مەلا بەختیار بۆ خۆپیشاندەران: دورکەونەوە لەبارەگا سوتاندن و لیژنەی جیاواز جیاواز لەخەڵكی تێگەیشتوو دروستبكەن
گەنجانی چەمچەماڵ و سلێمانی، پشتیوانی لەمەلا بەختیاردەكەن
ئێوارەی 8/12/2020 مەلا بەختیار، ئەندامی ئەنجومەنی باڵاو بەرژەوەندی یەكێتی، پێشوازی لەژمارەیەك لە گەنجانی سلێمانی وچەمچەماڵ كردو هیواشیخواست، كەدیدارەكە بە دیدارێكی دۆستانە بزانن.
لەسەرەتای دیدارەكەشدا، گەنجانی سلێمانی و چەمچەماڵ لای خۆیانەوە ئاماژەیان بۆ ئەوەكرد، كە یەكێك لەو هۆكارانەی وایكرد كەسەردانی جەنابت بكەین، ئەوەیە كە بەڕێزتان هەمیشە پشتیوان و هاوكاری گەنجان بوون، هۆكارێكی تری سەردانەكەش گفتوگۆكردنە لەسەربارودۆخی ئێستای گەنجان بەگشتی و چەمچەماڵ بەتایبەتی، سەرەڕای دەوڵەمەندی ناوچەكەمان و بونی چەندین پرۆژەی گەورەو هەبونیكۆمپانیا، بەڵام ئێمەی گەنجان كێشەی بێكاریمان هەیەو نەمانتوانیوە سودمەندبین و حكومەتیش نەبۆتە هاندەرێك بۆ پشتیوانی وساغكردنەوەی بەرهەمە كشتوكاڵییەكان و برەوپێدانی دەستیكار لەناوچەكەمان، لە سلێمانی و كوردستانیش بەگشتی، راشیدەگەیەنین كە لەهەوڵەكانت لەوپێناوەدا پشتیوانتین.
لەلایەن خۆیشییەوە مەلا بەختیار، تەواوی داواو سەرنج و رەخنەكانیشی بەرەوا ناوبردو رونیكردەوە كە ژێرخانی ئابوری لەكوردستاندا لاوازەو هەڵەیەكی گەورەی حكومەتیش كە لە ٢٩ ساڵی رابردوودا ئەنجامیداوە، ئەوەیە نەیتوانیوە لەو ماوەیەدا ژێرخانی ئابوری بۆ هەموو سێكتەرەكان، پیشەسازیی و كشتوكاڵیش بەهێز بكات. چونكە ئەگەر ژێرخانمان لاواز نەبوایە، رەوا نییە وڵاتێكی وەكو قەتەر، بەحرەین، سۆماڵ كە نیوەی بەروبومی ئێمەیان نە لەبەروبومی سروشتی، نە لەتوانای ئەقڵ و نە لەبڕوانامەدا نییە، بەڵام لەوپەڕی خۆشگوزەرانیدان. بە نمونە وڵاتێكی وەكو سەنگافورە، چل بۆ پەنجا ساڵ لەمەوبەر وڵاتێكی هەژار بوون، بەڵام ئێستا یەكێك لەوڵاتە پێشكەوتووەكانی دنیایە، لەكاتێكدا قەترەیەك نەوتی نییە.
