ناوەرۆکی کۆڕەکەی مەلا بەختیار: كاریگەری جیهانگیریی‌و سۆسیال-میدیا لەسەر راپەڕینەکان

ڕاپۆرت 09/11/2019

ئەگەر نەگۆڕێین، ئەوا گۆڕانكارییەكان بەجێماندەهێڵن‌و شكستدەخۆین
مەلا بەختیار:
ئەم توانایەی لەبەشەكانی كوردستان هەیە، چ توانای شۆڕشگێڕانەو هێزی چەكداری شۆڕشگێڕانە دوا قۆناغی خەباتی شۆڕشگێڕانەی ئێمەیە

مەلا بەختیار، سیاسەتمەدارو رۆشنگەر، ئێوارەی ئەمڕۆ (9/11/2019) كۆڕێكی بەناونیشانی (كاریگەری جیهانگیریی‌و سۆسیال-میدیا لەسەر راپەڕینەكان)، لەهۆڵی د.عیزەدین مستەفا رەسوڵ، لەهوتێل گراند میلینوم پێشكەشكرد.
لەدەستپێكیشدا، مەلا بەختیار، سەرنجی ئامادەبووانی كۆڕەكەی بۆ كتێبی (شۆڕشی كوردستان‌و گۆڕانكارییەكانی سەردەم) راكێشا، كە لەساڵی (1988-1989) نوسیوێتی، كە تیایدا دوو حەقیقەتی خستۆتەڕوو:
یەكەم-(لەدوای جەنگی سارد، شۆڕشی چەكداری وەك ستراتیج لەمێژوودا كۆتایی پێهاتووە) و رونیكردەوە كە لەوكاتەوە بۆ ئێستا لەنوسینی كیتێبەكەی كە سی ساڵ دەكات، هیچ شۆڕشێكی چەكداری ستراتیجی خۆی بەدینەهێناوە.
حەقیقەتی دووەمیش: (خەباتی شاخەكان، یان راپەڕینی شارەكان‌و تیایدا تێزێكی نوێ دەخاتەڕوو، بەناوی راپەڕینی بەردەوام)، كە تیایدا وەك ئەلتەرناتیڤێك جەختی لێدەكاتەوە، كە: بێ پێچ‌و پەنا دەركەوت ئەگەر رێبازی هەڵە بگیرێتەبەر، چەكی قورس‌و توانای زۆر میللەتان رزگار ناكات! بەڵام كە رێبازی راست گیرایەبەر، میللەت بە نەبەردی بەرد، رزگاری دەبێت‌و ئاماژەشی بۆ ئەوەكرد: شۆڕشی چەكداری نەك خەڵكی رانەپەڕاندووە، بەڵكو پەكیشی خستووە. راپەڕینی بەردەوام، چەمكی بنچینەیی هەیە‌و نابێ بەهیچ كلۆجێك، نە پێش‌و نەپاش راپەڕین ببەسترێتەوە بەخەباتی چەكداری‌و لەو روانگەیەشەوە پرسیاری ئەوەیكرد: ئایا ئێستا لە بەغداد، لوبنان، جەزائیر، سودان‌و شیللی خەباتی چەكداری هەیەو هەبوو؟ بەڵام ئەوەتا دەبینین یەك چەكدارو پێشمەرگەو گەریلاشیان نییە، بەڵام راپەڕیوین‌و لەهەندێكیاندا حكومەتەكانیان گۆڕیوەو لەباقییەكەشیدا دەیگۆڕن.
لەو دەروازەیەشەوە، مەلا بەختیار، ئاماژەی بۆ ئەوەكرد، كاتێك ئەو كتێبەی نوسیوە، بابەتێك بەناوی جیهانگیری نەبووەو هێشتا رووخساری سەردەمێكی نوێ لەجیهاندا لەلایەن تیۆرسین‌و سیاسەتمەدارەكانەوە‌و سەركردە گەورەكانەوە كەمە كەمە قسەی لەسەر دەكراو دەوترا (سیستەمی نوێی جیهان)‌و وتی:
سیستەمی نوێی جیهان زۆری نەخایاند، پەرەیسەند بۆ گلوبال‌و زۆرتر جیهانگیریی لەدوای پەیدابوونی ئینتەرنێت‌و پەرەسەندنی ئینتەرنێت بەرەو سۆسیال میدیا، ئیتر جیهانگیری تەواوی دنیای تەنییەوە‌و رایگەیاند:
جیهانگیری وردە وردە، سنوری نیشتمان كۆتایی پێدەهێنێت‌و خەباتی نەتەوەیی‌و پیرۆزی نەتەوەیی هەڵدەگێڕێتەوە. خەباتی چینایەتیش هەرگیزاو هەرگیز وەكو جاران نامێنێت. پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان دەگۆرشێت‌و پەیوەندی تاك بەخێزانەوە، بەسیستەمەوە، بەكۆمەڵەوە، بەچینەكەیەوە، بەوڵاتەكەیەوە‌و وڵاتانی دەوروبەر‌و هەموو جیهانیشەوە دەگۆڕێت.
