مەلا بەختیار: كەموكوڕیە زۆرەكانی ئێستای یەكێتی، بە كۆنگرەی گۆڕانكاری چارەسەردەكرێت
چاودێر- تایبەت:
ئەمڕۆ، چوار شەممە لەهۆڵی لاوان لەشاری كەلار، كۆڕێك بۆ مەلا بەختیار، لێپرسراوی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی، رێكخرا. كۆڕەكە بەناونیشانی (یەكێتی و سەردەم، دیموكراسی و دادپەروەری) بەڕێوەچوو. هاوكات لەكۆڕەكەدا مەلا بەختیار جەختی لەوەكردەوە، نابێت لەیەكێتی یاخی ببین، بەڵكو دەبێت دەوری یەكێتی بدەین و یەكێتی لە یەكێتییەكی پڕ كەموكوڕییەوە بگوازینەوە بۆ یەكێتی چارەسەركردنی كێشەكانی خۆی لەكۆنگرە، كە ئەویش بەكۆنگرەی گۆڕانكارییەكان دێتە دی.
لەسەرەتای كۆڕەكەدا، مەلا بەختیار، ئاماژەی بە ئاستی قوربانیدان و خزمەتگوزارییەكانی كەلار و ناوچەكە كردو وتی: خۆشحاڵم لانی كەم ساڵی جارێك لە كەلار و گەرمیان كۆڕێك دەبەستم، ئومێدەوارم ساڵی ئایندە كە هاتم بۆ ئێرە، هەوڵی باش درابێت بۆ ئەوەی كەلار بكرێتە پارێزگا. چونكە كەلار شایەنیەتی، ئیتر ئێستا حكومەتی عێراق و هەرێم لە چاوی لێپرسراوی سەیری كەلار و دەڤەرەكە بكەن كە دەڤەری ئەنفالستانە.
وتیشی : نابێت بە چاوی رەخنەگرانەی بێ ویژدانی و روخێنەرانە سەیری خزمەتەكان بكەین، بەڵكو دەبێت نوسەران و رەخنەگران خزمەتەكانیش ببینن، ئێستا ئەگەر سەیری شارەكانی وەكو هەڵەبجەو رانیەو قەلادزێ گەرمیان و هەموو ئەو ناوچانە بكەن كە خاپور كراون، بێگومان خزمەت كراون، خزمەتی باش كراون، دەبێت ئەوانەش باس بكەین، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئەی بۆچی خەڵك هێشتا ناڕازین لەبەرامبەر ئەو خزمەتانەش، بێگومان هۆكارەكەی خۆمان و كاربەدەستانین، كە وامانكردوە هەستی خەڵك زاڵە بەسەر دەستكەوتە مادیەكاندا. بۆیە من ناونیشانی كۆڕەكەم ناوناوە (یەكێتی و سەردەم، دیموكراسی و دادپەروەری) دەمەوێت ئەو چەمكانە روونبكەمەوە.
هاوكات بەشێكی قسەكانی تەرخان كرد بۆ مێژووی پڕ سەروەری یەكێتی نیشتمانی كوردستان و رایگەیاند: ئەگەر یەكێتی نەبوایە ئەوا بێگومان شۆڕشی نوێ سەركەوتوو نەدەبوو، یەكێتی بوە هۆی هاتنەكایەی فرە حزبی سەرئەنجام سەركەوتنی شۆڕش، بەڵام ئایا بەم هەموو سەروەریەو بەو مێژوە پڕشنگدارەو بەو هەموو شەهیدانەوە كە بەخشیومانە، بە ئەنفالستانی گەرمیان و ناوچەكانی ترەوە، بەو هەموو دەستكەوتانەی كە هەشمانە، ئایا ئێمە دەتوانین بەتەنیا حزبەكەمان لە مێژوودا قەتیس بهێڵینەوە؟ و گۆڕانكاری و روداوەكان لەبەرچاو نەگرین؟ رەهندە كۆمەڵایەتی و دەركەوتە تەكنەلۆژیەكان لەبەرچاو نەگرین؟ سیاسەتی جیهانی و ئیقلیمی گۆڕانكاریەكانی بەسەر چینەكان و كۆمەڵدا هاتوە. دەتوانین ئەمانە لەبەرچاو نەگرین و تەنیا بەهێزی رابردو باوەڕ بەخەڵك بكەین كە ئێمە تەزكیەكراوی مێژوین بەبێ ئەوەی گۆڕانكاریەكان لەبەرچاوبگرین؟ بێگومان ناتوانین. بۆیە دەبێت ئێمە وەكو یەكێتی چەندە لەرابردودا شانازیمان تۆمار كردوە بەهەمان ئەندازە پێشەنگی شانازیەكانی رچەشكاندنی ئەم سەردەمەش بین، بۆئەوەی یەكێتی لەسەردەمی رابردوەوە بگوازینەوە بۆ سەردەمی ئێستا. چونكە فەلسەفەی سەركەوتنی یەكێتی لەنوێبونەوەو پێشكەوتندایە.
