د. بەسمە حەبیب،ئەندامی كۆمسیۆنی باڵای مافی مرۆڤ لەعێراق: دوای كۆرۆنا كێشەكانی تایبەت بە مافی مرۆڤ و خێزان قوڵتر دەبنەوە
سازدانی: لەتیف حسێن
سەبارەت بە دۆخی مافی مرۆڤ لەعێراق و هۆكارەكانی پشت هەڵكشانی توندوتیژی دژ بە ژنان وخێزان لەسەردەمی كۆرۆنادا، ئەم گفتوگۆیەمان لەگەڵ بەڕێز د.بەسمە حەبیب ئەندامی كۆمسیۆنی باڵای مافی مرۆڤ لەعێراق و چالاكوانی مەدەنی ئەنجامدا، بۆ ئەوەی بزانین دۆخی مافی مرۆڤ و توندوتیژییە خێزانیەكان لەسەردەمی كۆرۆنادا، كە یەكێكە لە بابەتە گەمەكانی ئێستای سەردەمی كۆرۆنا، بەجۆرێك سكرتێری نەتەوە یەكگرتووەكان لەمباریەوە لە راپۆرتێكدا جیهانلەممەترسییە ئگادار دەكاتەوە.
-دەمەوێ سەرەتا لەوەوە دەست پێ بكەم، ئەمرۆ لە راپۆرتێكی نەتەوە یەكگرتووەكاندا ئاماژە بە مەترسییەكانی هەڵكشانی توندوتیژیی خێزانی و دژ بەژنان دەكات و بە هەڕەشەیەكی دەبینێ كە پێویستی بە چارەسەری خێرا هەیە، بە بڕوای ئێوە ئەم بابەتە بۆچی لە ئێستادا كە كۆرۆنا هەڕەشەیەكی تەندروستی لەسەر جیهان و ژیان دروستكردووە، بەڵام خەڵك لە توندوتیژی و پێشێلی مافەكانی یەكتری ناوەستن؟
*بێگومان ئەو ئاگاداركردنەوەیەی كە سكرتێری نەتەوەیەكگرتووەكان كە بڵاوكرایەوە ئەگەرچی ژمارەی تێدا نەبوو، واتە بە ژمارەو داتا نەخرابووەڕوو بەهۆی ئەم دۆخەی ئێستا، كە كۆرۆنا سەرجەم جومگەكانی ژیانی وەستاندووە، بابەتێكە ئاماژەی گەورەی تێدایە لە مەترسییەك كە ئەگەری هەیە لە داهاتوو قورستر بكەوێتەوە، هەر بۆیە دەیەوێ لە ئێستاوە وڵاتان بیر لەچارەسەری بكەنەوە، ئەوەی ئەوان دەستیان بۆ بردووە ئەو توندوتیژییانەیە كە بەهۆی كەرەنتین و لەماڵەوە بوونی خێزانەكان روبەڕووی بونەتەوە، بێگومان ئەمەش هۆكاری خۆی هەیەو بەتایبەتی لەوڵاتانی ئەوروپا كە جیاوازە لە هۆكارەكانی زۆربوونی توندوتیژی لە كوردستان و لەم كۆمەڵگەیەی ئێمە، ئەوەی كە لە ناوخێزانەكانی ئەوروپا روودەدەن پاڵنەرەكان زۆرن، ئێمە لە كوردستان تاڕادەیەكی زۆر پەیوەندییەكانمان توندوتۆڵترن لەناو خێزاندا، بەڵام لە ئەوروپا ئەمە بەمجۆرە نییە، ئێستا كە ئەوان لەماڵەوەن و ناچارن لەماڵەوە لەگەڵ خێزانەكانیاندا هەڵ بكەن، كێشەی زۆریان بۆ دروست دەبێت، چونكە ئەوان زیاتر لە ئێمە سەرقاڵی كاری رۆژانەی خۆیان بوون و زۆر ئاگایان لەباری خێزانی خۆیان نەبووە، هۆكارێكی تر پەیوەندی بە باری ئابورییەوە هەیە، بەتایبەتی ئەو كەس و خێزانانەی كە بژێوی ژیانیان لەسەر كاری رۆژانەیە، ئەمەیان لەدەستداوەو بێگومان فشاری زۆریان بۆ دروست دەكات و بە خێزان و ژن و منداڵیاندا دەتەقێتەوە.