ئاماژەشی بۆ ئەوەكرد، كە لەدوای جەنگی ساردەوە، چارەكە سەدەیەك بەسەر جیهانگیری تێدەپەڕێت، دەبینین هەموومان لەژێر كاریگەری جیهانگیریداین.
لەدرێژەی بابەتەكەیدا، مەلا بەختیار، هێمای بۆ ئەوەشكرد، كە جیهانگیریی‌و سۆسیال میدیا، سۆسالمیدیاو جیهانگیری، دوو دیوی یەك ئاراستەن‌و ناتوانین بەهیچ شێوەیەك ئەو دوو دیوە لەیەكتری جیابكەینەوە‌و وتی: مەحاڵە سۆسیال میدیا لەجیهانگیریی دەربكەین‌و مەحاڵە جیهانگیری بتوانێ كاریگەرییەكانی خۆی دابنێت‌و ناشتوانێ بەهیچ شێوەیەك دەرگاكان بۆخۆی بكاتەوەو بەرژەوەندییەكان‌و بازاڕەكان كۆنتڕۆڵ بكات‌و وابكات هەموو تاكێك ببێت بە بازاڕی ساغكردنەوەی كاڵاكانی جیهانی. بەَلكو هەموو كۆمەڵێك، چینێك، توێژ‌و گروپێك لەڕێگەی ئینتەرنێت‌و ئۆنلاینەوە سیستەمی نوێی جیهان بسەپێنن بەسەر هەموو ئەم جیهانەدا.
پاشئەوەی ئاماژەشی بۆ تێڕوانینە جیاوازەكان بۆ جیهانگیری كرد، مەلا بەختیار، رایگەیاند:
هیچ تاكێك نییە لەسەر ئاستی دنیا، بەشێوەیەك لەشێوەكان نەكەوتبێتە ژێر كاریگەری سیستەمی جیهانگیریی‌و كاڵا نوێ چەشنەكانی سەرمایەداریی‌و كۆمپانیاكانی ئێستا بەكارنەهێنێت‌و وتی: جیاوازی ئەم دنیایەو شۆڕشەكەی ئێمە لەوەدایە، لەشۆڕشەدا ئێمە بە تەتەر ئیشمان دەكرد، بەڵام ئێستا بەتویتەر ئیشدەكەین! وتیشی:
ئێستا ئێمە لەم دنیایەدا دەژین‌و ئەم دنیایەش تەنها گیرفانمان ناگۆڕێت، بەرژەوەندییەكانمان ناگۆڕێت، ئینتیمای نەتەوەیی‌و چینایەتیمان، ئایدلۆجیا‌و فەلسەفەمان ناگۆڕێت، بەڵكو چۆنێتی بڕیاردانمان دەگۆڕێت‌و بڕیاری چارەنوسسازمان پێدەدات.
رونیشیكردەوە: ئەگەر ئێستا لەناو بەشێك لەراپەڕیوانی عیراقدا راپرسییەك بكەیت‌و بڵێیت: فەلسەفەت چییە؟ دەڵێ نیمە. ئایدۆلۆجیت چییە؟ نیمە. سەر بەچ حزێكی؟ نیمە. كاریزما لەپشتی تۆوە كێیە. نیمە. كام سەركردە، وەزیر، سەرۆك وەزیران بەدڵە، هەر دەڵێ نیمە. دەبینی هیچ كام لەمانەی نییە! بەڵام لێی بپرسە دژی گەندەڵیت؟ هەر هەموویان دەڵێن: بەڵێ.
