سۆسیال دیموكرات، كۆمەڵگەی خۆشگوزەرانی ... !
سۆسیال دیموكرات؛ جۆرێكە، یان ئامڕازێكە لە ئامڕازەكانی سۆسیالیزم, تێكۆشانە بۆ هێنانەدی كۆمەڵگەیەكی خۆشگوزەران لەسەر بنەمای ئاشتی كۆمەڵایەتی و ریفۆرمی ئابووری بەردەوام بەرەو كەمكردنەوەی جیاوازی نێوان چینەكانی (هەژارو دەوڵەمەند). بەومانایەی كە حزبە سۆسیال دیموكراتەكان لە رێگەی دیموكراسییەوە دەیانەویت بگەنە دەسەڵات بە مەبەستی ئەنجامدانی بەرنامەكانیان كە بریتین لە ریفۆرمی كۆمەڵایەتی و ئابووریی، بە قازانج و بەرژەوەندی كەمدەرامەتەكان. لەرێگەی رەخساندنی هەلی كارو هەلی خوێندنی یەكسان و زامنكردنی تەندروستی باش و دابینكردنی بیمەی كۆمەڵایەتی و خۆشگوزەرانی بۆ هەموان بێ جیاوازی.
دیارە لەرووی مێژووییەوە پارتی سۆسیال دیموكراتی ئەڵمانیا یەكەم حزبە كە هەڵگری ئەم ئایدۆلۆجیایە بووە؛ (ئیدوار بیرنشتاین) لە ساڵانی ۱۸۵۰- ۱۹۳۲ كە دامەزرێنەری ئەو حزبەبووەو بیری سۆسیال دیموكراتی داڕشتووەو بڵاویكردۆتەوە بە وڵاتانی دیكەی ئەوروپا. لەدوای روخانی دیواری بەرلین؛ كە بە كۆتایهێنانی جەنگی ساردو سەرهەڵدانی تاك جەمسەری و برەوسەندنی سیستمی دیموكراسی و لیبڕاڵی؛ پاشەكشەكردنی سیستمی شیوعیەت ئەو ئاڕاستەیەی وەرگرت؛. هەربۆیە لەدوای ئەو رووداوەوەو ئێستاش بەشێك لە هێزە سەرەكییەكانی كوردستان بانگەشەی ئایدیۆلۆجیایی سۆسیال دیموكرات دەكەن؛ واتە لە دروشمەكانیان و پەیڕەوەكانیاندا كارو بەرنامەی سۆسیال دیموكراتیان جێكردۆتەوەو بەجۆرێك لە جۆرەكان كار بۆ بەرنامەكانی دەكەن.
لەو روانگەیەوە هەموو حكومەت و دەسەڵاتێك بۆ بەڕێوەبردن پێویستی بە خەرجی و بودجەی گشتی هەیە؛ بۆئەوەش پێویستی بە سەرچاوەی داهاتی گشتی هەیە؛ تا سەرچاوەكان بۆ خۆشگوزەرانی كۆمەڵگە تەنیا لە چوارچێوەیەكی بەرتەسكدا نەبێ؛ ئەوا پێویستە لەسەر دەسەڵاتی یاسادانان بەیاسا بڕیار لەسەر هێنانەدی كۆمەڵی خۆشگوزەران بدرێ؛ لە رێگەی بودجەو یاساكانی بوارە جیاجیاكانی ژیان، چونكە بوارەكان هەموویان پێكەوە گرێدراون بۆ هێنانەدی ئازادی و یەكسانی و عەدالەت لەناو كۆمەڵدا. وەك خوێندن و تەندروستی و چاودێری بەساڵاچووان و خانەنشینی. ئەوەش وا پێویست دەكات سیستمی باج وەك سەرچاوەیەكی گرنگی داهاتی دەوڵەت تەماشا بكرێت و كاری لەسەر بكرێت؛ لەرێگەی دەسەڵاتی یاسادانانەوە یاسای گونجاو كە لەگەڵ هەلومەرجە ئابوورییەكانی كۆمەڵگەدا پەیڕەو بكرێت؛ كە وەك دوبارە دابەشكردنەوەی سامان لەنێوان چینووتوێژەكاندا بڕوای پێبهێندرێ. بەومانایی وەك پایەیەكی خۆشگوزەرانی و دادپەروەری ببینرێ. نەك لەرێگەی ئەو باجە ناڕاستەوخۆیانەی كە بەشێوەی یەكسان بەسەر هەموو هاوڵاتیاندا دەسەپێندرێ؛ كە ئەمە وادەكات كەمدەرامەتان؛ وەك خاوەن داراییە بەرزەكان باج بدەن. واتە بە زیادبوونی كۆمپانیاو كارگەكان واباشترو گونجاوە كە باج لەسەر سەرمایەی قازانجی بەدەستهاتوو زیادبكرێ؛ لەبەر بەرژەوەندی گشتی و زیادكردنی داهاتی گشتی دەوڵەت؛كەدواتر دابەشبكرێتەوە لە رێگەی خزمەتگوزارییە پێویستیە گشتییەكانەوە. واتە ئەمە وادەكات حكومەت هەمیشە خۆی بە قەرزاری هاوڵاتییەكانی بزانێت و هاوڵاتیش دەنگی دلێرتربێ بۆ داواكردنی خزمەتگوزاری زیاتر. بەواتایەكی تر هاوڵاتی زیاتر داوای شەفافیەت لە حكومەت و دەسەڵات دەكات. واتە دەپرسێت كە لەچی؛ بۆچی؛ لەبەرچی؛ بە چ پێوەرێك ئەو داهاتانەی كە دەستی دەكەوێت خەرجی دەكات؟ ئەمەش وادەكات كە حكومەت باشترین خزمەتگوزارییەكان پێشكەش بكات؛ كە ئەمە روویدا ئەوا ركابەری نێوان هێزە سیاسییەكان بۆ پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكان زیاتر دەكات؛ بەڵام كە سەرچاوەی داهات تەنها نەوت بوو؛ ئەوا حكومەت بەهۆكاری دابەزینی نرخی نەوت لە بازارەكانی جیهاندا؛ هەندێكجار بەهانەی ئەوەی بەدەستەوە دەبێ كە خزمەتگوزارییە مادییەكان كەمتر پێشكەش بكات. مافی دارایی هاوڵاتیانیش لەو نێوەندا بەردەوام لەدواكەوتندا دەبێ. لەلایەكی دیكەوە هۆكارێك دەبێ بۆ جۆرێك لە كەمكردنەوەی بەرهەم و نەبوونی كێبڕكێی بەرهەمدار، وەك ئەوەی كە ئێستا دەبیندرێ. بۆیە ئەوكاتە گەر پرسیارەكانیش بكرێت؛ ئەوا كەمتر دەكرێ.
هەروەها لەسەر پارتە سۆسیال دیموكراتەكانە فشار بخەنە سەر حكومەت بۆ جێبەجێكردنی ئەو سیاسەتەی كە لەخزمەتی هاووڵاتی و دەستەبەركردنی عەدالەتی كۆمەڵایەتی و مافە سەرەتایی و خۆشگوزەرانی بێ بەپێی بەرنامەكانیان هەوڵبدەن دەسەڵات بگرنەدەست بۆ ئەو مەبەستانەی سەرەوە، گەر لە دەرەوەی دەسەڵاتبێ كەمتر دەتوانێ بۆچوون و بەرنامەكانی جێبەجی بكات، بەڵام دەتوانێ چاودێرێكی بەهێزبێ لەسەر هەموو جومگەكانی حكومڕانی و كەموكوڕییەكان لە رێگای فشاری مەدەنیانەو چالاكی جۆراوجۆر بۆ هاووڵاتی روونبكاتەوە، تەنانەت وا لە دەسەڵاتیش بكات رێڕەورێچكەی نەگونجاوی خۆی بگۆڕێ بەرەو خزمەتگوزاری، واتە پێویستە لسەر ئەحزابی سۆسیال دیموكرات چاودێرێكی چالاكی سەر كەرتەكانی پەروەردەو فێركردن و تەندروستی بن؛ كە ئایا مەبەستیان تەنها بەدەستهێنانی قازانجە؛ یان قازانجێكی كەم و بەرزكردنەوەی كوالێتی خزمەتگوزاری و پێشكەشكردنی بە فێرخوازو نەخۆشەكانیانە؛ بەڵام لێرەدا خاڵە گرنگەكە ئەوەیە كە نابێ جیاوازییەكە ئەوەندەبێ كەرتی گشتی پشتگوێ بخرێت، چونكە هەیشە ئەو كەرتە بەوە وێنە دەكرێت كە زۆرتر هەژارەكان سودی لێوەردەگرن؛ واتە لە پاڵ گەشەی كەرتی تایبەتدا برەو بەكەرتی گشتیش بدرێت؛ تا ململانێكان تەندروستربن؛ چونكە گەر ئەو جیاوازییە روویدا ئەوا دەبێتە دەستپێكی دروستكردنی جیاوازی چینایەتی و دوور كەوتنەوەی زیاتری چینەكانە لە یەكتری. واتە دەبێ نەهێڵدرێت كە جیاوازییەكە گەورە بێ؛ چونكە گەر جیاوازی چینایەتی كەلێنەكەی گەورە بوو؛ لەلایەك مەترسی كێشە هەمە جۆرەكانی نێو كۆمەڵگە زیاتر دەبێت؛ لەلایەكی ترەو بیری میانڕەوی بەرەو لاوازی دەڕوات. بەمانایەكی تر گەر هەوڵ بۆ كەمكردنەوەی جیاوازییەكە نەدرێ؛ ئەوا دوورنییە خۆشگوزەرانی گشتی كۆمەڵگە وەك جۆرێك لە یۆتۆپیای لێبێت؛ كە بە خەون و خەیاڵ جیاوازییەكانی نێوان ئەو دوو چینە نزیكببنەوە؛ كە دواجار كۆمەڵگەو هاووڵاتی زەرەرمەندی یەكەم دەبێ.
