مەلا بەختیار: سەركردایەتی حزبەكان، ئەگەر تێنەگەن سیاسەتی نێودەوڵەتی روو لەگۆڕانە، ئەوا كورد بەقەڵەبەیەكدا دەچێت!
ژمارەیەك لەپێشمەرگە و تێكۆشەرە دێرینەكانی كەركوك، سەردانی مەلا بەختیار، ئەندامی ئەنجومەنی باڵاو بەرژەوەندییەكانی یەكێتیی دەكەن‌و لەبارەی هەلومەرج و دۆخی ئێستاو ئەگەر مەترسییەكانی ئاییندە، گفتوگۆ دەكەن. ئەمەی خوارەوەش پوختەیەكی وتەكانی مەلا بەختیارە‌و لەدواتردا تەواوی دەقی گفتوگۆكە بڵاودەكەینەوە.
لەدیدارەكەدا، مەلا بەختیار رایگەیاند:
ئومێدەوارم ئەم دانیشتنانە لەخزمەتی خەباتی گەلەكەمان، یەكێتیی نیشتمانی كوردستان و چارەسەركردنی هەموو ئەو كێشانەدا بێت، كە بەشێوەی راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ یەكە بەیەكەمان ئازار دەدات. چ كێشەكانی ئابوری، چ كێشەكانی نێوان هەولێرو بەغداد، چ كێشەی ناوچە كێشە لەسەرەكان و ماددەی (140)، كە خەڵكی كوردستان و ناوچەكەی زۆر نیگەران كردووە. چ كێشەی ناو خودی یەكێتیش، كە هەم لەگەڵ حزبەكان كێشە ماوە، هەم لەناوخۆماندا كێشەكان هەیە. هەروەك خەڵكیش سەرەنجامی قەیرانی ئابوری، بێزارییەكی زۆری پەیدابووە‌و بینیمیان گەیشتە رادەیەك، كە بۆ یەكەمینجارە لەمێژوودا رووبدات، بەداخێكی زۆرەوە، خەڵكی پەلاماری وێنەی سەرۆك مام جەلال-یشیاندا! بێگومان لەدوای راپەڕینەوە كە سی ساڵە، بۆ یەكەمینجارە شتێكی ئاوا روو دەدات، كە زۆر ناخۆشە.
بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا تێكۆشەر ئەو تێكۆشەرەیە كە بنجوبنەوانی ئەم رووداوانە لێكبداتەوە، ناكرێ ئەنجامەكانی ببینیت و هۆكارەكانی نەبینیت! هیچ رووداوێكی سیاسی وەكو ئەنجام بەبێ هۆكار نییە. هۆكاریش، ساڵەهای ساڵ پێش رووداو یان ئەنجام، هۆكارەكان وردە وردە كۆدەبنەوە هەتا سەرەنجام دۆخێكی ئاوا دروستدەبێت، كە ناڕەزایەتییەكی گشتی، لەناو رای گشتیدا هەیە، ناڕەزایەتییەكەش بچوك نییە، بۆڵە بۆڵی گەڕەكێك، یانەیەكی وەرزشی، یان چەند خێزانێكی شەهیدان نییە! ئەگەر هەر ئەمە بێت ئاساییە و ئەوەش هەر هەبووە، لەشاخیش هەبووە، بەڵام ئێستا ناڕەزایەتییەكە بووە بەناڕەزایەتییەكی میللی، هی خەڵك‌و كۆمەڵ بەگشتییە!
بۆیە گرنگە ئێمەو مانان وەكو تێكۆشەری دێرین، كە یەكەم: هەموومان شەرەفی هەڵگیرساندنی شۆڕش و دووەم: بەردەوام بوونی شۆڕش و سێهەم: سەركەوتنی شۆڕشمان هەتا راپەڕین هەیە! بەرگەی ئەنفال، كیمیاباران، راگواستنی دێهاتەكان، شەڕی ئێران و عیراق و وەستانی شەڕەكەشمان گرت، لەڕاپەڕینیشدا بەرگەی كۆچیشمان گرت!