هەموو ئەمانەش داینەمۆكەی دژایەتی گەندەڵییەو داوای دادپەروەری دەكات. واتە ئێستا سیاسەت، هاتنە سەر شەقام، راپەڕین، خۆپیشاندان، گۆڕینی هاوكێشەكان، سیستەمەكان، حكومەتەكان، هیچی پێویستی بەوە نییە شانە‌و پۆل‌و لق‌و ناوچەی بۆ كۆبكەیتەوە، ئەوانەی ئێستا خۆپیشاندان دەكەن لەبەغداد تەلەفزیۆنیان نییە، سایتیان نییە، رۆژنامەو ئێزگەیان نییە، بەڵام گیرفان‌و ئینتەرنێتیان هەیە، فەیسبوك‌و تویتەریان هەیە‌و لەو بارەیەوە جیاوازییەكانی راپەڕینەكانی لوبنان‌و عیراقی رونكردەوەو هێمای بۆ ئەوەكرد، كە چ سەركردەو كاریزمایەك ئەوەی پێدەكرێت كە ئێستا لە لوبنان‌و عیراق‌و جەزائیر هەیەو لەسودانیش هەبوو؟
جەختیشیكردەوە: ئێمە وەكو نەتەوەیەك، بمانەوێ یان نا، بەكردەوە مەحكومین بەم گۆڕانكاریانە، بەزانیارییەكانی، بە تەكینكی، بە پڕوپاگەندە‌و بەمیدیای، بەئابوری، بەسیسەم‌و بەئاراستەكەشی بەهیچ شێوەیك ناتوانین لەمەحكومییەتی جیهانگیریی‌و لەكاریگەرییەكانی سۆسیال میدیا دەربازمان بێت‌و وتی: ئەوەی دەمێنێتەوە، ئەوەیە: حزبەكانمان، حكومەتەكەمان، لەم رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە ئایا چاوەڕواندەكەین، رووداوەكان بەجێمان بهێڵن! یاخود بەدیراسە كراوی و بەرەخنە لەخۆگرتن‌و بەدانانی بەرنامەیەكی رێكوپێك، بەتێگەیشتن لەسەردەمەكەو لەبۆچوونەكانی، لەپێداویستیی‌و كاریگەرییەكانی سەردەمەكە، دەتوانین هاوئاهەنگی ئەم گۆڕانكاریانە بگۆڕێین.
وتیشی: ئەگەر دەگۆڕێین، ئەوا بێگومان پێشدەكەوین‌و دەتوانین كێشەكانمان چارەسەر بكەین، ناگۆڕێین ئەوا هەر حكومەت‌و حزبێك نەگۆڕێت، مەرج نییە بەڕاپەڕین لەناو ببرێت، بەڵكو بەهەڵبژاردن كۆتایی پێدێت‌و متمانەی لێوەردەگیرێتەوە‌و تەئكیدیشی كردەوە:
لەم سەردەمەدا ئەوە نەماوە تەكنیكەكەی بەكاربهێنیت‌و فەلسەفەكەی، كاریگەرییە سیاسی‌و كۆمەڵایەتییەكەی فەرامۆش بكەیت.
مەلا بەختیار، هەر لەدرێژەی كۆڕەكەیدا، ئاماژەی بۆ ئەوەكرد لەئاییندە گۆڕانكاری چەشناوچەشنی زۆر لەئێستا زیاتر دێتە پێشەوە، بۆیە دەبێ حكومەتەكەمان، وەزارەتەكانی خوێندنی باڵاو پەروەردە، نیوەی ئەركە ستراتیجییەكانیان دەبێ نەوەكانمان بەم دنیایە ئاشنا بكەین‌و لەڕووی سایكۆلۆجی، كۆمەڵایەتی ئامادەبكەین بۆ ئەوەی توشی شۆك نەبین‌و بەئاماەیی بچینە ناو ئەو دنیایەی كە هەر دەچین‌و وتی: هەر وڵاتێك، كۆمەڵێك، شارێك، دەوڵەت‌و سیستەمێك، حكومەت‌و پەرلەمانێك، بیەوێ نەچێتە ناو ئەو گۆڕانكارییانەی كە دنیای تەنیوە، بێگومان وێران دەبێت.
