لێكەوتەكانی هەڵبژاردنی ئۆرۆپا و شكستی چەپەكان
(1)
سەرەتایەكی هەڵبژاردنی سەركەوتوو
رۆژی (26/5/2019) پەرلەمانی ئۆرۆپا هەڵبژێردرا، هەروەكو چاوەڕوان دەكرا، سۆسیالیست و چەپ و تەنانەت دیموكراتە چەپەكانیش، سەركەوتنی باشیان بەسەر راستڕەوە توندڕەوەكان و پۆپۆلیستان نەهێنا، بەڵكو لە بریتانیاو ئیتالیا و لە فەڕەنساش، راستڕەوەكان بەسەر پارتی سۆسیالیستی سەرۆك ماكرۆن دا سەركەوتن. تێكڕاش، بەم چەشنەی خوارەوەیە:
1-بلۆكی مەسیحیەكان (178) كورسی، 2-بلۆكی سۆشیال- دیموكراتەكان (153) كورسی، 3-بلۆكی لیبرالەكان (105) كورسی، 4-بلۆكی سەوزەكان (69) كورسی، (7) بلۆكیش بەسەر بلۆكی گچكەو ناوەنجییەكانی دیكەدا، دابەشە. بەگشتی (246) كورسین. تەتەڵەی كورسیەكانیش پێمان دەڵـێن كە سۆسیال – دیموكرات و دیموكرات مەسیحیەكان پێكەوە سەرەڕای دابەزینی رێژەكانیان، دوو گەورە فراكسیۆنی پەرلەمانی ئۆرۆپان. لیبرال و سەوزو پۆپۆلیستەكانیش بەگشتی، رێژەیان هەڵكشاوە، بەڵام رێژەی رێژەییان كەمترە لە بلۆكەكەی سۆسیالیست و دیموكرات مەسیحیەكان.
تێكڕا، دەكرێ بگوترێ، پاشەكشەی سۆسیالیست و دیموكرات مەسیحیەكان، شكستی گەورە نەبوو. بەڵام، دۆخە سیاسی و ئابوریەكە و تەنگوچەڵەمە كۆمەڵایەتیەكان، پێمان دەڵـێ:
یەكێتی ئۆرۆپا، لەمەودوا، زیاتر لە ساڵانی رابوردوو، دوچاری ئاستەنگی جۆراو جۆر دەبێتەوە. بۆ؟
چونكە، فەرەنساو ئەڵمانیا، كە لە دوای راپرسیەكەی بریتانیا، دەیانویست یەكێتیەكەی ئۆرۆپا ببوژێننەوە، سەریاننەگرت و ئەوەتا میركل خۆی وازی لەسەرۆكایەتی حیزبەكەی هێناو ماكرۆنیش، لە پاشەكشەو رووبەڕووی خۆپیشاندانی هەفتانەی ئێلەك زەردەكانە؛ دوور نییە، بەهۆی سەرنەخستنی هەمە لایەنەی ستراتیژی یەكێتی ئۆرۆپاو بەربەستەكانی بەردەم تاكجەمسەری ئەمریكا، تەواوی جیهانیش دوچاری قەیرانی لێكترازانی فراوانتر ببێتەوە. لەمەش، رەنگە روداوی چاوەڕواننەكراو، روبدات، بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە، واتا:
دۆخ وا بڕوات، سۆسیالیست و دیموكرات و چەپەكانی دیكە، هەڵە بنچینەییەكانیان لەناو كۆمەڵ و لە بواری ئابوری و فەلسەفیدا، رەخنە لـێ نەگرن و هاوكات، ستراتیژێكی چارەسەری قەیرانەكان، پەرەسەندنی دیموكراسی، دادپەروەری، بڕیاری لێبڕاوی ژینگەپارێزییان نەبێ، چارەسەری باشتر بۆ كۆچ نەدۆزنەوەو زەلكاوی بەردەم پڕوپاگەندەی پۆپۆلیست و راستڕەوە توندڕەوەكان، وشك نەكەنەوە، دوور نییە، پۆپۆلیزم، یان راستڕەوەكان، یاخود پێكەوە، كۆنترۆڵی ناوەڕاستی ئۆرۆپا بكەن و روداوی ترسناكیش بقەومێنن.
