پەیوەندی نێوان هۆشیاریی نەتەوەیی و داوا نەتەوەییەكان

بەرهەم كەڵهوڕی 16/08/2018



پێم وایە هەر نەتەوەیەك ئەگەر شارەزای  ڕابردووی خۆی نەبێت ، ئێستا و داهاتووشی ڕۆشن نابێت ، هەر میللەتێك نەزانێت چی لەدەست داوە و چی لێ فەوتێنراوە ، ناشزانێت كە  لە ئێستا و داهاتووشدا چی دەوێت و داواكاریەكانی چی دەبێت ، بۆیە  هۆشیاریی نەتەوەیی تاكە پاڵنەی هەرە بە هێزە بۆ ئەوەی هەر نەتەوەیەك لەوە تێ بگات كە چوارچێوەی داواكاریەكانی چیەو چەندە . چوار چێوەی داواكاریەكانی كورد لە بازنەی مافەكانی هاوڵاتی بوون زۆر فراوانترە ، تەنها بە داوای بودجە و مووچەو خزمەت گوزاریەكانی وەكو  نەوت و كارەبا و ئاو و ...... كۆتایی نایەت ، واقیعی كورد وەكو میللەتێكی ئاری نەژاد كە نیشتمانە گەورەكەی لێ پارچە پارچە كراوە و ئەم بەشەی لكێنراوە بە زۆرینەی سامی نەژاد ، واتە  مێژوو كلتوور و زمان و ئایین  .... هتد جیا ، بە جۆرێك كە ئەم تایبەتدمەندیانە دەبن بە شێك لە ناسنامە و شوناسی ئەو ، لە جوگرافیایەكی وەهاش ژیان دەگوزەرێنێت كە فرە نەتەوه و فرە ئایین و مەزهەب و ... هتدە  و ئەم ناوچانەش مێژوویەكی خراپیان هەیە لە هەوڵی سڕینەوە و كاڵ كردنەوە تا ڕادەی لە ناوبردنی نەتەوە و شوناسی كەمینە و بێ دەسەڵاتەكان و هەوڵدان بۆ گۆڕینی شوناسیان ، بۆ نمونە تەعریب كردنی كورد و توركمان و ... هتد ، یاخود لە ڕووی ئایینیشەوە وەكو هەوڵی گۆرێنی ئەسڵی ڕاستە قینەی شوناسی  ئایینی زەردەشتی و  ئێزەدی و كاكە ‌یی و سابیئە و ... هتد، تا ڕادەی دژایەتی كردنی شوێنكەوتوانیان و لەناو بردنیان . بۆ نمونە ئایینی زەردەشتی  كە بە شێوەیەكی زەق و بەرچاو دژایەتی كرا بێت  دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی  لەبار بردنی دەوڵەتی ساسانی لەلایەن عەرەبەكانە وە ، هەروەها ئێزەدلا و كاكەییەكانیش بەهەمان شێوە بینیمان و دەشبینین كە چۆن دژایەتی دەكرێن تا ڕادەی سڕینەوە لەناو بردن . جارێكێان لەبەر ئەوەی كوردن ، دووهەمینیان چونكە ئایینێكی كوردین . هەوڵدانیش بۆ سەرینەوەی ئەسڵی نەتەوەییش هەر لەسەردەمی بەعسیەكانەوە دەستی پێكردووە كە خەڵكی قەومی ڕەگەز پەرست و شۆفێنی بوون و دەستیان كردووە بە تەعریب كردنی نەتەوەكانی تر و كورد پشكی شێری بەركەوتووە لەم پرۆسە قێزەونەدا . 
كەواتە خاڵی دەست پێكردن بۆ دروست كردنی هۆشیاریی نەتەوەیی بریتیە لە بە ئاگا بوون لە ڕابردوو كە پێی دەڵێن ( مێژوو )، چونكە هەروەكو ئاماژە پێدا تاكو نەزانین چیمان لێ فەوتێنراوە ، ناتوانین بشزانین كە لە ئێستا و داهاتووشدا چیمات دەوێت ، كەواتە زانینی مێژوومان ڕێگە خۆشكەرو ڕێ نیشاندەرە بۆ ئەوەی زانین كە چین ئەوانەی لێمان فەوتێنراون تا بە دەستیان بخەینەوە و ئەوانەش كە هەوڵی ئەوە دراون كە بیان فەوتێن تا زیاتر موكڕ بین لەوەی بیانپارێزین . كێشەی تاكی كورد لە ووڵاتێكی وەكو  عێراق ، لە كێشەی هاوڵاتی بوون گەورەترە ، ئەگەر هاوڵاتیەك لە ووڵاتێكی ڕۆژئاوایی پێشكەوتوو تەنها خەمی مووچەو نان و كارەبا و ئاو ڕێگا و بان و .... خزمەتگوزاریەكان بێت ، ئەوە تاك لە ووڵاتانی ڕۆژهەڵاتی فرە نەتەوە و فرە ئایین جگە و لەو خەمانە ، خەمی   فەرامۆش كردن و سڕینەوە و تا ڕادەی  لەناوبردنیان هەیە . بەڵام ئێمەی كورد كێشەیەكمان هەیە لە خویندنەوە و شارەزا بوون لە مێژووی خۆمان بە جۆرێك یان نایخوێنینەوە ، یانیش خوێندنەوەیەكی خراپی بۆ دەكەین بە جۆرێك كەبە بایەخێكی كەمتر لە مێژووی جوانی خۆمان دەڕوانین ، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەو هۆكارەی كە  میژووی خۆمان لە دەم و دەستی ئەو بێگانانە وەردەگرین كە بە درێژایی میژوو دژایەتیان كردووین و دواجاریش میژوویان لێ شێواندووین . گەریدەی ئینگلیزی ( جیمس مۆریە ) كە لە سالی 1809  سەردانی خاكی كوردی كردووە  ، بەم شێوەیە باس لە تێڕوانینی كورد دەكات سەبارەت بە مێژووی باب و باپیرانی  : ( خەڵكی بە یەكجارەكی لە مێژوو و  رابردووی خۆیان دوور كەوتونەتەوە و شكۆ و گەورەیی و توانای باب و باپیرانی خۆیان لە یاد كردووە ... ) بۆیە من پێم وایە نەتەوەكان بە كەڵك وەرگرتن لە ڕابردووی خۆیان دەتوانن داهاتوویان زامن بكەن ،  چونكە مێژوو یەكسان نیە بە حیكایەت گێڕانەوە ، بەڵكو یەكسانە بە پەند وەرگرتن .تانەت ووڵاتانی پێشكەوتووش لە سەردەمی جیهانگیریدا دەستبەرداری ناسنامە و شوناس و مێژوو نابن ، چونكە باش دەزانن مێژوو بەردی بناغەی  كۆشكی داهاتووی هەر میللەتێكە .