەنگ و بێ برستی و برسێتی دا، تەنها دوو سـێ ساڵ، لە دەوردا كۆبوەوە، بەڵام سەرەنجام، لەلایەكەوە دەستێوەردانی وڵاتانی كۆڵۆنیالیستی و جەنگی ناوخۆ، لەلایەكی دیكەوە، كێشەی هێزە سیاسیەكان و مشت و مڕِی ئایدیۆلۆژی سەركردەو سەرانی وڵاتەكەو، رابەرانی دیكەی سەردەمەكە (لینین، ترۆتسكی، كاوتسكی، برنشتاین، بلیخانۆڤ، زینۆیف، كامینیف و..تاد) ئەمانە، سەرباری پاشماوەكانی دەسەڵاتی ئوتوكراتی قەیسەری و دەزگا ئوروستوكراتیەكانیان. لە هەموو ئەوانە مەترسیدارتر، لینین، بۆیەكەمین جار، دوای ماوەیەكی كورت، لەناو فارگۆنی چاودێری كراوی قەتاری گەڕانەوەی لە ئەڵمانیاوە، نامیلكەی (بابەتەكانی نیسان)ی نوسی و تیایدا پێچەوانەی بەرهەمە سیاسیەكانی، كە لە كتێبی (ما العمل و مرض الیسار الطفولی خطنا الاشتراكی فی الثورە الدیمقراطیە) لەدوای (1905)ەوە بۆ (1917) نوسیونی و، جەخت لە تەواوكردنی شۆڕشی دیموكراسی دەكات و، دژی سۆسیالیستە توندڕەوەكان وەستاوەتەوە، كەچی، هەڵچونی سەركەوتن مەستی دەكات و لینینی گەورە، لە رێبازی دیموكراسی لادەداو بەلای سەپاندنی سۆسیالیزم لە یەك وڵاتدا بایدەدا (نەك لە چەندین وڵاتی سەرمایەداری) ئیدی، روسیای لاوازترین بازنەی سەرمایەداری رۆژئاوا، دەخاتە ناو گێژاوی خنكێنەری تێزە تازەكەی (بابەتەكانی نیسان). لەو توێژینەوەیەدا، دەقاو دەق نوسیومە:
ئەو زەمان و زەمینەی لینین و پۆلشەویكەكان، شۆڕشی ئۆكتۆبەریان بەرپا كردووەو پاش ئەوەش، رەخنەگرانی دیكەی ماركسیستی، ئەو شۆڕشەیان هەڵسەنگاندووە، جیاوازیەكی زۆری لە تەك زەمان و زەمینەی ئێستاماندا هەس. جیاوازی ریشەیی لە هەموو بارێكەوە: ئابوری، كۆمەڵایەتی، سیاسی و تیۆریش. ئەوسا لینین و هاوڕێكانی، تەنانەت رەخنەلێگرانی پەرۆشی شۆڕشی ئۆكتۆبەریش، بەهیوای پاراستن و سەرخستنی باشتری سۆسیالیزم، وەكو یەكەمین ئەزمونی چۆنیەتی پێكەوەبەستنی دیموكراسی و سۆسیالیزم، تێكۆشان. هەتا بتوانن ئەو تاقانەیەی سۆسیالیزم بپارێزن و بیكەنە بنكەی پشتیوانی پێش خستن و سەرخستنی خەباتی پرۆلیتاریای ئەوسا كە ئومێدی چاوەڕوان كراوی نزیك بەسەركەوتنی لە هەندێ وڵاتدا هەبووە.
هەڵبەتە هەنووكە هەلومەرجەكە گۆڕاوە بۆیە چەمكە چینایەتییە كۆنەڤانەكانیش فۆرمی نوێ دەگرنە خۆیان. (هەمان سەرچاوە، ل: 342).
لێرەدا، لام وایە، ئاوڕدانەوە رەخنەییەكە، ناوەرۆكی ئەم وتارەی ناساندووەو روداوەكانی (30) ساڵی رابوردوش، بۆیەك جاریش، پێچەوانەی بۆچونەكان، سەری هەڵنەداوە، بەڵكو وڵاتی چینیش سیستمەكەی گۆڕی، كۆریای باكور تێك شكاو كۆباش، هەر باسی سۆسیالیزم ناكات. وڵاتانی رۆژهەڵاتی ئۆروپاش، بۆڕ بۆڕێنی بونیادنانی دیموكراسی و هەڵپەی چونە ریزی وڵاتانی رۆژئاواو یەكێتی ئۆروپان.