زۆربەی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ئاسیا بەوشێوەیە بوون، پەنجا ساڵ پێش ئێستا هەژار بوون، بەڵام ئێستا دەوڵەمەندن و ئەو تەنگوچەڵەمانەیان نییەكە لەكوردستان هەیە! ئایا ئەوان بۆ توانیان سەركەوتووبن، لەكاتێكدا نەوتیشیان نیە، بەڵام لەكوردستان بۆ نەمانتوانی سەربكەوین، كە نەوتیشمان دەرهێنا و بازاڕیشمان بۆ دۆزییەوە؟ هۆكارەكەشی ئەوەیە كە ئەوان نەك هەرلەژێرخاندا، بەڵكو لەسەرخان و لە ئیدارەدانی وڵاتەكەشیاندا سەركەوتووبون، چونكە سیستەمێكی حوكمڕانی پێشكەوتویان دروستكردو توانیان كار بە بێكارەكان بكەن و خانوش بۆ بێخانووەكان دابین بكەن و پێشئەوەی بیر لەهێنانی ئەندازیار یان فەرمانبەرو كرێكاری بێگانە بكەنەوە، بیریان لەخۆیان كردۆتەوە. تەنانەت ئەگەر لەوڵاتێكی وەكو ئیمارات كۆمپانیایەكی بچوك یان گەورە بكەیتەوە، ئەوا بەشێك لەداهاتەكەت دەبێ بیدەیت بەهاووڵاتی ئیمارات، بۆ ئەوەی هاووڵاتییەكە لەخاوەن كۆمپانیاكە باشتر بژی. بەشێوەیەك هیچ كرێكارێكی عەرەبی ئیماراتی هەژار نییە، نەك هەر لەئیمارات بەڵكە لە بەحرەین و سعودیەش هەروایە، تەنانەت سعودیە خاوەن پێنجەمین ئابوری وڵاتانی دونیایە. لەكاتێكدا سیستەمی دیموكراسی و ئازادی هەڵبژاردن لەوێ نییە، هێشتا تازە بەتازە ژنان بۆیان هەیە بچن سەیری یاری بكەن و سێ ساڵیشە بۆیان هەیە ئۆتۆمبێل لێبخوڕن. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هەندێك بنەمای ژیانی كۆمەڵایەتی و ئابوری هەیە، توانیویانە بەباشی بۆ خۆیان بیری لێبكەنەوە. نەك هەر لەنەوتدا لەباقی سێكتەرەكانی تریشدا بەهەمانشێوە سەرقاڵن بەتایبەت لەم دوو ساڵەی دوایدا.
بۆ كوردستان وایە، دیسانەوە دۆستان ئەوە دەڵێم، هۆكارەكەی ئەوەیە كە ژێرخانەكەمان لاوازە. چونكە ئەگەر ژێرخانمان لاواز نەبێت، ئایە رەوایە تەماتەو خەیاری ئێرانی لە تەماتەو خەیاری كوردستان باشتر بفرۆشرێت؟! بەپێچەوانەوە قبوڵمە شتێك لەناوخۆماندا نەبێ و لەئێرانەوە بێت و باش بفرۆشرێت! یان ئۆتۆمبێلی پەیكان، چونكە كارگەی ئۆتۆمبێلمان نییە. یان هەر كاڵایەكی تر، بەڵام هیچ رەوانییە، ماستی ئێران لە ماستی هەولێر باشتربێت؟ یان هێلكە. ئەمەش پەیوەندی بەوەوە هەیە ئێران لەناوخۆ و دەرەوە بازاڕ بۆ بەرهەمەكانیان پەیدا دەكەن بە پێچەوانەی كوردستانەوە. مریشك یان ماسی، بەقاچاغ دەهێنرێت و ساغیش دەكرێنەوە، بەوهۆیەشەوە مریشك لێرە بەزەرەر دەفرۆشرێت و حەوزەكانی ماسیش خەریكە شكستدەهێنن.
لێرەوە دەبێ بڵێم: ژێرخان ئەقڵێكی ستراتیجی دەوێت، حكومەتێكی دەوێت سیستمەكەی، پسپۆرەكانی، دەسەڵاتەكەی لەباتی ئەوەی بیر لەگەندەڵی بكاتەوە، دەبێ بیر لەپتەوكردنی ژێرخان بكاتەوە.
مەلا بەختیار، لەقسەكانیدا ئەوەشی بەبیرهێناوە: لەساڵی (2008)دا لەهۆڵی رۆشنبیری و لەوتەیەكمدا وتم: ئەگەر حكومەت نەیتوانی تاسەری ساڵ كێشەی كارەبا چارەسەر بكات، ئەوا حەقە دەست لەكار بكێشێتەوە! ئێستاش لێمنابڕنەوە دەڵێن: تۆ وتوتە تا (2008) كارەبا چارەسەر دەكرێت! لەكاتێكدا من وام نەوتووە. ئەوەتا ئێستاش لەدوای دوانزە ساڵ كارەبا بەتەواوەتی چارەسەر نەكراوەو كەچی تەنها وەزیرێكی كارەباش ئیستیقالەی نەكرد!
