ڕەگەزپەرستی چییە؟

ڕەخنەی چاودێر 11/03/2019

ڕەگەزپەرستی چییە؟


شوان ئەحمەد


ئەگەرچی ئەوە مۆدێرنەیە كەناو لەڕاسیزم دەنێت، بەڵام وەك دیاردەیەك ڕاسیزم یاخود ڕەگەزپەرستی، بەرهەمی مۆدێرنە نییەو داهێنراوی ئەونییە.
چەمكی ڕەگەزپەرستی لەنێوان ماوەی دوو جەنگی جیهانی‌و لەساڵی 1933 دێتە ناو فەرهەنگی زمانی فەرەنسیەوە، بەڵام بەئاوڕدانەوە لەمێژوو دەتوانین ئەم دیاردەیە لەناو تەواوی شارستانیەتە دێرین‌و ناسراوەكاندا ببینین، بەتایبەتیش لەو شارستانیەتانەدا كەنوسینیان زانیووە.
بۆنمونە گریكیەكان تەواوی گەلانی دیكەیان بە (بەربەری) ناونوس دەكرد، ئیتر ئاستی ژیاریان هەرچۆنێك بوایە.. شارستانیەتی ئیسلامیش، لای خۆیەوە ئیشكالیەتی عەرەب‌و عەجەمی هەبووە. لەشارستانیەتی ئیسلامیدا، پێوەری ڕەگەزپەرستی ڕەگەزنەبووە، بەڵكو ڕەنگی پێست بووە، واتە ئەوانیتر تەنها ڕەش پێستەكان بوون.
لەدنیای ئەمڕۆداو بەهۆی هەڵوێستی ڕەخنەگرانەی مۆدێرنە لەو دیاردەیە، هیچ كەسێك تەنانەت ئەوانەشی تاسەرئێسقان ڕەگەزپەرستن، قایل نین ئەو سیفەتەیان بدرێتە پاڵ.
لەگەڵ گەڕانەوەی جارێكی دیكەی دیاردەی ڕەگەزپەرستیدا، (بەڵام لە بەرگە كلتوریەكەیدا)، بەریانێكی گەورەی دیکەی ڕەخنەگرتن لەدیاردەكە هاتۆتە ئارا كەنوسەران‌و ئازادیخوازان‌و ئەكتیڤستە سیاسیەكان‌و كۆمەڵە‌و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی، بەشێوازی جۆراوجۆر بەشداری تێدادەكەن.
كتێبی (ڕەگەزپەرستی چییە؟)، بەشداریكردنی قەڵەمی ڕۆشنبیرو ئەدیبێكی وڵاتانی جیهانی سێهەمە، لەڕەخنەگرتن لەدیاردەی ڕاسیزم‌و دەرەنجامە ترسناكەكانی، لەسەر پێكەوە ژیانی كلتورە جیاجیاكان.
ئەم كتێبە ئەدیب‌و نوسەری مەراكیشی(تاهیربن جەلۆن)، بەزمانی فەرەنسی نوسیویەتی‌و لەزمانی كچە منداڵەكەیەوە لەو دیاردەیە دەدوێت، لەكۆمەڵگە فەرەنسی ئەمڕۆدا.
كتێبەكە باس لەچەمكێكی ئاڵۆزدەكات، بەڵام بەزمانێكی ئێجگار سادەو ساكار. نوسەر ویستویەتی بەو زمانە ساكارە، خەوش‌و زیانەكانی ئەو دیاردەیە نیشان بدات و ئایدیۆلۆژیای ڕەگەزپەرستی بداتە بەرڕەخنە، چونکە پێیوایە هەڵکشانی ئەودیاردەیە لەدنیای ئەمڕۆدا، بەخراپ دەكەوێتەوەو زیان لەهەموو لایەك دەدات.
مەسەلەیەكی وا گەرپەرەبسێنێت، دەرگا لەسەر شەڕی كلتورەكان‌و پێكدادانی شارستانیەتەكان دەكاتەوەو درزێكی گەورە لەنێوان ئینسانەكاندا دروست دەكات. ئەمەش وا دەكات جیهان ببێتە جێگەیەك بۆ ململانێی خوێناوی، لەبری ئەوەی شوێنێك بێت بۆ پێكەوە ژیان‌و پێكەوەبوون‌و گوزەراندنی ژیان بەشێوەیەكی ئاشتیانە‌و دوور لەجیاوازی ڕەگەزی‌و كلتوری.