گەنجانی عیراق بۆ خۆیان دەكوژن؟
لەماوەی شەش مانگی رابردوودا دەیان حاڵەتی خۆكوشتن یان هەوڵی خۆكوشتنی گەنجانی بەغداد روویدا، ماوەی چەند هەفتەیەكیشە دیاردەكە پەلی بۆ پارێزگاكانی تری عیراقیش هاویشتووە.
دوا هەواڵی خۆكوشتن، لە 22ی مانگی رابردوودا بڵاوبووەوە، كاتێك گەنجێكی شاری نەجەف لەپردی "شۆڕشی بیست"ەوە خۆی فڕیدایە خوارەوە‌و راستەوخۆ گیانی لەدەستدا. پێشتریش لەكەناڵەكانی راگەیاندنەوە روودانی دەیان حاڵەتی خۆكوشتن لەشاری بەغدا بڵاوكرایەوە، هەموو قوربانییەكان گەنج بوون‌و لە پردەكانەوە خۆیان هەڵدەدایە خوارەوە. بۆ بەرگرتن لەو دیاردە ترسناكەش ئەمانەتی گشتی بەغدا لەهەوڵێكی سەیر‌و سەمەرەدا بڕیاریدا شورای دەوری پردەكان دوو مەتر بەرزبكاتەوە! بڕیارێك كە بووە مایەی گاڵتەجاڕی‌و پێكەنینی زۆرێك لەچالاكوانان‌و بەكارهێنەرانی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان.
خۆكوشتن، ئەو كردارەیە كە تێیدا كەسێك بەئەنقەست كۆتایی بەژیانی خۆی دەهێنێت. دكتۆر Alex lickerman كە پزیشكێكی بەناوبانگی شاری شیكاگۆی ئەمریكایە، سەبارەت بەفاكتەرەكانی پشت حاڵەتەكانی خۆكوشتن شەش هۆكار باس دەكات، یەكێك لەو هۆكارانە، داواكردنی یارمەتییە لە رێی خۆكوشتنەوە. ئەو باوەڕی وایە بەشێك لەو كەسانەی خۆیان دەكوژن، دەیانەوێت لەڕێی هەوڵی خۆكوشتنەوە كەس‌و لایەنەكانی دەوروبەری خۆیان بەئاگابهێنن‌و پێیان بڵێن شتێكی مەترسیدار لەئارادایە‌و دەبێت چارەسەربكرێت. دكتۆر Alex روونیدەكاتەوە هەموو ئەو كەسانەی بەم چەشنە بیردەكەنەوە، لەڕاستیدا نایانەوێت بمرن، بەڵكو باوەڕیان وایە هەوڵی خۆكوشتن دەدەن‌و دوای هەوڵەكە نامرن‌و رزگاریان دەبێت، بەوەش سەرنجی كۆمەڵگەو كەس‌و لایەنەكان بۆ لای خۆیان‌و ئەو مەترسییەی لەگۆڕێدایە رادەكێشن‌و دەتوانرێت هەنگاو بۆ چارەسەركردنی مەترسییەكە یاخوود دۆخەكە، بنرێت.
هۆكارەكانی تری خۆكوشتن، كە ئەو پزیشكە ئەمریكییەو زۆرێكی تر لەپسپۆڕانی بواری نەخۆشییە دەروونییەكان باسی لێوەدەكەن، زۆرو جۆراوجۆرن، لەوانە: نائومێدی، بێ كاری، دۆخی ئابووری خراپ، خەمۆكی، تێكچوونی ئەقڵ، بەكارهێنانی ماددە هۆشبەرەكان، بوونی نەخۆشی درێژخایەن، بەهەڵەخۆكوشتن‌و چەندین هۆكاری تر.
بەگوێرەی بەیاننامەیەكی كۆمسیۆنی مافی مرۆڤی عیراقی كە لە 23ی نیسانی رابردوو بڵاوكراوەتەوە، تەنها لەماوەی چارەكی یەكەمی ئەمساڵدا 132 كەس لەعیراق خۆیان كوشتووە. چەندین حاڵەتی تریش هەن كە رانەگەیەندراون، باسی هەرێمیش هەر نەكراوە كە خۆشبەختانە كەمترین حاڵەت لە هەرێمی كوردستاندا بەراورد بەپارێزگاكانی تری عیراق تۆماركراوە.
ئەگەرچی بەگوێرەی رێكخراوی تەندرووستی جیهانی، ساڵانە زیاتر لە 800 هەزار كەس لەجیهاندا خۆیان دەكوژن، بەڵام ئەوەی لەعیراقدا روودەدات‌و جیاوازی هەیە لەحاڵەتەكانی تری خۆكوشتن لەسەرانسەری جیهاندا، ئەوەیە كە دیاردەكە لەماوەی چەند مانگی رابردوودا تەشەنەی كردووە، واتە بەشێوەیەكی نائاسایی‌و كتوپڕ لەمەودایەكی زەمنی كورتدا بڵاوبووەتەوە، بێ ئەوەی پێشینەیەكی دورودرێژو دیاری هەبێت.