دەشزانین ئەوەی دەبێ كێشەكان چارەسەر بكات، حكومەتە كە دەسەڵاتی تەنفیزی هەیە و ئەوەشی دەبێ یاسا بۆ حكومەت دابڕێژێت پەرلەمانە، كە دەسەڵاتی تەشریعییە. ئەم دوو دەسەڵاتەش باڵاترین دەسەڵاتن و ئەگەر ئەو كارانەیان نەكرد و خەڵك كە توشی تەنگوچەڵەمە بوو، ئەوا دەسەڵاتی دادوەری هەیە، كەخەڵك دەبێ سكاڵا و شكات بكات. ئێستا هەموو رێگەكان بۆ بانە دەروات، واتە هەر رەخنەیەك و داخوازییەكت هەیە رووبەڕی حكومەت دەبێتەوە.
وتیشی: بێویژدان نەبین، ئەم حكومەتەی ئێمەش، ناكرێ بڵێین لەدوای راپەڕینەوە هیچی نەكردووە! بەڵام ناشتوانین بڵێین هەموو شتێكی كردووە! هەروەك چۆن ناتوانین بڵێین چەمچەماڵی ئێستاو ساڵی حەفتاكان هەریەكە! بۆیە ناكرێ بڵێین هیچ نەكراوە، بەڵكو دەبێ بوترێت ئەوەی كراوە لە ئاستی قوربانییەكانی چەمچەماڵ و سامانە سروشتییەكانی شارەكەتاندا نییە. بۆ زانیاریشتان باشترین جۆری غاز لەدنیادا، لەرووی كوالێتییەوە غازی چەمچەماڵە.
كەوابێ چەمچەماڵ یەكێكە لەو شوێنانەی وەكو كەركوك، خانەقین، زاخۆ، مەخمورو دەوروبەری دەوڵەمەندە بەسامانە سروشتییەكان و هەقە بەهۆشیارییەكی یاساییەوە، بیر لەوە بكەنەوە ئەم سامانە سروشتییە لە ناوچەكەتاندا بەكاربێت و هەم حكومەت و نەتەوەكەمان سودی لێببینێت و هەم دەڤەرەكەشتان، پێویستە هاوسەنگی رابگیرێت لەنێوان پێداویستییەكانی حكومەت و ناوچەكەتاندا. ئەمەش بە پچڕپچڕی ناكرێت! بەكاردانەوە ناكرێت! بە هەڵكوتانە سەربارەگاو سوتاندنی ناكرێت! چونكە سوتاندنی بارەگا، داخوازییە رەواكان دەكات بە ناڕەوا و پاساو دەدات بەحكومەت زەبرو زەنگ بەكاربهێنێت! بە پێچەوانەوە خەباتی مەدەنی داخوازییەكانتان بەدیدەهێنێت. بۆیە تا ئارام بن لە قوڵكردنی خەباتی مەدەنی، داخوازییەكانتان زۆرتر دێتەدی و هەتا توندوتیژیشبن بۆ بەدیهێنانی داخوازییەكانتان، هەم داخوازییەكانتان درەنگ دێتەدی و هەم قوربانییەكی زۆر دەدەن و هەم رێگای رەوای مەدەنی هەڵدەدێرن. بارەگایەیەك پاسەوانی هەیەو گوناهی نییە، ئەویش وەك تۆ داوای موچە دەكات. چونكە بەشی هەرە زۆری پاسەوانی بارەگاكان هەر بۆ موچە پاسەوانن. بۆیە ئەم هەڵكوتانە سەربارەگایانە، شێواندنی خەباتی مەدەنی و داواو نارەزایەتی خۆپیشاندانەكانە!
باوەڕیش ناكەم خەڵكی هۆشیار كە تێدەگات لە خەباتی مەدەنی، دیموكراسی و دادپەروەری، رێگەی رەوای خەباتی مەدەنی وەربچەرخێنێ و هەڵیبگێڕێتەوە، بۆ سوتاندنی بارەگا و سەرەنجام قوربانی بەخشین بەگیانی هاووڵاتیان. بەپێچەوانەوە داواو مافەكانتان رێكبخرێن و بێنەدی، هەقی خۆتانە. دابمەزرێن‌و داهاتی سامانە سروشتییەكان و كشتوكاڵییەكان لەدەڤەرەكەتاندا، بەشارو دێوە خەرج بكرێت، هەقی خۆتانە. هەوڵبدرێت بێكاری كەمبكرێتەوە، هەقی خۆتانە.