-كەواتە دەتوانین بڵێین ئەم توندوتیژییەی ئێستا باس دەكرێت و هەیە، پەیوەندی بە كۆرۆناو لەماڵەوەبوونەوە هەیە؟
*من پێموایە ئەم توندوتیژییەی ئێستا رەنگە پەیوەندی بە كۆرۆناو كێشە بەهۆی لەماڵەوەبوون بێت، رەنگە دوای كۆرۆناش هەر بمێنێ، یان ئەگەری هەیە درێژكراوەی كێشەكانی رابردوو بێت، بەڵام لەهەمووی گرنگتر ئەوەیە كە بزانین كێشەی خێزانی بابەتێكی قوڵ و فرەڕەهەندە، ناتوانین یەكسەر هەر ئاوا بەهۆكارێكەوە گرێی بدەین، بەڵام ئەو خێزانانەی كە پەیوەندییەكی تۆكمەو پتەویان نەبێت بێگومان لەماڵەوەبوون و كەرەنتینە رەنگە كێشەكان گەورەتر بكات، من پێموایە توندوتیژی و كێشەی خێزانی مانای ئەوە دەگەیەنێت كە كەموكورتییەك هەیە، لەسەردەمی پێش كۆرنا هەموو دەزانین بەهۆی بژێوی ژیان و راكەڕاكی ژن و پیاو بەدوای ژیان و كاری رۆژانە وایكردبوو كە هیچ كات یان زۆر بەكەمی كاتیان بۆ یەكتری هەبووە، لەماڵیشەوەبوبن خۆیان بە شتی ترەوە سەرقاڵكردووە، كە ئێستا بەناچاری لەماڵەوەن و تەنها ئەبێت بەیەكەوە بن، ئەمە وایكردووە هەندێ كێشە سەرهەڵبدات یان دروست ببێت، كە پێویستی بەچارەسەركردن هەیە نەك بە توندوتیژی، بەڵكو بە زمانێك كە تێیدا هەردوولا لەیەكتری بگات، بیریشمان نەچێت خۆ هەر توندوتیژییەكە تەنها بەرامبەر بە ژن نییە، بەداخەوە بەرامبەر بە منداڵیش بەرامبەر بە پیاویش هەر كراوە، بەگشتی توندوتیژییەكان خێزانین، هەموو ئەمانە پێویستی بە دیراسەكردن هەیە، نەك تەنها باسێكی سەرپێی، لەگەڵ بوونی ئەو هەموو رێكخراوانە لەگەڵ بوونی سەنتەرەكانی روبەرووبوونەوەی توندوتیژی دژ بە ژنان، بەڵام هێشتا نەمانتوانیوە بە قوڵی كار لەسەر ئەمە بكەین و بارودۆخ و كلتوری ئێمە پەیوەستە بەم بابەتەوەو دەبێت لێكۆڵینەوەی جددی لەسەر بكرێت.
-د. بەسمە لەكاتی ئەم گفتوگۆیەی ئێمە ئەمڕۆ باس لە سوتاندنی كچێك كرا لە شاری نەجەف، ئەوەشی من زانیبێتم بەڕێزت ئاگاداری ئەم كەیسەیت، بێگومان ئەمە نموونەیەكە لەمڕۆی ژیانی ئێمەدا كە باسی لێوەكرا، بەبڕوای تۆ ئەمە چ جۆرە تاوان و كارێكە لەم بارودۆخەدا بەرامبەر بە كچێك بكرێت كە ئێستا دنیا لەترسی كۆرۆناو مەرگ خۆی لەماڵەوە حەشارداوە؟
*ئەو نموونەیەی ئێوە باستان كرد، كە كەیسی سوتاندنی كچێكە لەشاری نەجەفلە لایەن خێزانی مێردەكەیەوە، بەڵێ بەداخەوە من ئاگادارم و ئەوەی بە من گەیشتووە وەك زانیاریی، ئەم كچە لەلایەن ماڵی مێردەكەیەوە توندوتیژییەكی زۆری دەروونی بەرامبەر كراوە، نەیانهێشتووە بچێتەوە ماڵی باوكی، كەیسەكەش سوتاندنە نەك خۆسوتاندن، بەڵام كە ئەوەشی بەرامبەر كراوە پێیان وتوەو بە مەرجێك ئەتبەین بۆ چارەسەر ئەبێت لەوێ بڵێی خۆم خۆم سوتاندووەو ئەوەشی كرد كە ئەوان پێیان وت لەسەر قسەی یەكەمی بۆ پۆلیس ئەو كچە دەڵێ بە تەباخی ماڵەوە وام لە خۆم كردووە، بەڵام دوایی كە كێشەكە گەورەبوو بنەماڵەو عەشیرەت لە نەجەف هاتنە سەرخەت ئەوجا كچەكە دانی بەوەدانا ئەمە توندوتیژیی بەرامبەر كراوە، ئەم نمونەیەو هەموو كەیسەكانی تریش پەیوەندییان بە كۆرۆناو سەردەمی كۆرناوە نییە، بەڵكو كێشەی توندوتیژیی ناو خێزانەكان لەوە قوڵترن، ئەو كچە 8 مانگ پێش كۆرۆنا توندوتیژی دەروونی لەگەڵ دەكرێت، بەڵام ئەمڕۆ دەرئەنجامەكەی دەبینین كە خەڵكی لەماڵەوەیە بەهۆی كۆرۆناوە.