3
باجەكانی سەپاندنی سۆسیالیزم
دوای لینین، ستالین كودەتایەكی سپی كردو دەستی بەسەر رابەرایەتیدا گرت. تەنانەت هاوسەری لینینیشی سەركوێر كرد. باشترین سەركردەكانی پۆلشەویكی كوشت‌و زیاتر لە (20) ملیۆن جوتیار و هاوڵاتی قڕ تێخست. تەنانەت بەتەور ترۆتسكی لە مەكسیك دا كوشت.
دوای تەفروتوناكردنی نەیارەكانی و دیكتاتۆریەتی ستالین، روسیا (شورەوی) لەسییەكاندا، پێشكەوتنێكی ئابوری بەخۆیەوە دی. لە سەروبەندی جەنگی دوەمدا، ستالین تارادەی رێكەوتنی (سیاسی – ئابوری) لە تەك هیتلەری نازیدا یاری بەهاوكێشەكان كرد. بەڵام كە جەنگ هەڵایسا، باجە عەسكەریەكەی، بەخراپترین چەشن دا. چونكە، نە هیتلەر لەسەر رێكەوتنەكە وەستاو نە دەوڵەتانی سەرمایەداریش، وەكو ستالین چاوەڕوان بوو، بەجەنگەكەی هیتلەر تێكشكان. بەڵكو سیستەمە دیموكراسیەكان، دوای جەنگی دوەم، لەسەر ئاستی رۆژئاوا، وەرچەرخانی هەمەلایەنەیان هێنایە دی. تەنانەت توانیان ژاپۆن و كۆریای باكور و ئەڵمانای داڕوخاویش باشتر بونیات بنێننەوەو كرانە نمونەی ئەزمونی دیموكراسی لە ناوەڕاستی رۆژئاوا و باشوری رۆژهەڵاتی ئاسیاشدا.
دوای جەنگ، ستالین، سیاسەتێكی زیرەكانەی لە كۆنگرەی تاران و یاڵتادا بەكارهێنا، كاتێك تەنگوچەڵەمە قوڵە ئابوری – سیاسی – سۆسیۆلۆژیەكانی، رۆژهەڵاتی ئۆروپای قوڵتر لەسەر حسابی شۆڕشی یۆنان‌و ئیسپانیا و تێكدانی ئەزمونی كوردستان و ئازەربایجان، قۆزتەوە.
شۆڕشی یۆنان و ئیسپانیای فرۆشت، كۆماری كوردستان و ئازەربایجانیشی كردە پێخۆری بەرژەوەندیەكانی شورەوی. بەرژەوەندی ئابوری و ئاساییشی سنورەكانی وا كوێریان كردبوو، (قەوام سەڵتەنە)ی سەرەك وەزیرانی رژێمی داڕوخاوی ئەوسای شا، فریوی دا. كۆمارەكانی پێ روخاند و بەرمیلێك نەوتیشی نەدایە.
جیهانی بەرژەوەندی ئابوری و هەڵكەوتەی ژیوپۆلەتیك، هەمیشە سەیرن‌و ئەحكامی سەیرتریشیان هەیە. ستالین، نەوت بە ئاسانی دەداتە هیتلەر، كەچی بۆ نەوت، كۆماری دوو گەلی ستەملكێكراویش، دادەڕوخێنێ!!