بۆیە داواتان لێدەكەم ئەم هەلومەرجەی هاتۆتە پێشەوەو قوڵبونەوەی ئەم قەیرانانەی هەیە، ئەم خۆپیشاندانانەی دەستیپێكردوە، ئارام و مەدەنیبن و لیژنە دروستبكەن هەتا سەرپەرشتی چۆنێتی بەدیهێنانی داخوازییەكانتان بكات. سوربن و داكۆكی لێبكەن، ئاگاداریشبن یەكەم دوژمنتان نائومێدییە! بۆیە پێش هەمووشتێك یان خەبات مەكەن، یان كە خەباتتانكرد، نائومێدی لەدەروون و هزرتاندا دەربهێنن. چونكە ئەوەی نائومێد بێت ناتوانێ خزمەتی خۆی بكات، نەك هی منداڵەكانی و نەك هی شارەكەی و نەتەوەكەی!
كورد لەسەردەمی شێخ مەحمودەوە هەتا ئێستا كە سەد ساڵ دەكات لە خەباتداین، لەخەباتی چەكداری، هەندێكجار بەزیوین و هەندێكجاریش سەركەوتووبوین. شێخ مەحمود سێجار خەباتی چەكداری كرد، هەرسێ جارەكەش شكا! بەڵام ئومێدەی سەربەخۆیی و رزگاری نەكوشت. شۆڕشی ئەیلول چواردە ساڵ خەباتی كرد، بەڵام لەرێككەوتننامەی جەزائیر كۆتاییان بەشۆڕشەكە هێنا، ئەگەرچی هەڵەبوو كۆتایی پێهێنرا. بەڵام كە یەكێتی دامەزرا، هەر ئەوكاتەش پارتی دامەزرایەوە و دوایئەویش بەدوو ساڵ بۆ سێ ساڵ حزبی شیوعی هاتەدەرەوە، ئومێدەكەمان لەناخدا هێشتەوەو نەمانكوشت! بەڵام ئەگەر یەكێتی دانەمەزرایە ئەوا نائومێدیێەك ساڵەهای ساڵ درێژەی دەكێشا. هەروەك ئەوكاتەی لەدوای شۆڕشی شێخ مەحمود (1932) هەتا ساڵی (1961) و شۆڕشی ئەیلول نائومێدی زاڵبوو، ئەگەر لەدوای یەك ساڵیش لە شۆڕشی ئەیلول، شۆڕشمان نەكردایەتەوەو یەكێتی دانەمەزرایە، ئەوا نائومێدی لەكوردستاندا زاڵدەبوو! ئەگەر نائومێدیش زاڵبوایە ئەوكاتە حكومەتی عیراق، نەك كەركوك‌و خانەقین و ناوچەكانی تر، بەڵكو سلێمانی و هەولێر و دهۆكیشی تەعریب دەكرد! بەپێچەوانەوە كە یەكێتی ئومێدی لەناو نائومێدیدا دروستكرد، وردە وردە پێشمەرگە دروستبوو، حكومەتیش بەسیاسەتی تەعریب و تەبعیس و تەهجیردا چووەو لەهەندێك شوێندا رایگرت.
لەدرێژەی دیدارەكەیدا، مەلا بەختیار ئاماژەشی بۆ ئەوەكرد، كە: بە شۆڕشی نوێ لەناو نائومێدیدا، ئومێدمان دروستكردەوەو سەرەنجام هەندێك سیاسەتی بەعسمان تاڕادەیەك تا راپەڕین راگرت و لە ڕاپەڕینیشدا، تەواوی سیاسەتی بەعس گۆڕا. تا گەیشتۆتە ئێستا.
