مەلا بەختیار: سەرچاوەی كیمیابارانكردنی هەڵەبجە، دەگەڕێتەوە بۆ عەقڵی دواكەوتوی ناسیۆنالیزمی عەرەبی

ڕاپۆرت 17/03/2019

ئێوارەی ئەمڕۆ (17/3/2019) زانكۆی هەڵەبجە، لەمەراسیمی (31)ەیەكەمین ساڵیادی كیمیابارانی شاری هەڵەبجە، پانێلێكی زانستی بۆ مەلا بەختیار، سیاسەتمەدارو رۆشنگەر، بەناونیشانی (بزوتنەوەی ناسیونالیزمی عەرەبی‌و ئایدۆلۆژیای بەعس‌و كیمیاباران) لەهۆڵی دكتۆر موستەفا زەڵمی، لەشاری هەڵەبجە بەڕێوەبرد.
لەسەرەتای كۆڕەكەیدا، مەلا بەختیار، ئاماژەی بۆ ئەوەكرد كە "چاوەڕێمدەكرد دوێنێ‌ لەمەراسیمی ساڵیادی هەڵەبجەدا، یەكێك لەسەرۆكەكانی عیراق، تەشریفیان بهێنایە بۆ هەڵەبجە، لێرەش سەرۆكی حزبەكان تەشریفیان بهێنایە‌و زۆرترین ئەندامانی مەكتەبی سیاسی‌و سەركردایەتی‌و هەموو ئەوانەی كە پەیوەندیان بەم ناوچەیەوە هەیە، تەشریفیان بهێنایە و كەمێك لەموعاناتی خەڵكی هەڵەبجەیان كەمبكردایەتەوە! بەڵام وادیارە نە هەڵەبجە لەویژدانی ئەواندایەو نە ئەوانیش لەویژدانی خەڵكی هەڵەبجەدان! بۆیە لەخۆیان رانەبینی لەیادی كارەساتەكێكی ئاوادا لێرەبن". وتیشی "ئەمە بەوە قەرەبودەكرێتەوە بۆیان كە ئاوڕێكی جدی لەم پارێزگایە بدەنەوە. ئەگەر ئەمە نەكەن، وادیارە هێشتا ئەو تاوانە كاریگەری لەسەریان نییە، ئەگەر ئەوە نەكەن ئەم پارێزگایە بكەن بەپارێزگایەكی راستەقینەو هەموو پێداویستییەكانی دابینبكەن‌و لەوە زیاتر دەستی بەدەستی بەخەڵكەكەی نەكەن، هەرچی بواری یاسایی‌و خزمەتگوزاری هەیە، پێداویستییەكانی پێشخستنی ئەم پارێگایە هەیە‌و دەبێ‌ ئەوەی كە پەیوەندی بە بەغدادەوە هەیە،  نابێ‌ ئەمساڵ تێبپەڕێ‌ جێبەجێی بكەن، ئەوەی پەیوەندی بەكوردستانیشەوە هەیە، دەبێ‌ زوتر لەبەغداد هەمو ئەركەكانیان جێبەجێ‌ بكەن".
كارەساتی كیمیاباران، بەهەڵەبجەوە، پەیوەندی ئەم كارەساتە بەجۆری بزوتنەوەی ناسیونالیستی عەرەب‌و جۆری ئایدۆلۆجییەتی بەعس لەعیراق‌و لەناوچەكە هەیە، مەبەستم كیمیابارانیشە لەسوریا، هاندەرە بنچینەییەكانی سەپاندنی ئەم كارەساتە لەڕووی گەوهەری ناسیونالیستی عەرەبی‌و ئایدۆلۆجییەتی بەعسی، هەتا ئێستا بەداخەوە، نە لەلایەن زانكۆكان، نە لەلایەن نوسەرەكان‌و توێژەرە راستەقینەكانی ئەم بوارە، كاری لەسەر نەكراوەو ئەمەش بەمەترسیدار دەزانم. بە مەترسیداری دەزانم كە گەورەترین كارەسات لەسەدەی بیستەم، لەباشوری كوردستان روودەدات‌و لەچارەكی یەكەمی هەزارەی سێهەمیش لەسوریا دووبارە دەبێتەوە‌و لەزۆرێك لەشارەكانی سوریا كیمیایی بەكاردەهێنرێت، بەڵام هێشتا نە لەكوردستان، نە لەعیراق‌و نە لەناوچەكەش لێكۆڵینەوەیەكی وردی تێگەیشتنی ناسیونالیستی عەرەب بۆ دیموكراسی و تێگەیشتنی ئاییدۆلۆجییەتی بەعس بۆ دەسەڵاتدارێتی، هێشتا توێژینەوەیەكی وردی لەبارەوە نەكراوە، كە ئێمەو رایگشتی هۆشیاربكاتەوە‌و لایەنیكەم، بەربەستێكی مەعنەوی و رۆشنگەری لەبەردەم دووبارەنەبونەوەی ئەم كارەساتانە دروست بكات.
