ئایا سەدام فاشستی بوو؟ (بەبۆنەی ساڵڕۆژی روخاندنی بەعسەوە)

مەلا بەختیار 09/04/2019


مەلا بەختیار
ئەمڕۆ (16) هەمین ساڵڕۆژی روخانی بەعسە، بەندە كە ئەدەبیاتی سیاسی لایەنەكان، لە (44) ساڵەی دوای دامەزراندنی یەكێتی، بەرامبەر بەعس بیر دەخەمەوە، ئەدەبیاتێكی شەرمنانەم بیردەكەوێتەوە، وەكو:
هەتا ئێستا، هیچ حزبێكی سیاسی، هەڵەسنگاندنێكی هەمەلایەنەی زانستی لەسەر ئایدیۆلۆژیەتی بەعس نەبووە، واتا:
هەر حزبێك، بەپێی سیاسەتی هەلومەرجەكە، حوكمی لەسەر ئایدۆلۆژیەتی بەعس و دەسەڵاتی سەدام داوە. زۆرترین دەستەواژەش، دیكتاتۆریەت بەكارهاتووە. وەكوتر: دەستەواژەی فاشیەت، لە ئەدەبیاتی كۆنگرەو راگەیاندراوە رەسمیەكاندا، لەسەر بەعس نەبووە. ئەو پەڕەكەی (رەفتار فاشی) بەكارهێنراوە، ئەمەش، بۆ ئەوە بووە كە پاشكەوتێك بۆ ئەگەری مفاوەزات لەگەڵ رژێمدا بمێنێتەوە.
لە سێهەمین كۆنفرانسی كۆمەڵەدا (1985) ئەم باسە هاتە ئاراوە، سەرەنجام، ناسنامەی فاشیەت رەتكرایەوە، چونكە هێشتا مفاوەزات كۆتایی نەهاتبوو. پاساوی نەسەلماندنی فاشیەتیش بۆ بەعس، تەنها ئەوە بوو گوایە، فاشیەت و نازیەت، زادەی تەنگوچەڵەمەكانی وڵاتانی سەرمایەدارین (ئیتالیاو ئەڵمانیا) پاشان (ئیسپانیاو شیللی)یش، دەكرانە نمونە..
ئێمەو مانان دەمانگوت: وەكو هەموو ئایدیۆلۆژیەت و هزرێكی دیكە، فاشیەت لە وڵاتانی دواكەوتودا، بە تایبەتمەندی دواكەوتوانەو پشت ئەستور بە كولتوری دێرینەو لافلێدانی (ئایینی – مەزهەبی) سەرهەڵدەدات. جەختیشمان دەكردەوە، فاشیەتی وڵاتانی دواكەوتوو، ترسناكیەكەی كەمترنییە لە وڵاتانی سەرمایەداری ئەم مشتومڕانە، پێش ئەنفالەكان و بەكارهێنانی چەكی كیمیایی، لەناوماندا هەبوو.
لە یەكێك لە خولەكانی كادراندا (1981) بابەتێكم لەسەر فاشیەتی وڵاتانی دواكەوتوو، كە سەرمایەداری دەوڵەتی دەسەپێنن، پێشكەشكرد، بە تۆماركراوی ماومە (مەخابن دەنگەكەی باش نابیسترێ‌) ساڵ (1986)یش، ئەو بابەتەم لە توێژینەوەیەكدا دەوڵەمەنتر كردو كەوتە دەستی (ناوەندی كۆمەڵە) مەخابن لەناو ململانێكانی ئەو دۆخەدا دیزە بەدەرخۆنەیان كرد، لە كتێبی (شۆڕشی كوردستان و گۆڕانكاریەكانی سەردەم)یشدا (1989) لە پێشەكیەكەیدا، جەختم كردۆتەوە كە بەعس، فاشییەو هەر دەشبێ‌ بڕوخێ‌.
ساڵی (1991) لە باخی میری هەڵەبجەدا، كۆڕێكم لەسەر فاشیەتی بەعس پێشكەش كرد، ئەمساڵیش لە یادی هەڵەبجەدا، بابەتێكم لە زانكۆی شارەكەدا پێشكەش كرد، لەسەر (بزوتنەوەی ناسیۆنالیستی عەرەبی و ئایدیۆلۆژیەتی كیمیاباران)، ساڵی (1998)یش لە دووەم ژمارەی گۆڤاری (ئەنفالدا)، بەناونیشانی ئەنفال و ئایدیۆلۆژیەتی بەعس، بڵاوبۆتەوە.
ئێستاش، دوای (51) ساڵ لە حوكمڕانی و روخانی بەعس و سەدام. هێشتا، یەك توێژنەوەشم لەسەر گەوهەری چینایەتی ناسیۆنالیستی فاشیانەی رژێمەكەیان، لەلایەن لایەنەكانەوە نەدیوە.
لە یادی روخاندنی سەدام و بەعسدا، جەخت دەكەمەوە كە ئەم بوارە، توێژینەوەی هەمە لایەنە هەڵدەگرێ‌ و زۆر گرنگیشە، نەوەكانمان، ناسنامەی ئایدیۆلۆژی رژێمەكان و حزبەكان تێ‌ بگەن، هەتا بزاندرێ‌، بۆ دیموكراسی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا نییەو لەبەر چیش مافی دیموكراسی كوردستان لە هەر چوار بەشەكەی كوردستان، نە سەلمێندراوەو بەردەوامیش، ئەو هەموو تاوانە، دژمان ئەنجام دراوەو دەدرێ‌.
رژێمی بەعس لای من، دەسەڵاتی فاشیەتی وڵاتانی دواكەوتووەو فاشیەتەكەش، لە ئایدۆلۆژیەتی بەعسەوە سەرچاوەی هەیە. رەگ و ریشەی بەعسیش، هاوزای سەرهەڵدانی بزوتنەوەی نازیەتی ئەڵمانیا رۆچۆتە زەمینەی ناسیۆنالیزمی دواكەوتوی عەرەب و ئایدیۆلۆژیەتی حوكمڕانی. تاوانە قێزەونەكانیان بەرامبەر بە كوردو پاشان بەرامبەر بە ئێران و لەم دوا دواییەش بەرامبەر بە عەرەب و پێكهاتەكانی تریش، گومانی فاشیەتی بەعسی نەهێشتووە.