ئەم هەڵبژاردنە، لەناو (28) وڵاتداو رێكخستنی زیاتر لە (400) ملیۆن دەنگدەر، پرۆسەیەكی دژوارە، بەڵام یاسا و رێسای پرۆسەكە، هەروەها، كولتور و ئاستی تێگەیشتنی دیموكراسی گەلانی ئۆروپا، هێندە تۆكمەو بەرزە، بچوكترین كێشە لەكاتی ئەنجامدانی پرۆسەكەدا، روینەدا. لێرەدا ئاماژەیەك بە وردەكاری تەكنیكی پرۆسەكە پێویستە.
لە یۆنان، بەلژیكا، بولگاریا، قوبرس و لۆكسمبۆرگ، دەنگدان فەرمییەو هەر هاوڵاتییەك دەنگ نەدات، بۆی هەیە سزابدرێ. ئەمەش سەیرە!
لە یوناندا (17) ساڵ بۆی هەیە دەنگ بدات و لە نەمسا (16) ساڵ. فەڕەنساو ئەڵمانیا (18) ساڵ . لە (20) وڵاتی تردا (21) ساڵ. سێ وڵاتی تریان (23) ساڵ و لە ئیتالیا (25) ساڵ. ئەمەش پەیوەندی بە قەیرانە كۆمەڵایەتیەكانی نوێی سەردەمەكەوە هەیەو رای گشتی رۆژئاوا، خەریكە، بەچەشنێك پۆلێنی كۆمەڵایەتی و تاكگەرایی دەبێ، كە ئاراستە سیاسی و پیشەییەكانیشی سەرەپا بگۆڕدرێ. لە دوا سەرەنجامدا، هەڵبەتە وڵاتانی باكوری دواكەوتوی جیهانیش دەگرێتەوە.
(16) وڵاتی ئۆرۆپا بەنامە دەتوانێ دەنگبدات. وەكو ئەڵمانیا، بریتانیا، ئیسپانیاو دەوڵەتانی باكوری ئۆرۆپا. لە (6) وڵاتیش لە بری خەڵكی تر، كەسانی تر دەتوانن دەنگ بدەن. وەكو فەڕەنسا، بریتانیا، هۆڵەنداو بەلژیكا. بە ئینتەرنێتیش، تەنها ئیستوانیەكان دەتوانن دەنگ بدەن.
لەناو وڵاتانی ئۆرۆپای یەكگرتودا، تەنها (11) وڵات ژن و پیاو یەكسان كاندید دەكرێن. لە ئیسپانیاو سلۆڤینیاو كرواتیا ژن (40%). پۆڵەندە (35%) لە یونان و پرتوگالدا (33%). لە رۆمانیادا یەك بە یەك ژن و پیاو.
(2)
شكستی سۆسیالیستەكان!
لامان گرنگە دۆخی سۆسیالیستەكان تێكڕا، لەبەرامبەر پۆپۆلیست و راستڕەوەكاندا، ساغبكەینەوە.
-ئەڵمانیا؛ هاوپەیمانی دیموكرات مەسیحیەكان و مەسیحیە كۆمەڵایەتیەكانی باڤاریا (28%) كورسیان هێناوە. سەوزەكان (22%) كەچی پارتی سۆسیالیست (15,5%)ی دەستخستوە. واتا: لە (85%)ی دەنگدەر پێچەوانەی ئەم حزبە دەنگیان داوە، كە بە یەكێك لەپارتە رەگوڕیشە داكوتراوەكانی ئۆروپا ناسراوە. نەریتی سۆسیالیستەكان، بۆ سەردەمی ماركس و ئەنگلس و لیبكنخت و سەركردە ناسراوەكان، دەگەڕێتەوە. كەچی، لەم ئەڵمانیایەدا، لەنێوان جەنگی یەكەم و دووەمدا، هیتلەر هەڵبژاردنی لێبردنەوە. لەسەردەمی جیهانگیریشدا دیموكرات مەسیحیەكان و پارتی سەوز لە سۆسیالیستەكان پتری هێناوە كە (22%) كورسیە.
-فەرەنسا؛ پارتی راستڕەوی توندڕەو (24,2%) دەهێنێ، پارتی سۆسیالیستی سەرۆك (22,4%).
-ئیتاڵیا؛ راستڕەوە توندڕەوەكان (31%) و دیموكرات چەپەكان پاشەكشەیان كردوە.
-بریتانیا؛ پێكڕا پارتی بریكزت (31,7%)ی هێناوە، دیموكراتە سەربەستەكان (18,5%) لەبەرامبەریاندا پارتی كرێكاران (سۆسیال-دیموكرات) (14%). سەوزەكانیش لە (12,1%). لێرەدا باشەكەی لەوەدایە پارێزگاران شكستیان خواردووەوو تەنها (8,7%) دەنگیان بردوە.