خراپترین رژێم لەدنیادا، لەوەتەی دەسەڵات پەیدابووە، سێ چوار هەزار ساڵ لەمەوبەر كە بیرمەندو فەیلەسوفانی دنیا پێناسەی دەكەن، رژێمە فاشییەكانن! فاشیەتیش لەئیتاڵیا مۆسۆلۆنی دروستیكردووە، پاشان لەئەڵمانیاش نازییەت سەریهەڵدا، كە هیتللەر دروستیكرد. هەموو دنیا دژی نازییەتی ئەڵمانیا و فاشییەتی ئیتاڵیا بوون و بەئاسانی دەرەقەتیان نەهاتن. ئەمریكا، روسیا، دەوڵەتانی هاوپەیمانی، مرۆڤایەتی، حزبە كۆمۆنیستەكان، تێكۆشەرەكان، دیموكراتیخوازەكان و هەرچی لەسەر زەوی هەبوو چارەنوسی مرۆڤایەتی بەلاوە گرنگ بوو، چارەنوسی دیموكراسی بەلاوە گرنگ بوو، دژی نازییەتی ئەڵمانی و فاشییەتی ئیتاڵی سەنگەری گرت. بەڵام كورد لەباشوری كوردستان، بۆ یەكەمینجار بوو بەتاقی تەنها دژی فاشییەتی عیراقی بووین، لەسەر ئاستی عیراقیش هەندێك حزبی بچوك بچوك هەبوون و هەڵاتبوون و لەسوریا بوون، بەڵام تاكە چەكدارێكیشان لەعیراقدا پێ دروست نەدەكرا.
دژی فاشییەت، واتا چوونەوە بەگژ مەحاڵدا. لەوكاتەداو لەسەرەتای شۆڕشدا شەهید ئازاد هەورامی، بەخۆیی و سێ كەسی تر لەچەمی سورقەڵاوشان، تەنها دوو چەكی پێبوو، بەڵام ئەو دوو لولەی چەكە جێگەی ئومێدو هەموو ویژدانی كەركوكییەكان بوو. هەموومان هەر وابووین و ئەم شۆڕشەش هەروا دروستبووە، مێژوویەكی جوان و پرشنگداریشمان بۆ خۆمان دروستكردووە، نامەوێ بچمەوە سەر كەموكوڕییەكانمان، چونكە هیچ شۆڕشێك بێ كەموكوڕی نییەو ئەوەی ئێمەش بێ كەموكوڕی نەبووە.
گرنگ سەرەنجامەكەیە، سەركەوتین‌و گەیشتینە راپەڕین، راپەڕینیش وەرچەرخانێكی گەورە بوو، ئەنجامی راپەڕینیشمان بینی، هەڵبژاردن، حكومەتی هەرێم‌و پەرلەمانی كوردستان دروستبوو، سەرەڕای شەڕی ناوخۆ.
دەمەوێ بڵێم ئەم جوامێریی و خۆڕاگرییەی مێژوو، كە زیاترە لەكەموكوڕییەكان و عەیب‌و عارەكانی مێژوومان، بەڵام ئەنجام ئێستا لەكوێین؟ حزبە سیاسییەكان، كورد، یەكێتی لەكوێیە؟ كە ئەمە گرنگە‌و هەر بابەتێكیش تابلۆیەكی سیاسییە، بۆیە تابلۆ تابلۆ كە چۆن دەیبینم، رونیدەكەمەوە.
تابلۆی یەكەم، سیاسی نێودەوڵەتی: سیاسەتی نێودەوڵەتی لەئێستادا، هەمان سیاسەتی نێودەڵەتی (1991) نییە، بەڵكو لەو (30) ساڵەدا سیاسەتی نێودەوڵەتی، پەیوەندی نێودەوڵەتی، كاریگەری نێودەوڵەتی لەگەڵ وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی دنیا، سیاسەتێكە پێویستی بەپێداچونەوەو هەڵوێستەكردن هەیە، بەتێگەیشتنێكی نوێ هەیە، چونكە تێگەیشتنی رابردووی سی ساڵ لەمەوبەر كۆتایهاتووە. هەڵەیەكی گەورەیە، تێنەگەین كە سیاسەتی نێودەوڵەتی هی سی ساڵ لەمەوبەر نییە! سەركردایەتی هەر حزبێك، لەگەڵ رێزمدا بۆ هەموویان، ئەگەر تێنەگەن سیاسەتی نێودەوڵەتی روو لەگۆڕانەو گۆڕانكارییەكەش هەمووی لەقازانجی كورد نییە، ئەوا كورد بەقەڵەبەیەكدا دەچێت!