-دەمەوێ پرسیاری ئەوە بكەم، هەر كەیسێك یان بابەتێكی توندوتیژی دژ بەژنان یان هەرحاڵەتێكی تر كە روودەدەن، یەكسەر دەبێتە بابەتی گەرمی سۆشیال میدیا، پاش چەند رۆژێك ئەو گەرموگۆڕیە نامێنێ، نزیكترین نموونە (لەخوا بەزیادبێ)كەی بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی منداڵبوونی هەولێر كە خانمێكە، سۆشیال میدیا ئەوەی نەوترا وتیان، بەبڕوای ئێوە ئەمجۆرە لەهەڵمەت و باسكردنانە چ كاریگەرییەكی دەبێت لە چارەسەركردنی دۆخی ژنان و خێزان و نەهێشتنی جیاوازییە جێندەرییەكان؟
*من پێموایە ئەگەر بمانەوێ هەوڵی چارەسەر یان گۆڕانكاری لە پرسی ژناندا بدەین، ئەبێت گۆڕانكارییەكە لە فكرو بیرو بۆچووندا بێت، چونكە ئێمە كێشەی فكرمان هەیە لەم وڵاتەدا، ئەم فكرو بیروبۆچوونەش بە بڕوانامەو شەهادە نییە، ئەمە ئەوە دەگەیەنێت كە ئێمە پێویستمان بە گۆڕانێكی قوڵ هەیە، بۆ ئەوەی كە دێیتە سەر باسی یەكسانی ژن و پیاو بزانرێت لەسەر چ بنەمایەك ئەمە دەوترێ، ئەو بابەتەی كە تۆ ئاماژەت بۆكرد كە ئەو خاتوونە خاوەن بڕوانامەیەو لە شوێنێكی دیاردایەو بەرپرسیارێتی هەیە، بەڵام دێت ئەم قسەیە دەكات و بە بوونی زۆری كوڕ دڵخۆش دەبێت، ئەمە ئەوە دەردەخات كە ئێمە پێویستمان بە چ جۆرە گۆڕانكاری و خەباتێك هەیە لەمبوارەداو چ كەلێنێكی گەورە هەیەو نەمانتوانیوە فكرو بیروبۆچوونەكان لەمبارەیەوە بگۆڕین، ئەبێت فێر ببین كە نێرو مێ هەردووكیان مرۆڤن و دەبێت وەك یەك مافیان هەبێت و ئەم مافەش بپارێزرێت، من پێموایە ئەو خاتوونەی ئەو قسەیەی كرد ئەویش قوربانی دەستی ئەو كۆمەڵگەیەیە كە بەشێكی زۆریان وەك ئەو قسەو رەفتار دەكەن، ئەمە ئەبێت وامان لێبكات هەنگاوەكانمان بەرەو ئەوەمان ببات كە شۆڕشەكەمان شۆڕشێكی فكری بێت نەك تەنها ناو سۆشیال میدیاو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، ئەبێـت ئێمە كارمان تەنها ئەوە نەبێت كە لەرێگەی یاساوە ئەم پرسە چارە بكەین، ئەبێت ئێمە پرسیاری ئەوە لەخۆمان بكەین بۆچی پیاوان توندوتیژی ئەكەن؟ بۆچی پیاو كە توڕە ئەبێت یەكسەر پەنا ئەباتە بەر توندوتیژی بەرامبەر بە ژن؟ بۆ ئەمانەش ئێمە پێویستمان بە دیراسەو لێكۆڵینەوەی زانستی هەیە لەسەر توندوتیژی بۆ ئەوەی تێ بگەین ئەم دۆخە بۆ بەم ئاستەی ئێستا گەیشتووە، كە ئەمەمان كرد ئەوكات توندوتیژییەكان هەمووی روون دەبنەوە، تەنانەت ئەو توندوتیژیانەشی كە ژن دەیكات بەرامبەر بە منداڵ كە ئێمە بینیومانەو بیستومانە.