هاوكات تەئكیدیشی كردەوە، ئەم گۆڕانكارییانە قەدەری ئێمەیەو ئەم قەدەرەش وەكو قەدەری ئیستیعماری كۆن نییە، كە بە بزوتنەوەیەكی نیشتمانی‌و چەكداری بەرپا بكەین‌و چۆنمان بوێت ئاراستەی سیاسی و نەتەوەیی‌و نیشتمانی والیێبكەین. یان بەحزیی چینایەتی‌و نەتەوەیی هاوكێشەكان بەئارەزوی خۆمان بگۆڕین. نەخێر، حزبەكان‌و سیستەمەكانیش دەبێ بچینە ناو ئەو گۆڕانكاریانە، چونكە هیچ كەرەستەیەكی ئەم سەردەمە نییە حكومەت ‌و دەوڵەت بتوانێت فەرامۆشی بكات‌و حزبەكانیش دەبێ پەروەردەی فیكریی‌و فەلسەفیان ئامادەبكەن‌و وتی: گومانتان نەبێ لەوە هەر حزبێك، هەر دەسەڵاتێك، بەرپەرچی ئەم گۆڕانكاریانە بداتەوە، ئەوا ئەو حزبە، ئەو دەوڵەتە، ئەو سیستەمە، ئەو حكومەتە تێكوپێك دەشكێ.
لەكۆتایی كۆڕەكەشیدا، مەلا بەختیار، سیاسەتمەدارو رۆشنگەر، بەئاوڕدانەوەیەك لەمێژووی رابردوو، ئەو هەڵانەی لەمێژوودا كراون‌و لەدەستدانی دەرفەتەكانیش، رایگەیاند:
هەلومەرجی جیهانی، سەرەنجامی جیهانگیریی‌و سۆسیال میدیا ئەو مەترسییەی نییە، تراجیدیای گەورەمان توش ببێت وەكو ئەنفال كیمیاباران‌و ئەو مەترسییە لەمێژوودا كۆتایی هاتووە. لایەنیكەم لێرەو لەرۆژئواش هەروایەو دەركەوت كە ئەمریكا بڕیاریدا هێزەكەی بكشێنێتەوە چ هەڵاو بەردەیەك لەسەر سەرۆكی ئەمریكا‌و چ فشارێكی لەسەر دروستبوو. بۆیە رای گشتی، رای گشتییەكی پڕ لەسۆزە بەرامبەرمان‌و خوێندنەوەم وایە تراجیدیای گەورە روناداتەوە، بەڵام ئێمەش ناتوانین بەئەقڵیەتێكی كوردایەتی كلاسیكی لەسەردەمەكە، حزبەكانی هەموو بەشەكانی كوردستان، ناتوانن دەرفەتەكانی ئەم سەردەمە لەجیهانگیریی‌و سۆسیال میدیا لەسەرشەقام‌و گۆڕاوی زهنیەتی خەڵك‌و ساكۆلۆجیاو بەرژەوەندی خەڵك، كە دیدی نەتەوەیی، چینایەتی وەكو جاران نەماوەو دەبێ بزانین چۆن خۆمان لەگەڵ ئەم گۆڕانكاریانەدا دەگونجێنین. بۆیە هەر سەركردەیەك لەسەركردەكانی بەشەكانی كوردستان، بیرلەوەنەكاتەوە بەشێكی گرنگی ستراتیجەكەی لەگەڵ ئەم گۆڕانكاریانەدا بگونجێنێ، ئەوا بێگومان هەر دەرفەت دێت‌و لەدەستمان دەچێت. بەڵام ئەگەر بگۆڕێین لەگەڵ گۆڕانكارییەكان، ئەوا دەرفەت دەقۆزینەوە، بەڵام ئەگەر نەگۆڕێین، ئەوا گۆڕانكارییەكان بەجێماندەهێڵن‌و ساڵانی ئاییندەش ساڵانی گۆڕانكاری دەبێت.
وتیشی: ئەم توانایەی لەبەشەكانی كوردستان هەیە، چ توانای شۆڕشگێڕانەو هێزی چەكداری شۆڕشگێڕانە كە ماوە، پاشماوەی كۆتایی دوا قۆناغی خەباتی شۆڕشگێڕانەی ئێمەیە‌و دوا وزەو دوا هەلی سوود وەرگرتنە بۆ خەباتی شۆڕشگێڕانە، ئەگەر ئەم خەباتی شۆڕشگێڕییەی كە هەمانە، ئەم حزبانەی كە هەمانە، ئەم ئینرژییە ئایدۆلۆژی‌و فەلسەفییەی كە هەمانە، ئەم سۆزی نەتەوایەتییەی كە هەمانە، ئاراستەكەی نەگونجێنین لەگەڵ ئاراستە گۆڕاوەكانی كە دێتە پێشەوە لەمەودوا لەهەموو بەشەكانی كوردستان‌و لەهەموو ئەو وڵاتانەی بەشەكانی كوردستانیان لەناودایە، ئەگەر نەیسازێنین‌و موتوربەی نەكەین لەناویدا، بەئاراستەی دیموكراتی نوێ، ئەوا شكستدەخۆین.