چونكە ئێستا سیاسەتی دەوڵەتە گەورەكان وەكو ساڵەكانی (1991) نییە، كە كوەیت داگیركرابوو، بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایش (688) بۆ كورد درا، بەڵكو ئێستا بەچاوێكی تر سەیری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكەن‌و ستراتیجی ئەمریكا، روسیا و چین، بەغدادە پێش هەرێم! چونكە دەوڵەتە گەورەكان كۆمپانیایان هەیەو چڵێسن، رۆمانسیەتی دیموكراسی‌و مافی مرۆڤ ناكە پێشینەی كارەكانیان، بەڵكو دوایئەوەی بەرژەوەندییەكانیان دابیندەكەن، ئەوكاتە باسی دیموكراسی و مافی مرۆڤ دەكەن، هیچ لایەك بەرژەوەندییەكانی خۆی بۆ دیموكراسی و مافی مرۆڤ ناخاتە مەترسییەوە!
لەتابلۆی سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیشدا: ئێستا دەوڵەتەكان، بەرژەوەندییەكانیان كەوتۆتە مەترسییەوە، سەرەنجامی دۆخی كۆرۆنا، قەرز فشاری بۆ بردوون و لەوە زیاتر ناتوانن بەرگەی دۆخێكی نەخوازراو لەسەر ئاستی دنیاو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بگرن، بۆیە بیر لەوە دەكەنەوە سیاسەتی رابردووی (30) ساڵ بگۆڕن، كە دەیانوت رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكەین بەدیموكراسی! بەڵام ئەوەتا دەبینین حكومەتەكانی ناوچەكەو هەرێمایەتیش هەموویان لەجێگەی خۆیانن. دۆخی خراپی وڵاتەكانی ناوچەكەش رون‌و ئاشكرایە. بۆیە ئێستا دەوڵەتە گەورەكان بیریان لەلای چارەسەری نیوەچڵە.
بۆیە دڵنیام رێككەوتنێكی نوێ لەنێوان دەوڵەتە گەورەكان‌و دەوڵەتانی هەرێمایەتی لەڕێگەدایە! ئەمەش دەبێ بیرمان بخاتەوە كە دەوڵەتە ئیقلیمییەكان لەتەنگانەدا مافی كوردیان نەسەلماند، ئایا لەڕێككەوتنێكی نوێی نێودەوڵەتیدا كە زلهێزەكان پێویستی بەم دەوڵەتانەیە، مافی كورد دەسەلمێنن!
تابلۆی سیاسەتی عیراقیش: هەژدە ساڵە صەدام رووخاوەو چواردە ساڵیشە دەستوری عیراق هەیە، لەو ماوەیەشدا كورد بەشێكی هاوكێشەكانی عیراقە، لەسێ گۆشەیەكدا. گۆشەیەك شیعەیە، گۆشەیەك سوننەیە، گۆشەیەكیش كوردە.
هاوسەنگییەك لەسەر ئەم سێ گۆشەیە هەبووە، بەڵام ئەوكاتەی سوننە لەرومادی و ئەنبار شكا، گۆشەی سوننە لاوازبوو. كە شانزەی ئۆكتۆبەریش رویدا، گۆشەی كوردیش لاواز بوو، چونكە لەناوچە كێشە لەسەرەكان شكاین! ئێستاش ئەوەی حاكمە لەعیراقدا، حاكمێكی بەهێزی شیعەو بەشدارییەكی لاوازی كورد و سوننەیە. ئەنجامی سێ هەفتە سەردان و گفتوگۆكانی دواهەمین وەفدی هەرێمیش بۆ بەغداد روونە، كە نەیتوانی موچەی مانگێك لەگەڵ خۆی بهێنێتەوە! وتەكەی كاكە قوبادیش لەپەرلەمانی كوردستان كە وتی: نەك موچەیان نەداینێ، بەڵكو پیلانێگێڕیش لەسەر بوونی هەرێمی كوردستان هەیە! وادەكات تابلۆی عیراق وا ببینم، كە هەورێكی رەشی چڵكن سەری عیراقی گرتووە! هۆكاری یەكەمیش داتەپینی ئابورییە‌و هۆكاری دووەمیش نەبونی دیموكراسییە.