-ئیسپانیا؛ پارتی سۆسیالیست سەركەوتوەو (28%)ی هێناوە. هەردوو حزبی گەل (17%) و پارێزگاران (6,5%).
-هۆڵەندا؛ هۆڵەندا؛ پارتی كار (6) كورسی، لیبڕاڵ (4) دیموكرات مەسیحی (4) چەپی سەوز (3)، كۆڕبەند بۆ دیموكراسی (3)، سۆسیال لیبڕاڵ (2)، یەكگرتووی كرستیانی (2)، ئاژەڵ دۆستەكان (1)، تەمەندارەكان (1).
-هەنگاریا؛ سەرسوڕهێنەرە. پارتی راستڕەوەكان (56%) كورسی لەبەرامبەردا چەپەكان (16,2%) كورسی دەهێنێ!
-نەمسا؛ پارتی گەلی پارێزگار بە (34,9%) رێژە سەردەكەوێ، سۆسیالیستەكان (23,5%) دێنێ. پارتی ئازادی (17,5%) و سەوزەكانیش (13,5%)ی دەنگەكان.
-یۆنان؛ پارتی چەپ، كە جێگەی ئومێدی چەپەكانی جیهان بون، (24%) دەنگ و راستڕەوەكان (33%) دەنگ.
بە گشتیش لەكۆی (751) كورسی، پارتی گەلیەكانی ئۆروپا (173) كورسی پلەی یەكەم؛ سۆسیالیستەكان (147) كورسی پلەی دووەم. لیبڕاڵ و دیموكراتەكان بە (102) كورسی سێیەمە. چوارەم سەوزەكان (71) كورسی. باقی لیستەكانی دیكە لە (60) بەرەو خوارتریان هێناوە. لەناویاندا، چەپە یەكگرتوەكان لەهەموو لایەكیان كەمتر هێناوە كە تەنها (42) كورسی لەسەر ئاستی تەواوی ئۆروپادا. سەیرەكە لەوەدایە سەربەخۆكان بە (45) كورسی پێش چەپەكان كەوتون.
(3)
ئەركی هاوبەشی سۆسیالیستەكان
ئەمە دۆخی سیاسیی سۆسیالیست و چەپەكانە، كە هەموو ئاماژەكان دەیسەلمێنن، ئەمانە، بەو مێژووە دێرینەیە و بە فەلسەفە و ئایدیۆلۆژیەتی دیارەوە، توێژینەوەی قوڵیان نەبووە بۆ گۆڕانكاریە چینایەتی و كۆمەڵایەتی و كاریگەریەكانی تەكنیك و شۆڕشی پەیوەندیەكان، لەسەردەمی جیهانگیریدا. لەكاتێكدا راستڕەوەكان، لەڕووی (سۆسیۆ-سیاسی)یەوە وردتر و پۆپۆلیستەكانیش، لەڕووی ئابوری-سایكۆلۆژیەوە، كاریگەرتر بون.
لە كۆتاییشدا، دەڵێین: ئەگەر بێت و، هێزە سیاسییە سۆسیالیست و چەپە دیموكراتە رەسەنەكان، بە خۆیاندا نەچنەوەو هەڵەكانیان راست نەكەنەوەو ستراتیژی نوێ لەتەك گۆڕانكاریەكاندا گەڵاڵەی هاوچەرخ نەكەن، بێگومان، لە رۆژئاوادا، راستڕەوە توندڕەوەكان، بە هاوپەیمانی پۆپۆلیستەكان، هەلەكان باشتر دەقۆزنەوە. ئەو كاتە، بەدوری نازانین، راستڕەوەكانی وڵاتانی باشورو پۆپۆلیستە تازەكانیان، ئەمانیش، سەركەوتنی زیاتر بەدەست بهێنن. وڵاتانی باشور، مەبەستمان وڵاتانی پەراوێزخراوی جیهانە. لەم سەردەمەشدا، سەركەوتنی رەوتی راستڕەو و پۆپۆلیست، بەهۆی كەناڵە ئابوری و سیاسی و میدیاكانەوە، بەتایبەت بەهۆی سۆسیال-میدیاوە، كاریگەریان بۆ وڵاتانی لەمەڕ خۆمان، لەمەودا، فراوانتر دەبێ. بۆیە، دەمێكە وتومانەو دەیڵێینەوە، جیهانبینی و ستراتیژی هاوبەش لەنێوان سۆسیالیست و دیموكراتەكانی رۆژئاوا، لەگەڵ وڵاتانی باشوردا (لەمەڕ خۆمان) چارەنوسسازە!