ئەگەرچی بڵاوبوونەوەی خۆكوشتن‌و بوون بەدیاردە، پێویستی بەتوێژینەوەو لێكۆڵینەوەی زانستی ورد‌و هەمەلایەن هەیە لەلایەن پزیشك‌و شارەزایانی بوارەكەوە، بەڵام بەلەبەرچاوگرتنی دۆخی سیاسی‌و ئابووری عیراق، دەكرێت شكستی دەسەڵاتی تازەی عیراق لەدوای 2003ەوە‌و سەرەنجام خراپی دۆخی ئابووری‌و ئیداری‌و سیاسی عیراق بەهۆكاری سەرەكی دیاردەی خۆكوشتنی گەنجان لەقەڵەم بدرێن.
كاتێك دەسەڵاتی تاكڕەوی سەدام كۆتاییهات، گەنجانی عیراق بەهیواو گەشبینییەكی زۆرەوە لەئایندەی وڵاتەكەیان دەڕوانی‌و وایان دەزانی وەكو ئیمارات‌و قەتەر‌و وڵاتە پێشكەوتووەكانی خۆرئاوا داهاتی تاك‌و گوزەرانی خەڵك بەرزدەبێتەوەو دەگەن بەخۆشگوزەرانییەكی ئەوتۆ كە قەرەبووی ساڵانی جەنگ‌و نەهامەتییان بۆ دەكاتەوە، بەڵام دوای 15 ساڵ لەچاوەڕوانی بینییان دۆخی ئابووری‌و سیاسی‌و ئەمنی وڵات نەك هەر باشتر نەبووە، بەڵكو لەزۆر رووەوە خراپتربووە. وڵات لەپشێوییەكی گەورەدایە، عیراقییەكان كۆنترۆڵیان بەسەر وڵاتەكەیانەوە نەماوەو لەدەرەوەی سنوورەكانەوە بڕیار لەسەر چارەنووسی دەدرێت، پێكهاتە‌و تایفەكان بوون بەدوژمنی یەكتر، تادێت سیاسی فاشل‌و سەركردەی نابەرپرس بەرهەمدەهێنرێت. سامانی وڵات بەتاڵان دەبرێت، سەدان ملیۆنێرو بگرە ملیاردێر هەڵتۆقیوون كە هیچ پێشینەیەكی كاركردن‌و سەرمایەگوزارییان نەبووە، بەڵكو زۆربەیان لەو سیاسیانەن كە پێشتر هەژارو نەداربوون‌و تەنانەت هەندێكیان پێش رووخاندنی سەدام نەیاندەتوانی بەدڵی خۆیان نان بخۆن. لەبەرانبەریشدا زۆرینەی گەلی عیراق بوون بەهەژار‌و چینی ناوەڕاستی كۆمەڵگ خەریكە كۆتایی پێدێت. هەڵبژاردن ناوەڕۆكی دیموكراسییانەی خۆی لەدەست داوەو بووە بەپرۆسەیەكی ساختەكاریی‌و گاڵتەجاڕیی‌و هیچ هیوایەك بۆ دەستاودەستپێكردنێكی راستەقینەی دەسەڵات نەماوە، ژێرخانی ئابووری عیراق هەرەسیهێناوەو ئەم وڵاتە بەنەوت‌و كشتوكاڵ دەوڵەمەندە ناچاربووە قەرز لەوڵاتان‌و رێكخراوە جیهانییەكان بكات، داهاتی تاك بۆ ئاستێكی نزم دابەزیووە، بێ كاری بڵاوبووەتەوە. گەورەیی كێشەكەش لەوەدایە هیچ ئومێدێك بۆ باشبوونی دۆخەكە لەئاسوی نزیكدا بەدیناكرێت، گەنجانی عیراق چاوەڕوانییەكی زۆریان نوواند، بەڵام هەر بێ سوود بوو، هەموو ئەوانەش وا لەگەنجان دەكەن تووشی نائومێدی بن‌و سەرەنجام هەندێكیان پەنا بۆ خۆكوشتن ببەن، كە بێ گوومان سەرەرای هەموو ئەو نەهامەتییانەش كە باسكران، خۆكوشتن هیچ پاساوێكی لۆجێكی بۆ نییە‌و كارێكی نائەقڵانییە‌و دوورە لە ئیرادەی بەرزو لەبن نەهاتووی مرۆڤ كە زۆرجار لەساتە هەرە نالەبارو خراپەكانی مێژوودا گۆڕانكاریی گەورەی بەئاراستەی باشترو خۆشتركردنی ژیاندا خووڵقاندووە.
بەپشتبەستن بەدیدگای دكتۆر Alex lickerman، پێدەچێت زۆربەی ئەو گەنجانەی عیراق كە خۆیان كوشتووە، ویستبێتیان داوای یارمەتی لە كۆمەڵگەو دەسەڵاتی وڵات بكەن، بۆ كۆتاییهێنان بەو دۆخە نائاساییە نالەبارەی عیراقی گرتووەتەوە، بەڵام ئاخۆ سیاسییە هەلپەرستەكانی عیراق بۆ چركەساتێكیش گوێ بۆ هاواری ئەو گەنجانە دەگرن‌و بیرێك لەحاڵی خەڵك دەكەنەوە، یاخوود هەروا بە كەڕو كاسی دەمێننەوە لەئاست هاوارو ناڵەی ئەو گەنجانە‌و ئەوانەشی لەدوای ئەوانەوە خۆیان دەكوژن‌و هەر بەردەوام دەبن لە بەتاڵانبردنی سامانی وڵات‌و كوشتنی ئایندەو خەونی گەنجەكانی؟