لەبارەی خەباتی مەدەنیشەوە، وتی:
خەباتی مەدەنی بۆ یەكەمینجار لەئۆرۆپا لەسەدە هەژدەوە دەستپێدەكات، شۆڕشی دیموكراسی سەركەوت، سەرمایەداری ئەوكاتە نەیاندەویست خەباتی مەدەنی هەبێت و سەندیكا سەربەخۆبێت، نەیاندەویست كرێكاران، جوتیاران، ژنان سەربەخۆبن و دەستكەوتیان هەبێت. یان رێكخراوەكانی تر سەربەخۆبن و دەستكەوتی مەدەنیان هەبێت، بۆیە سەركوتیان كردن. یەكی ئایار لەچییەوە هاتووە، سەرەنجامی مانگرتنی كرێكاران لە شیكاگۆ و بەخەباتی مەدەنی هاتووەو دواجار لەدنیادا بەردەوام بووە. رۆژی ژنانیش لە خەباتی ژنانەوە هاتووەو خەباتی مەدەنیش بەردەوامە. ئەوەی كە پێیدەوترێت فێمێنیزم، لەخەباتی بەردەوامی ژنانەوە هاتووە بۆ مەدەنیەت. شۆڕشی دیموكراسیش كە لەئۆرۆپا سەركەوت دوای هەشتا نەوەد ساڵ بەخەباتی مەدەنی، ژنان توانیان دەنگدان و مافی خۆبەڵبژاردن مسۆگەر بكەن. تا ئەوكاتە سەدساڵ دەبوو ژنان بێبەش بوون لە دەنگدان و لە خۆ هەڵبژاردن. تازە بە تازە لەكوەیت هەڵبژاردنی پەرلەمان بووەو پەنجا كەسیان هەڵبژاردووە، تازە بە تازە لەسەدا شەستی ژنان دەنگیانداوە، بەڵام تاكە ژنێك دەرنەچووە! بۆیە خەباتی مەدەنی دەبێت بەردەوام بێت.
هەروەك چۆن بەسەدان هەزاران قوربانی دراوە بۆ ئازادی و هەتا ئێستاش لەدنیادا خەبات لەپێناو سۆشیالیزم، دادپەروەری و مەدەنیەت بەردەوامە، بۆیە نابێ نائومێدببن و منیش لەگەڵتاندام. چونكە ئەنجامەكەی ئەوەیە نائومێدی خۆمی پێدەكوژم و دوژمنی پێ سەردەخەم. دوژمنی مافەكانم، دوژمنی دیموكراسی و دادپەروەییە.
راشیگەیاند: ئەم نەتەوەی ئێمە ئەنفالكراوەو هەڵەبجە سەراپا كیمیابارانكراوە، پێنج هەزار گوندی روخاوە، شەش قەزاو 28 ناحیەمان تەنها لەناوچەی سۆرانشین نەماوە. نەتەوەیەك (183) هەزار ئەنفالمان بەخشیوە، كەم دێ هەیە لەگەرمیان و كوێستانی ئێمە كیمیاباران نەكرابێ و چەمچەماڵیش دەڤەری ئەنفالستانە.. بەڵام كۆڵمان نەداوە و نایدەین. چەند لە خەباتی پێشمەرگایەتی كۆڵمان نەدا، كە سەختربوو لە خەباتی مەدەنی، كە پڕ قوربانی تربوو لە خەباتی مەدەنی، تا ئێستا لەم خۆپیشاندانانە چوار شەهیدمان بەخشیوە، لەشۆڕشیش رۆژ هەبووە 50 شەهیدمان بەخشیوە. یان لە كیمیاباران و ئەنفالكردندا لە رۆژێكدا بە هەزاران شەهیدمان بەخشیوە.