بۆیە كە هەندێكجار دەوترێ، حكومەت ناتوانێ ئەم جۆرە سیستمە پەیڕەو بكات ؛لەبەرئەوەی قەیران و كێشەی هەمە جۆرو گەورەی هەیە؛ ئەوا وەڵامەكە ناواقیعیەو یەكناگرێتەوە لەگەڵ كۆشش و ئامانج و مەبەستەكانی سۆسیال دیموكرات، لەبەرئەوەی ئەم سیستمە خۆی بۆ چارەسەر دانراوە؛ لەگەڵ ئەوەشدا ئەوە روونە كە وڵاتانی پەیڕەوكاری سۆسیال دیموكرات بە ساڵ و دووان نەگەیشتوون بەوەی كە ئێستا هەن؛ بەڵكو چەندین ساڵە هەوڵ بۆ ئازادی و عەدالەتە دەدەن، تاكو پێیگەیشتوون و ئێستاشی لەگەڵدابێ بەردەوامن لە پاراستنی، لە رێگەی بەدامەزراوەكردن و سەروەری یاساو جێبەجێكردنی یاساكان و هەمواركردنەوەی یاساكانەوە لە بەرژەوەندی گشتی و هاووڵاتیانیان.
بۆیە پرسیار ئەوەیە؛ ئایا لە كوردستان هێزە سیاسییەكان فكرێكی خۆماڵییان بۆ چارەسەركردنی كێشەكان هەیە؛ تا پەنا بۆ فكری دەرەكی نەبن؛ واتە ئەوەندە گونجاوبێ لەگەڵ ژینگەی كۆمەڵگە؟ یان ئەو هێزانەی كە بڕوایان بە سۆسیال دیموكرات هەیە؛ هۆی چییە كە هەوڵەكانیان بۆ گەیشتن بە ئامانجەكان لە ئاستی پێویستدا نییە؟ یان ئەو گرفت و كۆسپانە چین كەدێتە رێگەیان؟ یان بۆ دەستنیشانی كەموكورتییەكانیان ناكەن؛ تا هاوكارو پشتیوانی زیاتریان بكرێ؟ یاخود ئەم جۆرەی ئێستای بازاڕ سەر بە چ جۆرە سیستمێكەو هۆی چییە كە ئاوایە؟ یان ئەو یاسا بەكارانەی كە لەلایەن دەسەڵاتی یاسادانانەوە لە خولەكانی پێشووی پەرلەمانی كوردستانەوە دەرچوون؛ كامانانەن كەلە قازانج و خزمەتی هەژاران و نەداران دەركراون؟ یاخود كە یاساكان دەرچوون، بۆ تائێستا شینەكراوەتەوە بۆ رای گشتی و هاووڵاتیان؛ تا زانیاری زیاتریان پێی هەبێ؟ بێگومان ئەم پرسیارانەو چەندین پرسیاریتر دەبێ ئەو هێزە ئاشتیخوازو عەدالەتخوازو پەیڕەوكارانی سۆسیال دیموكراتەكانی هەرێم وەڵامی بدەنەوەو شەنوكەوی بابەتی و هەمەلایەنەی سۆسیال دیموكراتانەی پرسیارو رەخنەو وەڵامەكانی خۆیان بكەن؛ تا هەوڵی جدی تر بدرێت؛ بە ئامانجی ئەوەی كەلێن و جیاوازی زۆری نێوان چینەكان گەر هەبێ؛ ئەوا دابەزێت بۆ نزمترین ئاست، تا كۆمەڵگەو هاووڵاتیان رەزامەندی حكومدارێتی دەسەڵات بێ .
سەرچاوە:
۱. بیری سۆسیال دیموكراسی و پراكتیزەكردنی لە كوردستان. (عوسمان حەمە رەشید ) .
2. دارایی گشتی و یاساكانی باج ، وانەكانی (د.ئیسماعیل نەجمەدین) .