لە بەرامبەر ئەو روداوانەدا، ستالین، بەشێكی ئەڵمانیا و نیوەی بەرلین و، رۆژهەڵاتی ئۆرپای شەتەكی شورەوی دا. بەڵام؟
4
سەرەنجامێكی ناكام
راستە ستالین، توانی دوای جەنگی دوەم، كامپی سۆسیالیستی بسەپێنێ. ئەمەش دوەمین سەپاندنی سۆسیالیزمە، دوای سەپاندنی سۆسیالیزمی ئۆكۆتبەری 1917. بەڵام دوای چوار دەهە، لەم سەردەمەشدا، سەرەڕای ئەوەی شورەوی لە جەنگدا سەركەوت و لەشكری سور بەهێزترین و سەركەوتوترین سوپای جەنگەكە بوو، هیتلەریشیان كوشت، سەرەڕای ئەوەی بە سیاسەتێكی زیرەكانە ستالین توانی لە كۆنگرەكاندا، رۆژهەڵاتی ئۆروپا بخاتە ژێر ركێفی خۆی و شورەویەوە، پاشان هاوپەیمانی (وارشۆ)ش، لە رووی عەسكەریەوە، بەرامبەر هاوپەیمانی ئەتڵەسی، زۆر بەهێز بوو. چل‌و چوار ساڵیش خۆیان گرت. بەڵام، ئەزمونەكان دەریانخست، سۆسیالیزم، بە سەركەوتنی دوای جەنگ و بە لەشكری سور و هاوپەیمانی عەسكەری و.. تەنانەت بە چەكی ئەتۆمیش، بونیات نانرێ و بشسەپێنرێ، تاسەر ناپارێزرێ!! لەدوا ئاكامدا:
كێشەكانی رۆژهەڵاتی ئۆروپا، پەنگیان خوارد، هەتا لە دەهەی پێش كۆتایی جەنگی سارددا، پاڵێكی وەكو گلاست نۆست‌و پروستوریكا، ناكامی سۆسیالیستی سەپێنراوی سەپاند.
دوای روخانی شورەوی و رۆژهەڵاتی ئۆروپا، هێزی سیاسی – ئایدیۆلۆژی دۆگم و سەركردەی كاڵفامی تیۆری و سیاسی كەم نەبوون، كە پێیان وابوو، هەرگیز شورەوی و ئۆروپای رۆژهەڵات، ناڕوخێ. بەندە لەو كەسانە بوم، پێم وابوو، گۆرباتشۆف، دەروازەیەكی دیكەی بونیاتنانی دیموكراسی لە وڵاتە تۆتالیتارەكان دا، كردەوە. پرۆسەی كردنەوەی ئەو دەروازەیەش، هێشتا بە بەریەوە ماوە، چونكە دیموكراسی ناسەپێنرێ.. بەڵكو بونیات دەنرێ. پرۆسەی دیموكراسیش، دورودرێژە و هەتا تەواوی ئەركەكانی ئابوری، سیاسی، كۆمەڵایەتی، كولتوری و ئازادییە گشتی‌و تایبەتیەكانی كۆمەڵ و تاك و ژن، نەیەنە دی، مەحاڵە، زەمینەی گواستنەوە بۆ سۆسیالیزم، یان دادپەروەری و خۆشگوزەرانی هەمەلایەنە بڕەخسێندرێ.
ئێستا، دوای گوزەر بە سۆسیالیستی سەپێنراوی لینین و، سیستەمی تۆتالیتاری ستالین و، لیبراڵیەتی گورباتشۆف، دەمێنێتەوە سەرەتای پرۆسەی پڕ لە كێشەی دیموكراسی، كە لەسەرەتای نەوەدەكانەوە دەستی پێكرد.
5
سەرەتایەكی سەخت
ئاسان نەبوو، سیستەمی تۆتالیتاری – بیروكراسی، بە پروستوریكاو گورباتشۆف، لە ماوەیەكی كورتدا، وەربگۆڕدرێ بۆ دیموكراسی. یوتوبیای دیموكراسیە، وابزانرێ، بە گۆڕینی سیستەم و پەسەندكردنی دیموكراسی، ئیدی ئامانجە دیموكراسیەكان، بەسانایی دێنە دی. سەرەتای پرۆسەی دیموكراسی بەدرێژایی مێژوو، لەو وڵاتانەی شۆڕشی پیشەسازی و رۆشنگەریشیان ئەنجام داوە سەخت بووە. چ جای بۆ روسیا كە جگە لەوەی لە رووی تەكنیك و تەكنەلۆژیاوە، دواكەوتوو بووە، ئاسەواری بیروكراسیەت و تۆتالیتاریەت و نەبونی ئازادیش، ئێجگار نالەبار بووە لەناویا، بەڵام خەسڵەتی دیموكراسی، لە وڵاتی پێشكەوتوی خاوەن تەكنەلۆژیاو شارستانیەتی گەورەدا، ئەوەیە، كە پرۆسەكە دەستی پێ بكات، هێزێكی ئابوری - مەتریالیستی لەناو كۆمەڵدا، واتا چینی سەرمایەداری ناڤین دروست دەكات و دەیكاتە پاڵنەری چۆنیەتی بونیاتنانی دیموكراسی. ئیدی، كاتێك قۆناغی گوزەر، لەم وەرگۆڕانەدا (تحولات) دێتە پێشەوە، پاڵنەرە ئابوری و كۆمەڵایەتیەكە، لەبەردەم بەربەستەكاندا راناگیرێ. گەرچی كێشەو تەنگوچەڵەمە، تەنانەت، هەڵگەڕان و داگەڕان و كاردانەوەی چەپ‌و راستیش، لەئارادا بن.