لەبەشێكی تری وتەكانیدا مەلا بەختیار ڕایگەیاند، هەر كەسێك لەگەوهەری ئەم سەردەمە تێنەگات، ئەوە بەجۆرێ لەجۆرەكان عەقڵی كۆنەپەرستییە لەبەردەم وەرچەرخانە نوێیەكانی بەشەریەتدا، كۆنەپەرستی و سەلەفی تەنها سەلەفی دینی و مەزهەبی نییە، بەڵكو سەلەفیەتی ئایدۆلۆژی و سەلەفیەتی بنەماڵە و سەلەفیەتی دەسەڵات و سەلەفیەتی سیستم و سەلەفیەتی یاساش هەیە، واتە پێداگیری بكەی لەسەر ئەوەی ڕابردوو لەئێستادا بسەپێنی، كە جێی نابێتەوە، ئەوە جۆرێكە لەجۆرەكانی عەقڵی سەلەفیەت و عەقڵی دواكەوتویی كۆنەپەرستی. بۆیە یەكێتی كە لەساڵی 1975 دامەزراوە و دنیایەك لەفەزای سیاسەتی نوێ دێنێتە گۆڕێ، ئێستا پێویستە لەكۆنگرەی چوارەمدا سەرلەنوێ ستراتیجەكەی، پێكهاتەكەی، بیركردنەوەكەی، سەركردایەتیەكەی، پەیڕەو و پڕۆگرامەكەی، پەیمانگای پەروەردەی كادرەكانی، ڕاگەیاندنەكەی نوێ بكاتەوە، ئەمە بەتەنها بە وتارەكان نابێت كە بوترێ سەردەم سەردەمی جیهانگیرییە، بەڵكو دەبێت یەكێتی بەهەموو چەمكەكانەوە بخەینە سەردەم و كارلێك لەگەڵ ئەم سەردەمەدا بكات.
مەلا بەختیار، لایەنێكی دیكەی كۆڕەكەی تایبەت كرد بە ئاستی گەندەڵی لەعێراق و كوردستان، لەوبارەیەوە ئاشكرایكرد، عێراق لەئێستادا مینڕێژكراوە بە گەندەڵی، بەپێی وتەی شارەزایان لەعێراقدا 500 بۆ 600 ملیار دۆلار دزراوە، لەكاتێكدا ئەم پارەیە هەموو عێراقی سەرلەنوێ پێ بنیاتدەنرایەوە، بەنمونە بودجەی ساڵانەی ئوردون 17 ملیار دۆلارە، هەروەها هەموو ئەوەی هەرێمی كوردستان لەعێراقی وەردەگرێت و بەداهاتی ناوخۆشەوە ناگاتە 17 ملیار دۆلار، بۆیە چەنێك لەو 500 بۆ 600 ملیار دۆلارە دزراوە بەر هەرێمی كوردستان دەكەوێت، ئەوە باشارەزایان ساغیبكەنەوە.
ناوبراو ئەوەشی خستەڕوو، بەپێی ڕاپۆرتی نەتەوە یەكگرتووەكان 176 دەوڵەت بەڕێژە گەندەڵی تێدایە، كە عێراق لەڕێزبەندی دەهەمین گەندەڵدایە، واتە لەڕیزی سۆماڵ و ئەفغانستان و بەنگلادیشدایە، لەئەمەشدا چەندێك پشك بەر هەرێمی كوردستان دەكەوێت؟ ئەمەش با پسپۆڕان ساغی بكەنەوە.
باسی لەئەوەشكرد، زاڵبونی عەقڵی تائیفی و بونی هێزی چەكداری تایبەتی و بونی هێزی چەكداری تائفی و كێشەكان وایكردووە تەمەنی ئەم حزب و دەسەڵاتانە درێژبێت، بەڵام كاتێك ئەمانە نامێنن و ژیان بەرەو سەقامگیری و كرانەوە و ئازادی و مەدەنیەت و مافی هاوڵاتی دەڕوات، بەدڵنیایی نەوەی سێهەم لەناو یەكێتی(نەوەی یەكەم مام جەلال و عەلی عەسكەر و عومەر دەبابە و قارەمانەكانی ئەو سەردەمەن، نەوەی دووەم ئێمەومانانین، نەوەی سێهەم جیلی دوای ڕاپەڕینن) دەبینن، كە ئەوانەی بونەتە هۆی دروستبوونی ئەم گەندەڵستانە ڕاپێچی دادگایان دەكەن.
ئاماژەی بەئەوەشدا، گەندەڵی گەورەترین ئافاتە بۆ دادپەروەری و دیموكراسی و ئازادی و سەربەستی ژن و ژێرخانی ئابووری بەرهەمهێن، بۆیە دەبێت خەمی گەورەی حكومەت و یەكێتی ڕیشەكێشكردنی گەندەڵی بێت، هەر بێدەنگییەكیش لەڕیشەكێشكردنی گەندەڵی واتە ڕازیت بەگەندەڵی و گەندەڵیشیت.
