كتێبەكەی مامۆستا جەعفەر و سەركردەكانی كۆمەڵە و كەسایەتی نەوشیروان
ئازاد عەلی
مامۆستا جەعفەر، سیاسەتمەدار و روناكبیرێكی ناسراوی كوردستانە. عەرەبی زانێكی باشیشە. بەردەوام بەرهەمی سیاسی و ئەدەبی و رەخنەیی و مێژوویی هەیە. لە شۆڕشدا ئەندامی مەكتەبی سیاسی و بەرپرسی مەكتەبی راگەیاندن بووە. لەسەردەمی جەلالیەكانەوە، جەلالی و لە دامەزراندنی كۆمەڵەوە، كۆمەڵەو لە سەرهەڵدانی یەكێتیەوە، یەكێتی و لەساڵی 1978یشەوە، پێشمەرگە بووە.
ئەم زاتە نەك بە پاڵەپەستۆی تەكەتول بۆ پلە باڵاكان بەرزنەكراوەتەوە، بەڵكو تەكەتولەكان هەمیشە لەدژی بوون. سەرەڕای ئەوەش هەردەم لە كۆڕی خەباتدا بووە. هەتا ساڵی (1982) كە ئیتر بەرامبەر پیلانی نەوشیروان - فەرەیدون، پشوی خەباتی درێژ نەما بەڵام بە موو لە سەنگەری گەلەكەی دورنەكەوتۆتەوە. كاتێك پیلانیشی دژ گێڕدراوە، وەكو ئەو سەركردانەی بە تەكەتول هێنراونەتە سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسی، نەچۆتە پاڵ پارتی. ئەم قەڵەم و هەڵوێستی خۆی نەدۆڕاندووە.
رەنگە كەم نوسەر و سیاسی هەبێ وەكو مامۆستا جەعفەر، دوور بێ لە ماستاوی سیاسی. قەڵەمەكەی و نوسینەكانی و هەڵوێستەكانی زۆر لا گرنگتر بووە لە مەرایی كردن بۆ سەرانی تەكەتول و پۆستی رابەرەكان!
دوای ئەوەی نەكەوتە ناو تۆڕی لیستی هەلپەرستی لە چوارەمین كۆنگرەدا، تەنانەت ئەوەشیان پێ رەوا نەبینی لە شارەكەی خۆیدا خانەقین دەربچێ. ئەوانەی لەسەر لیستی مەڵبەندی خانەقین دەرچون، شەرمە بۆ مێژووی یەكێتی و سوككردنی ئەقڵ و قەڵەم، كە بەپیلان سەپێنراونەتە سەر مامۆستا جەعفەر و هاوڕێكانی.
بەدڵنیاییەوە یەكێتی باجی شكاندنی ئەم سەركردانە و بەرزكردنەوەی سەركردە ناشایستەكان هەر دەدات، لە قورئاندا هاتووە: ئایا ئەوانەی دەزانن و ئەوانەی نازانن یەكسانن؟
بەهەرحاڵ.. بەرگی دووەمی كتێبەكەی مامۆستا جەعفەر (بەخەونی گەورەوە كەوتینە رێ) هەفتەیەكە دەرچووە. لەم كتێبەشدا نوسەر، وەكو نوسەرێكی دیار قەتماغەی گەلـێ برینی هەڵداوەتەوە. برینی چۆنیەتی دامەزراندنی كۆمەڵە بەبێ زەمینەی چینایەتی. قەتماغەی سەركردایەتی كۆمەڵە.. قەتماغەی رووداوەكانی شۆڕش و كێشمەكێشەكانی ناو كۆمەڵە، قەتماغەی پیلانگێڕان و هەلپەرستی.. قەتماغەی جەرگبڕی دیلكوشتن و تیرۆركردنی تێكۆشەرانی لایەنەكانی تر. قەتماغەی دڵتەزێنی شەهیدكردنی وریای وەستا وەهاب بە بڕیاری نەوشیروان مستەفا.. قەتماغەی كوشتنی (23) ژنی بەدناو لەناو سلێمانیدا. بەبێ دادگاو بەبێ بەڵگە. هەروەها روداوی چۆنیەتی خۆرادەستكردنی نەوشیروان بەسۆسیالیست و پاشان بە پروپاگەندە چۆن دوای هەڵوێستە لاوازەكانی كرایە قارەمان.