دەورانی شێواوی یەلتسن، بۆ روسیا، ئاڵۆز بوو. لێك ترازان‌و تێكەو لێكەی بێ سەروبەر، سەری هەڵدا. بەڵام، چونكە، ئەزمونی تاڵی تۆتالیتاری، گەلانی روسیای داماو كردبوو، بۆیە، ئاژاوەكەی دوای گورباتشۆفیان بەرگە گرت. هەتا روداوەكان، كەسایەتیەكی وەكو (پوتین) یان وەكو فریاد رەس، هێنایەوە كایە!
دۆخی روسیای ئەو دۆخە، سەرۆكی بەهێزی دەویست. دەسەڵاتی سیاسی – عەسكەری – ئاسایشی، فراوانی دەویست، هەر ئەمەش، دەیتوانی، دەوڵەتی ناسیۆنالیستی دیموكراسی بونیات بنێ.
رۆژگارێكی دژوار بۆ (پوتین) هاتە پێش، بەڵام نە لەسەر ئاستی جیهان و نە لە ناوخۆدا و، ئەوەتا، لە شوێنە ستراتیژیەكانی پەیوەست بە پێگەی روسیا، چ لەدورگەی قرم و چ لەناوەڕاستی ئاسیا و چ لە بەشێكی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، روسیا، كوێستانی دەوروبەری دابین كردوە و ئاوە گەرمەكانیشی، كە خەونی لە مێژینەی سەردەمی قەیسەرەكانیشە، وەكو قۆناغی یەكەم لەم دۆخەدا، بۆ بەرژەوەندیەكانی، مسۆگەر كردووە. سوریا بۆ نمونە. ئاسان بونی رێرەوە ئاویەكانی دەریای ئیجە و دەردەنیل لە توركیا، بەڵكو پەیوەندی توركیا و روسیا، روسیا و ئێران، روسیا و سوریا، لە قۆناغی هاوبەرژەوەندیدایە و بەرگەی فشارە نێودەوڵەتی و گەمارۆ ئابوریەكانیشی، تاڕادەیەكی زۆر گرتووە، تەنانەت هاوكێشە عەسكەری و سیاسیەكانیش، خەریكە دەگاتەوە هاوسەنگی. بۆیە، داوا دەكرێ، روسیا بگەڕێتەوە ناو هەشت زلهێزەكەی جیهانیش. تەنانەت ئەمریكاش پەسەندی كردوە. ماوەتەوە دوا سیناریۆكەی گەڕانەوەكە!
6
بەرەنجامی روسیای دیموكراسی
روسیای دوای ئەو سیستەم‌و قۆناغانە، لە لینینەوە بۆ پوتین، ئاسمان و رێسمانیان جیاوازە.
ئابوریەكی زۆر بەهێزتر لە دەورانەكانی پێشوو، تەكنەلۆژیای پێشكەوتوو، وڵاتێكی ئاوەدانی سەرسوڕهێنەر. شارستانیەتی دێرین و هاوچەرخ. ئێستا روسیا، بەتایبەتی مۆسكۆ و سان پترسبۆرگ، جێ بایەخی تەواوی جیهانە. ئەمەش، بەرەنجامی هەتا ئێستای پرۆسەی دیموكراسییە، كە روسیای سەراپا گۆڕیوەو بەرەو گۆڕانكاری فراوانتریش، كاروانەكەی بەڕێوەیە.