لەبەشێكی دیكەی قسەكانیدا، باسی ئەزمونی هەرێمی كوردستان و زیادبونی ناڕەزایەتیەكانی خەڵكی كرد و رایگەیاند: لەدوای رێككەوتنی پارتی و یەكێتی ساڵی 1998 و كۆتاییهاتن بەشەڕی ناوخۆ، خەڵك هەستی بەوەكرد كە ئەزمونەكەمان پارێزراوەو جارێكی دیكە یەكێتی و پارتی ناگەڕێنەوە بۆ شەڕی ناوخۆ، ئاستی ناڕەزایەتیەكانی خەڵك وردە وردە زیادی كردوە، سەیری خەباتی مەدەنی بكەن چەند زیاد دەكات، سەیری یكەن كە لەناو رەوتی ناڕازی مامۆستایان و گەنجان و ژنان و چینەكانی دیكەدا، خەڵك چۆن لەسەر نادادپەروەری دێتە سەرشەقام و ناڕەزایەتی دەردەبڕێ. چونكە خەڵك هەرچی قوربانی هەبوو دای لەپێناو پاراستنی ئەزمون و كوردایەتیدا، بۆیە لەوە زیاتر قوربانی نادرێت، ئەنفال و تەبعیس و تەعریب و تەهجیر و راپەڕینی لەگەڵدا بردە سەر، ئیتر لەدوای ئەوانە نابێت خەڵك كێشەی بمێنێت، بەڵام نەك هەر كێشەی ماوە بەڵكو گەلێ كێشەو دەركەوتەی نوێ هاتونەتە ئاراوە.
راشیگەیاند: تا ئێستا حكومەت و پەرلەمان و حزبەكان، هیچ بەرنامەیەكی ستراتیژیان بۆ چارەسەركردنی كێشەكان و روبەڕوبونەوەی گەندەڵی نیە. لەوبارەیەوە زیاتر وتی: لەدەڤەری یەكێتیدا تائێستا یەك گەندەڵیش سزا نەدراوە. دەڤەری ئەولاش بە سەدان و هەزاران گەندەڵی تێدایە، من هۆكارەكەی بۆ خراپی سیستەمەكەو حكومەت و پەرلەمان بە بەرپرسی ئەمە دەزانم. بۆیە ئەگەر ئەوان نایكەن، ئەوا ئەركی یەكێتی و حزبەكانی دیكەی ئۆپۆزسیۆنە كە كولتورێكی نوێ بۆ روبەڕوبونەوەی گەندەڵی بێنینە كایەوە. بە سیاسەتی كۆن و زەمینەی كۆن، ناتوانین گۆڕانكاری ریشەیی بەدیبهێنین. ناتوانین وەرچەرخان بەدیبهێنین، بۆیە ئەگەر وابڕوات ئەوا لەكوردستاندا روداوی چاوەڕواننەكراوی ناخۆش رودەدات. بۆیە كاتی ئەوەیە فشاری مەدەنی بۆ روبەڕوبونەوەی دیاردە دزێوەكان زیاد بكەین و پرۆژەیەكی هاوبەشی رۆشنبیری گشتگیر هەبێت، بە بارەگا سوتاندن و هەڵكوتانە سەر دامودەزگاكان كێشەكان چارەسەر نابن، بۆیە ئەركی یەكەممان پاراستنی ئەم ئەزمونەیە، ئەركی دووەم هێنانەدی گۆڕانكاریە لە ئەزمونەكەدا. دەبێت زەمینەی كۆمەڵ و ژیانی خۆشگوزەران لەكوردستاندا بەدیبهێنین. ئەمە پرۆژە و ستراتیژی تازەیە بەلای منەوە.
لەكۆتایی كۆڕەكەشدا، ئاماژەی بە رۆڵی یەكێتی كردو رایگەیاند: ئامادەبوان یەكێتی هی خۆتانە، ئێوەی گەرمیانی یەكێتی ئەوەندە هی خۆتانە كە وا بگۆڕێت خەونی هەموو شەهیدەكانی ئەم دەڤەرەو دەڤەرەكانی دیكەش بێتەدی. پشت مەكەنە یەكێتی، رەخنەی لێبگرن، بە بەردەوامی داوای لێبكەن كە دەبێت یەكێتی، یەكێتی ئەم سەردەمە بێت، ئەمەش بە یاخیبون و تەوەلا بون ناكرێت، بە روخان ناكرێت، بەڵكو دەبێت هەموومان دەوری یەكێتی بدەین، بۆئەوەی یەكێتی، لە یەكێتیەكی پڕ لەكەموكوڕیەوە بگوازینەوە بۆ یەكێتی چارەسەركردنی كێشەكانی خۆی لەكۆنگرە، كە بەكۆنگرەی گۆڕانكاری دەكرێت، ئنجا بۆ ئەركەكانی لە حكومەت و كۆمەڵ و پەرلەمان.