-ئێوە زۆر باسی ئەوەتانكرد كە ئێمە بۆ ئەم بابەتانەی كە پەیوەندیان بە ژنان و توندوتیژییەوە هەیە، پێویستە توێژینەوە بكەین، هەروەها باس لە شۆڕشی فكری دەكەیت، ئەمانە كێ بیكات؟ لەكاتێكدا دەیان رێكخراوی ژنانمان هەیە، ئایا ئەمانە ئیشی ئەوان نییە؟ ئایا پێتوایە ئەمان بە رێگەی دروست لەگەڵاَ ئەم پرسەدا كاریان نەكردووە؟
*من پێموایە رێكخراوەكانی ژنان و هەموو ئەو هەوڵانەی دراون بۆ پرسەكانی ژنان نەیانتوانیوە بە شێوازێكی دروست رووبەڕووی كێشەكان ببنەوە بەتایبەتی رێكخراوەكان، بیریشمان نەچێت گرفتی زۆریش بۆ رێكخراوەكان دروست بووەو بوونی هەیە، سەرباری ئەم گرفتەش ئەو كارانەی كراون بە بڕوای من شێوازێكی دروست نەبووە لەكاركردن لەم بوارەدا لە كوردستاندا، شێوازی توڕەبوون و هێرشكردن و كاتییەو پاش ماوەیەك نامێنێ و كۆتایی دێت، پرسی ژنان و كاركردن بۆ ئەو یەكسانییەی ئێمە باسی دەكەین بەمجۆرە نابێت، كۆمەڵێك رێوشوێنی گرنگ و گەروە هەیە كە ئێمە دەبێت كاریان لەسەر بكەین، دەبێت كار لەسەر هۆكارەكانی توندوتیژی بكەین، ناكرێت لەبەرامبەر توندوتیژیی نواندنێك یەكسەر دەست بكەین بە هێرشكردن بۆ سەر پیاوان.
- دواپرسیارم ئەوە بێت ئێوە ئەندامی كۆمسیۆنی باڵای مافی مرۆڤن لە عێراق، لەئێستاداو لەسەردەمی كۆرۆنادا رەوشی مافی مرۆڤ لە چ دۆخێكدایە؟
* بەداخەوە رەوشی مافی مرۆڤ باش نییەو خراپە، ئێستا هەموو دەزانین هەموو دامەزراوەكانی دەوڵەت خەریكی بەرەنگاری نەخۆشی كۆرۆنایەو بابەتەكانی تر فەرامۆشكراوە، هەرچی باسبكەیت دوای ئەخەن، لەكاتێكدا دەیان كێشەی تری خێزانی، توندوتیژی ، پەنابەرەكان و زیندانییەكان، خێزانی بەجێماوی داعشەكان لەكەمپەكان و دەیان كێشەی تر، هەمووی دواخراوە كەس ئاوڕی لێنادەنەوە كە ئەمەش كارێكی هەڵەیە، راستە كۆرۆنا مەترسیدارە، بەڵام ئەو كێشانەی تریش قابیلی ئەوە نین كە دوابخرێن، بەڵام بەداخەوە هەمووی پشتگوێ خراوە، بەبڕوای من جێهێشتنی ئەم هەموو كێشەیە بەچارەسەر نەكراوی رەنگە دوای كۆرۆنا گەورەترو قوڵتر ببنەوە.