هەڵبەتە، پرۆسەكە، لە چارەكە سەدەی رابوردوەوە، هەوراز و نشێوی زۆری دیووە. كە پێم وایە، لەبەرئەوەی، وڵاتەكە، گەورەترینی سەرزەمینی هەیە‌و ماوەكەش بۆ قۆناغی گوزەر، لە سیستەمی تۆتالیتاریەوە بەرەو دیموكراسی، زۆر نییە. بۆیە، لام وایە، بەو رەوتە خێراییەی لە دەهەیەكدا، بەرابەرایەتی پوتین، روسیا وای لێهاتبێ، ئەوپەڕەكەی دەهەیەكی دیكەی گەرەكە، ئەم قۆناغی گوزەری دیموكراسی تێپەڕێنێ و روسیای مەزنیش، بەهەموو رەهەندەكانەوە ببێتە یەكێك لە زلهێزە دیموكراسیەكەی جیهان. كە دڵنیام، رەهەندی ئەم تەواوكردنەی قۆناغی گواستنەوەكە، كاریگەری لەسەر جیهان، زۆر دەبێ. لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیشدا، لە تەواوی قۆناغەكانی رابوردوی روسیا، روسیای دیموكراسی، دەتوانێ كاریگەرتر بێ. هەر لە ئێستاوە، پەیوەندی روسیا و هەرێمی باشوری كوردستان، هاوكات، هەڵوێستی پۆزەتیفی روسیا، لە دابینكردنی مافی كورد، لە پرۆژە دەستوری سوریادا. هەروەها، تائێستا روسیا، نە دژی شۆڕشی باكور و نە دژایەتی رۆژهەڵاتی كوردستانی نەكردووە. وەكو بڵێی: دەرس و پەندی لە رێكەوتنامەی سایكس بیكۆو روخاندنی كۆماری كوردستان، وەرگرتبێ و نەیەوێ، جارێكی تر، ئۆباڵی ئەم نەتەوە ستەم لێكراوە بخاتە ئەستۆی ئەستوری روسیا، هەر دەشبێ وابێ.
بەشەكانی كوردستان .. لە:
ـ سەردەمی قەیسەرەكاندا، سەرەڕای ئەوەی روسیا (17) جار كەوتۆتە جەنگ دژی عوسمانیەكان، كورد، داوای پشتیوانیشی لێكردووە، بەهانای شۆڕشی هیچ بەشێكی كوردستانەوە نەهاتووە.
ـ لەسەردەمی لینین دا، لەسێ بەشی كوردستاندا، باكور و باشور و رۆژهەڵات، شۆڕش و بەرەنگاری هەبووە، تەنانەت وەڵامی نامەی شێخ مەحمود و بانگەوازەكەی، لەلایەن لینینەوە نەدراوەتەوە. بەڵكو شۆڕشەكانی باشور و باكوری كوردستانیشیان بەفیتی بریتانیا زانیووە. چونكە روسیا ئومێدی هەبوو، كەمالیستەكان بكەنە دۆستیان. كە نەكرا!!
ـ لەسەردەمی گورباتشۆف و دوای ئەویش، روسیا باشترین پەیوەندی لەگەڵ رژێمی سەدامدا هەبوو. بگرە، زۆر درەنگ لەسەر ئەنفال و هەڵەبجەش، شەرمنانە، هاتە دەنگ.
ـ ئێستا، دەورانی دیموكراسییە، (سەرۆك پوتین)یش، دەهەیەك زیاترە، سەرۆكی باڵادەستە. تائێستا دەركەوتووە، بەشێنەیی پشتیوانی خەباتی رزگاری خوازی كوردستانە، چاوەڕان دەكرێ، لەم پشتیوانیە، لایەنی كەم پاشەكشە نەكات. ئەگینا، جارێكی دیكە، روسیا، قەرزاری خەباتی نەتەوەیەكی ئازادیخواز دەبێتەوە.
لەو باوەڕشداین، كاتێك دیموكراسی روسیا، بە رەهەندە جیاوازەكانیەوە، خورت دەبن‌و لەگەڵ پرۆسەی دیموكراسی تازە سەرهەڵداوی هەندێك وڵاتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، كارلێك دەكرێ، ئەوكاتە، لە ئایندەی گۆڕانكاریەكاندا، وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، پێویست ناكات تەنهاو تەنها، چاو لە ئەزمونە دیموكراسیەكانی ئەمریكا و ویەكێتی ئۆروپا بكەن، بەڵكو روسیا و هیندستان و سەنگافورە و ئەزمونەكانی تری دیموكراسی، لە باشوری رۆژهەڵاتی ئاسیادا، دەبنە نمونە گەلی دیكەی سودبەخشی دیموكراسی. بەڵكو، رژێمە دژە دیموكراسیەكانی ناوچەكەش، وەكو سەدەی رابوردوو، لە داهاتودا ناتوانن، بەربەست بن لە بەردەم چارەی خۆنوسین و پرۆسەی بونیاتنانی دیموكراسی!.