وتیشی: نەوەی ئێمە كە نەوەی دووەمین و نەوەی یەكەمیش كە مام جەلال و عەلی عەسكەری و عومەر دەبابە‌و هاوڕێكانیانن لەناو یەكێتی، ئێوەش نەوەی سێهەمی خەباتن بۆ چەسپاندنی دیموكراسی، مەدەنی، مافی ژنان و دژایەتی عەقڵی پیاوسالاری و بەدیهێنانی دادپەروەری. چۆن ئێمە كۆڵمان نەدا و ئێستاش لەگەڵتانداین، ئێوەش كۆڵمەدەن بۆ ئەوەی ئەو مەشخەڵە، مەشخەڵی دیموكراسی، ئازادی و مەدەنی، كە ئێستا بەدەست ئێوەوەیە بەسەركەوتوویی تەسلیمی نەوەی چوارەمی بكەن. ئێمەو مانان بەسەر كەوتووی گەیاندمانە راپەڕین و هەڵبژاردنی پەرلەمان و حكومەت، باكەموكوڕییشی هەبێ، بەڵام ئەگەر حكومەت و پەرلەمان نەمێنێت پڕ مەترسییە. بۆیە قەت ئاوات مەخوازن كە حكومەت و پەرلەمان بەهەموو كەموكوڕییەكانییەوە بشكێت. سیستەمەكەی بگۆڕن بەڵام مەیشكێنن! دەستوری هەمیشەیی بێننە پێشەوە، بەڵام نابێ ئەم حكومەتە بەگوێرەی دڵی دوژمنەكانی كورد لەهەر چوار پارچەكەی كوردستان بشكێت، بۆیە نابێ ئەو تاوانە ئەنجامبدرێت. كورد ئەگەر ئەم حكومەتە بشكێنێت، ئەوا مەرامە گڵاوەكانی دوژمنان بەدیدەهێنین، بەڵام ئەگەر بیگۆڕین، ئاواتە جوانەكانی ئێوە بەدیدەهێنرێت. چونكە گۆڕین و شكان، گۆڕین و روخان، دوو چەمی جیاوازن. بۆیە دەڵێم: بەردەوامبن و كۆڵمەدەن لەخەباتی مەدەنی، بەڵام مەدەنی بێت، مەدەنی راستەقینە، بۆ ئەوەی رۆڵەی خەڵك نەبێت بەقوربانی سیاسەتی هەڵە. ئەمە یەك.
دووەم: بارەگا و قائیمقامیەت مەسوتێنن، چونكە لەئەنجامدا هی خۆتانە، بۆیە هەڵەكانی راستبكەنەوە.
سێهەم: كۆڵمەدەن، بۆ ئەوەی بەزوترین كات بەردەوامبن لەبەدیهێنانی داخوازییەكانتان، لیژنەی جیاواز جیاواز لەخەڵكی تێگەیشتوو دروستبكەن، بۆ ئەوەی پەیامی خۆپیشاندانەكانیان بگەیەنێ و لەپشتیانبن بۆ بەدیهێنانی داخوازییەكان كە لەئەستۆی لیژنەكاندایە وردە وردە خەباتبكەن، چونكە مەدەنییەت پرۆسەیەو كودەتا نییە. رێڕەوێكی دورو درێژی مێژوییەو ئەرك بە ئەرك دێتەدی، نەك بەگوژمێك. بۆیە بەهەڵەدا مەچن و مەهێڵن پلانگێڕی و دەسیسە بێتە ناوتانەوە، بەشبەحاڵی خۆشم بەدڵ و بەگیان لەگەڵ خەباتی مەدەنی و ئارامدام. بۆیە زۆر نیگەران دەبم كە خەباتی مەدەنی بەرەو توندوتیژی دەڕوات. دڵنیاشبن بەسووربون لەسەر داخوازییەكانتان، نەك تاك و تەرا، بەڵكو بەهەزاران پشتیوانیتان دەكەن و ئەوەش حوكمی مێژووە. هەروەك چۆن قوڵكردنی خەباتی مەدەنی، حوكمی مێژووە. دیموكراسیش لەدەسەڵاتدا ناچەسپێت، بەبێئەوەی خەباتی مەدەنی قوڵبكرێتەوە.
ئومێدەوارم هاتنتان بۆلای من و بە گوێگرتنتان كە بەهەموو هەستەكانم لەگەڵتانم، بەباوەڕتربن لەسەر ئەوەی هەڵە نەكەن، چونكە هەڵەب كەن لەگەڵتان نابم و بەڵكو رەخنەشتان لێدەگرم.
ئەگەر (سەری بەرزمان بۆ موچە نەوی ناكەین)، دروشمی مامۆستا سەربەرزەكان بوبێت لەدوای راپەڕین، ئەوا ئێستا دەبێ دروشمی هەمومانئەوەبێ كە (سەری بەرزمان بەرامبەر بە گەندەڵی نەوی ناكەین).