بۆیە ئابوری تەپیو لەگەڵ بزوتنەوەیەكی بەهێزی شیعەگەرا، كە یەكدەگرن ئیتر ماف نادرێت، بەڵكو پێشێل دەكرێت! دەستور جێبەجێ نابێت، موچەو بودجە نادرێت، پەیوەندی سیاسیش لاواز دەبێت! كێ باسی مادەی (140) دەكات؟ بەڵكو وایانلێكردووین هەموو خەممان بووە بەوەی پارەمان دەدەنێ یان نا! ئەمەش مایەی زاڵبوونی ئەقڵییەتێكی سیاسی ترسناكە كە هەموو مافە ویژدانییەكان، دیموكراسییەكان، لەقاڵبی گەدەو تێركردن‌و تێرنەكردنی هاووڵاتیدا دەپەستێ!
ئەمەش دەیسەلمێنێ، شیعە جارێكی تر نایەوێ سێگۆشەی بەهێزی شیعە، سوننەو كورد دروستببێتەوە. لەبەردەوامی ئەم سیاسەتەشدا، زۆر روووداو كە لەناوچە كێشە لەسەرەكان روودەدات، دەگاتە ناوچەكانی تری كوردستانیش! كە مەترسیدارو زیانبەخش دەبێت. چونكە تەنها بە چۆڕ چۆڕناردنی موچە لێمان رازی نابن‌و هەر ستراتیجێكیشیان هەبێ، هەر ئەوەش بەسەر كوردستاندا دەسەپێنن.
لەتابلۆی سیاسی كوردستانیشدا‌و لەناو ئەو هاوكێشەیەدا، كەركوك، خانەقین‌و شەنگار‌و مەخمور بەرەو كوێ دەڕوات؟ ئەو برادەرانەی باوەڕیانوابوو بە(16)ی ئۆكتۆبەر لەدوای ریفراندۆم دەتوانن هاوكێشەكە لەبەرژەوەندی یەكێتی و كورد بگۆڕن، دەركەوت، نەیانتوانی بیگۆڕن. دۆخی ناوچە كێشە لەسەرەكانیش تا ئێستا دیارە كە خراپە‌و حكومەتێكی عەسكەری لەكەركوك و خانەقین و ناوچەكانی تر زاڵە.
وایدەبینم كە یەكەم: پیلانگێڕی لەسەر مادەی (140)ی دەستور هەیەو دەیانەوێ مادەكە هەموار بكەنەوەو لەدەستوردا نەیهێڵن! كە ئەمەشیانكرد، مەگەر بەقودرەتی قادرو رووداوێكی چاوەڕواننەكراو بێتە پێشەوە وەكو ساڵی (2003) بچینەوە كەركوك و خانەقین، ئەگەرنا هەردەبێ بڵێین: ئەم نانە بەو رۆنە! چارەش تەنها ئاڵوگۆڕێكی سیاسیە ئەگەر لەعیراقدا بێتە پێشەوە‌و دەرەتان دروستبكات و هێزەكانی كوردستانیش یەكبگرن و مەرجەكانی خۆیان بسەپێنن، تا هێزەكانمان بگەڕێنەوە ناو كەركوك.
ئەگەری دووەمیش، ئەوەیە دۆخی عیراق بەتەواوی تێكبچێت، ئەوكاتە ئەگەری كودەتا هەیە، بەپێی مەزندەیەكیش هەشت ملیۆن چەك بەدەست خەڵكی عیراقەوەیە، بۆیە ئەگەر ئەمە بەرەو رووی یەكتر بەرز بكرێتەوە، ئایا چی روودەدات! ئەوكاتە كورد دەبێت بكەوێتەوە خۆی.