وتیشی: ئەگەر لەكاتی خۆیداو لەدوای راپەڕین ناوەندەكانی ئێمەو زانكۆكانمان، لەرەهەندە جیاوازو ئاستە جیاوازەكاندا، كاریان لەسەر هۆشیاركردنەوەو لەسەر هەڵهێنجانی حەقیقەتی ناسیونالیستی عەرەبی و ئایدۆلۆجییەتی بەعس بكردایە، لەسەر ئاستی ناوچەكەو لەمێدیاكانداو لەناو رایگشتییدا، بێگومان هۆشیارییەكی باشتر بۆ بەرپەرچدانەوەی بەكارهێنانی چەكی كیمیایی بەكاردەهات، كە وا بەئاسانی پەلامار نەدرێت. 
راشیگەیاند: بزوتنەوەی ناسیونالیستی عەرەب، تائێستا بزوتنەوەیەكی دواكەوتووە، هێشتا چەمكە فەلسەفەییەكانی بزوتنەوەیەكی هاوچەرخ، چەمكە ئایدۆلۆجییەكانی بزوتنەوەیەكی مۆدێرنی نەتەوەیی، چەمكە بابەتییە مەدەنییەكانی بزوتنەوەیەك كە لەدواكەوتنەوە بگوازێتەوە بۆ ناو بازنەی پێشكەوتن، لەناو وڵاتانی عەرەبی، ئەم چەمكە لەناو رای گشتی، لەناو بزوتنەوەی لاوازی دیموكراسی وڵاتانی عەرەبی، بزوتنەوەی ژنانی وڵاتانی عەرەبی، لەناو خەباتی مەدەنیخوازانی وڵاتانی عەرەبی، چەمكێكی زۆر لاوازەو تێگەیشتنێكی زۆر لاوازی هەیە.
لەبەشێكی تری كۆڕەكەیدا، مەلا بەختیار، ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد، كە: هێشتا كۆی ئەم دەسەڵات، حكومەت، زانكۆ و ناوەندەكان، نەیانتوانیوە ئەو وەرچەرخانە گرنگە، لەناو بزوتنەوەی ناسیونالیستی عەرەبی دروستبكەن. واتە وەرچەرخان لەناو رایگشتی بۆ دیموكراسی، گۆڕانكاری دیموكراسی كۆمەڵایەتی، گۆڕینی عەقڵ و ئازادكردنی ئەقڵەكان لەهەژموون‌و كەلتوری كۆنەپەرستی سەدەكانی ناوەڕاست‌و هێشتا بەشێكی زۆری بیری نەتەوەیی لەوڵاتانی عەرەبی چەقبەستووی سەدەكانی ناوەڕاستن، نەبونی ئەم وەرچەرخانە لەناو كۆمەڵەكانی عەرەب، رەنگدانەوەیەكی ئێجگار نێگەتیڤی هەیە، لەسەر بزوتنەوەی دیموكراسیخوازی، بزوتنەوەیەك كە ئامانجەكانی دروستكردنی دەوڵەتێكی دیموكراسی مەدەنی هەبێ‌.
ئێستا رەگو ریشەی بزوتنەوەی ناسیونالیزمی عەرەبی، رەگ‌و ریشەی ئایینی مەزهەبییە. رەگ‌و ریشەی فەلسەفەی هاوچەرخ نییە، فەلسەفەی دیموكراسی راستەقینە نییە، فەلسەفەی مۆدێرنە نییە، تەنها لەتونس نەبێ‌، كە ئەم رەگ‌و ریشەیە داكوتراوە‌و پێشكەتووە‌و خەریكە لەجەزائیر و مەغریب رەنگدەداتەوە.
لەناو بزوتنەوەیەكی نەتەوەیی دواكەوتوودا، بێگومان حزبی دواكەوتوو لەدایك دەبێت، ئایدۆلۆجییەتی لاواز لەدایك دەبێت، ئادیۆلۆجییەتێك كە سیخناخە لەموراعاتكردنی ئەقڵێ‌ سەدەكانی ناوەڕاست‌و ترسنۆكە لەرەچەشكاندنی ئەركەكانی رۆشنگەری لەسەردەمی بونیادنانی دیموكراسیدا. ئەم حزبانەش كە لەناو هەناوی بزوتنەوەیەكی ناسیونالیستی دواكەوتوو لەدایك دەبن، هەرگیز ناتوانن دەوڵەتێكی مۆدێرن‌و دیموكراسی دروستبكەن‌و كێشە دیموكراسییەكان‌و كێشە كۆمەڵایەتییەكانیش چارەسەر بكەن‌و زانست‌و مەعریفەش بخەنە خزمەتی گۆڕانە گەورەكانی مرۆڤایەتییەوە.