لەم كتێبەدا بەجوانی باسی كاریگەری باری دەرونی نەوشیروان مستەفا و پڕوپاگەندەی دەرونی لەناو كۆمەڵە دژی خاوەن هەڵوێستەكان لە كۆمیتەی هەرێمەكان دەكات.. دوای شەهیدبونی ئارام باسی هەڵەی كۆمیتەی هەرێمەكان و مەلا بەختیار دەكات كە چۆن نەوشیروانیان كردۆتە سكرتێر؟
ناونیشانی زۆربەی بابەتەكانی كتێبەكە، بەتایبەتی لە لایەڕە (131)ەوە هەتا دوا لاپەڕەی (388) مامۆستا جەعفەر بەفیت باكی روداوەكان، كامیرەی لێكدانەوەی خستۆتە سەر كۆمەڵەو یەكێتی و شۆڕش و بەسەرهاتەكان. نەرم نەرم نوكی قەڵەمە جوانەكەی رۆچاندۆتە بنج و بنەوانی راستیەكان. بە ئەشیعەی رەنگاورەنگی نوسینی ئەدەبی ئاسا، وێنەی سیاسەتەكانی گرتووە و كەسایەتی نەوشیروانی لە خەیاڵی چەواشەكاریەوە داوەتە بەر نەشتەری رەخنەی سەلمێنەر.
مامۆستا جەعفەریش.. گوێی نەداوەتە ئەو بۆچونە پڕوپوچانەی كە دەگوترێ: هەتا نەوشیروان زیندوو بوو بۆ رەخنەی لـێ نەدەگیرا. ئەم رەخنەیە رەخنەی ئەنارشستەكانی ناو گۆڕانە. رەخنەی ئەو ساویلكانەیە كە هیچ لە میتۆدەكانی نووسینی مێژوو نازانن.. بەتایبەتی میتۆدی رەخنەیی مێژوو نوسین.
نەوشیروان و تەواوی سەركردەكانی تری لایەنەكان، لە بارزانی مستەفاوە هەتا مام جەلال.. تادەگاتە برایم ئەحمەد، كێی ترو كێی تری سەركردەی كۆچ كردوو.. یان شەهید.. بە شەهید پێشەواو شەهید قاسملو و.. شەرفەكەندی، فوئاد سوڵتانی و شەهاب و ئارام و عەلی عەسكەری و دەیانی تریش.. هەموو ئەم سەركردانە.. موڵكی خۆیان نەبون و نین.. هەتا لە رەخنە بپارێزرێن. بەڵكو ئەمانە لە ناو كوردایەتیدا پێگەیشتون و لەناو روداوەكانیشدا باڵای سەركردایەتیان بەرز بۆتەوە. خۆیان و روداوەكان و بەسەرهاتەكانیان موڵكی نەتەوەكەمانن.
لایەنی باش و خراپیان هەیە بۆیە باسكردنی مێژووی یەكبەیەكیان، ئەركێكی زانستی و ئەمانەتێكی مێژوویی و نەتەوایەتیشە.
مامۆستا جەعفەر ئەم ئەمانەتە مێژووییەی لەبەرگی دووەمی كتێبەكەیدا پاراستووە. بەڵكو زیاتریش لە كتێبەكانی فەرەیدون عەبدولقادر و هەڤاڵ كوێستانی و مەلا بەختیار و نوسەرانی تریش، راستیەكانی لە سەر نەوشیروان مستەفاو سەركردەكانی تریش باسكردووە.
تەنها دەقێكی كتێبەكە لەسەر چۆنیەتی مێژوو نوسین دەنوسینەوە، هەتا وەڵامی ئەو بۆچونانە بدەینەوە كە باسی ئەوە دەكەن، دوای مردن هەق نییە رەخنە لە سەركردەكان بگیرێ. مامۆستا جەعفەر لەلاپەڕە (155)دا دەنوسێ: "مێژوو: نووسینی ئەزموونی گەلانە. ئەم ئەزمونەی ئەمانە هەیانە لە هیچ كتێبێكدا نییە (نزهە الالباب فیما لا یوجد فی كتاب)، هەر لایەك دەیەوێت، لاپەڕەكانی مێژووی خۆی و دراوسێ و ئاشناو رۆشنا پووش بەسەر بكات. گەلانی پێشكەوتوو، لەسەرشانی مێژووی دوێنێیان هەڵنیشتوون. خاڵ بە خاڵی لایەنی لاواز و بەهێزی مێژووی خۆیان لەبەرچاوە. ئەدی ناسنامە چییە؟ ئەو شانازی بە شكسپیر و دانتی و پووشكین و گوێتەوە دەكات. زانكۆ، دامەزراوە زانستییەكان و راگەیاندن، بە پشتبەستن بە ئەرشیف و كتێبخانە دەوڵەمەندەكانیان، لەسەر دیاردە و قۆناغەكانی ئێستا و رابوردوو كاردەكەن و ناسنامەیان شكۆدارتر دەكەن، ئەزموونە دەوڵەمەندەكانیان دەوڵەمەندتر دەكەن".
دیارە.. لەناو سیاسەتمەدارە ئاست نزمەكان و ئەرناشستەكانی گۆڕان.. یان ئەوانەی بە رق و سۆز سەیری رابوردوو دەكەن.. رەخنەگرتن لە روداوەكان و كەسایەتیەكان.. بۆیان قوت ناچێ.. چونكە مێشكیان بچوك و قوڕگیان تەسكە!