ئەگەری سێهەمیش ئەوەیە: ئەگەر هیچ كام لەوانە رویاننەدا، چارە بۆ كەركوك‌و ئەو ناوچانە ئەوەیە، ئەگەر ئەوان ویستیان پیلانگێڕی هەمواری دەستورو مادەی (140) بەسیاسەتی تائیفەگەری بسەپێنن، دەبێ هێزە كوردستانییەكان یەكگرتووبین‌و خۆمان بۆ یاخیبونی مەدەنی ئامادەبكەین! نابێ دەستەوئەژنۆ بوەستین.
سەرەڕای ئەم هەلومەرج‌و دۆخە ناخۆشە، نابێ ئەم دەرفەتەمان لەدەستبچێت. چونكە سەرەڕای ئەوەی لەدوای (16)ی ئۆكتۆبەرەوە خەمبارین‌و یەكێتی نیشتمانیش كەوتۆتە ژێر باری لێپرسراوێتییەكی مێژووییەوە، یەكێتی لێپرسراوێتی (16)ی ئۆكتۆبەر هەڵدەگرێت‌و هەر ئەویش زیاتر لێپرسراوێتی گۆڕینی دۆخی دوای شانزەی ئۆكتۆبەری لەسەرە! بۆیە ئەگەر یەكێتی نەتوانێ ئەم دۆخە بگۆڕێت، دڵنیابن ئاسان نییە جارێكی تر یەكێتی بچێتەوە ویژدانی رایگشتی لەكەركوك و ناوچە كێشە لەسەرەكان، بۆ؟ چونكە ئەگەر مادەی (140) هەموار كرا و هیچمان پێنەكرا، ئەوكاتە یەكێتی پێش حزبەكانی تر، بەرەو لاوازییەكی زۆر دەڕوات لەناوچە كێشە لەسەرەكان، ئەمەش ئەوكاتە مەبەستمە، كە نائومێد دەبین و خەڵك تێدەگات هیچ بەرنامەو پلانێك‌و بڕیارێك نییە، هەروەكو روداوی پەلكانە دووبارە دەبێتەوە. بۆیە ئەگەر خەڵكی كەركوك، شەنگال و خانەقین نائومێدببن، ئەوكاتە ئەقڵیەتی شۆڤێنی عەرەبی تەنها زەویەكانمان ناكێڵن، بەڵكو ویژدانیشمان دەكێڵن.
هاتنی ئێوەش بۆ ئەم دیدارە، كە پێشمەرگەو تێكۆشەری دێرینن، یەكێتین، گوێگرتنتان، پرسیارو گفتوگۆتان، خۆڕاگریتان، مایەی ئەوەیە هێشتا ئومێد زۆرە، هێشتا ژیلەمۆكانمان هەر گەش و داغە. بۆیە نابێ بهێڵین ئەم ژیلەمۆیە ببێتە خۆڵەمێش، بەڵكو دەبێ بیگەشێنینەوە.
بەداخەوە لەكاتێكدا كورد لەمەترسیدایە، هیچ حزبێك لەگەڵ حزبێكی تردا راستگۆ نییە، سەركردەكان لەگەڵ یەك وەكو پێویست نین. ئیتر بۆیە چۆن دەتوانرێت مەسەلەی میللەتێك بەم دۆخەوە بگۆڕدرێت و چۆن دەكرێ پیلانگێڕی بەم پەیوەندییە سیاسییەی نێوان حزبەكان پەكبخرێت! بەو پەیوەندییەی لەنێوان ناوخۆی حزبەكان خۆیاندا هەیە، بەو ناڕەزایەتییەی لەناو خەڵكدا هەیە، كە هێڵی هەژاری لەسەدا چوارەوە بەرزبۆتەوە بۆ لەسەدا سی! لەكوێ بەسكی برسی دۆخی شكستخواردوو هەڵدەستێتەوە، لەكاتێكدا بەئاشكرا گەندەڵی لەگومرگەكان هەیە!