هەر لەبابەتی كۆڕەكەیدا، مەلا بەختیار، ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد، كە: لەوڵاتانی ئێمە لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاست، كۆسپەكانی بەردەم گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی بەرزو ئەستورن‌و ئەو گۆڕانكارییەی كە پێیدەڵێن: وەرگۆڕانی كۆمەڵایەتی، ئەقڵی، زهنی، فەلسەفی، ئایدلۆجییەتی‌و وەرگۆڕانی كۆمەڵایەتی گەورە لەوڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هێشتا روینەداوە‌و تەنانەت هەموو رۆشنگەرەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەناكانمی سەریانناوەتەوەو نەیانتوانیونە پرشنگی سەرخستنی رۆشنگەری بن لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا‌و تائێستاش یەك سیستەم بەناوی سیستەمی دیموكراسی راستەقینە لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاست‌و لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گەورەشدا نایبینی. 
وتیشی: لە كەلتورێكی دواكەوتوو، كە هێشتا چەقیوی سەدەكانی ناوەڕاستە ناتوانرێت كۆمار دابمەزرێنیت، چونكە كۆمار یان دەبێ‌ دیموكراسی بێ‌، یان كۆمار نییە! چونكە كۆمار لەجەماوەرەوە هاتووە، واتە ئەو سیستەمەی لەناو جەماوەرەوە دێت‌و لەپێناو جەماوەردا دادەمەزرێنرێت. 
لەكۆتایی كۆڕەكەشیدا، مەلا بەختیار، ئاماژەی بۆ ئەوەكرد، كە: كارەساتی هەڵەبجە لەخۆیەوە روینەداوەو وتی: سەرچاوەی كارەساتەكە دەگەڕێتەوە بۆ بزوتنەوەیەكی ناسیونالیستی دواكەوتوو، سەرچاوەیەكی تری دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە ئەم بزوتنەوەیە نەیتوانیوە دەوڵەتێكی مۆدێرن‌و دیموكراسی دابمەزرێنێت. سەرچاوەیەكی تریشی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو دۆخەی وڵاتانی عەرەبی، كە هەمیشە ناسیونالیستی عەرەبی مادام لەسەدەی ناوەڕاستدا ماوەتەوە، مادام لەژێركاریگەری ئەندێشەكانی سەدەكانی ناوەڕاستدایە، كەواتە تێكەڵاوكردنی بزوتنەوەیەكی ناسیونالیستی لاواز، بەئەندێشەی سەدەكانی ناوەڕاست‌و بە ئەندێشەی ئایینی‌و مەزهەبی، بۆیە بەم ئەقڵییەت‌و و بەم جیهانبینییە مێژوییە‌و ئاستی تێگەیشتنی ناسیونالیزمی عەرەب بۆ دامەزراندنی دەوڵەت‌و چۆنێتی مامەڵەكردنی دەوڵەتی بەعسی لەعیراق‌و لەناوچەكە بەرامبەر نەتەوەكانی ترو بۆ خەباتی دیموكراسی‌و ئازادیی، لەسەرەنجامدا ئەم جۆرە حكومەتانە كە مەترسی لەناوچوونی دێتە ئاراوە، لەسەرتاوە بەتەكتیكی ‌و نەرم نەرم، ئۆپۆزسیۆن لەڕەگوریشەوە هەڵدەكێشێت، بەڵام كاتێك تینی ئۆپۆزسیۆن، یان خەباتی نەتەوەی ژێر دەستە بەهێز دەبێت لەسەری و خەریكە دەسەڵاتەكەی دەخاتەوە مەترسییەوە، هەڵدەگەڕێتەوە بۆ رەگەزە راستەقینەكانی خۆی، كە فاشیەتە.  
راشیگەیاند: دوو بنەمای سەرەكی‌و باكگراوندی سەرەكی بۆ ئێمە هەیە كە دەبێ‌ بیری لێبكەینەوە، كە تاوانی هەڵەبجەو تاوانی چەكی كیمیایی بەكارهێنان لەناوچەكە، یەكێكی دەگەڕێتەوە بۆ بزوتنەوەیەكی ناسیونالیزمی نادیموكرات لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاست‌و یەكێكی تریشی دەگەڕێتەوە بۆ ئایدۆلۆجییەتێك لەناو ژانی ئەو بزوتنەوەیە، بۆ ئەوەی ئەو بزوتنەوەیە بەسەر پێكهاتە جاوازەكان، بەسەر دیموكراسی‌و ئازادییەكانیشدا بسەپێنێ‌، ئەگەر پێویستی كرد فاشیش دەبێت‌و چەكی قەدەغە كراویش بەكاردەهێنێت‌و جێنۆسایدیش دەكات.