كێ‌ مه‌کسیم گۆرگی دەخوێنێتەوە؟

ڕەخنەی چاودێر 13/02/2019

كێ‌ مه‌کسیم گۆرگی دەخوێنێتەوە؟

شوان ئه‌حمه‌د

دیكتاتۆرو سستمە تۆتالیتاریەكان چەندێك لەكتێب‌و ئەهلی قەڵەم دەترسن، هێندەش باوەشیان بۆدەكەنەوەو پێویستیان پێیانە.
سەدەی بیستەم چەندە سەدەی دیكتاتۆرە گەورەو سستمە فاشیەكانە، هێندەش قۆناغی پەیوەندیە جەهەنەمی‌و كۆنكرێتیەكانی نێوان نوسەران‌و دەسەڵاتدارانە.. نمونەی ئەمجۆرە پەیوەندییە زۆربەئاشكرا لەدوای شۆڕشی ئۆكتۆبەرەوە، لەیەكیەتی سۆڤیەتی جاراندا دەبینین.
لەسایەی حوكمڕانی سستمی كۆمۆنستی ئەو وڵاتەداو بەبەهانەی سەپاندنی رێبازی ریالیزمی سۆسیالیستی، شەڕێكی گەورەو بێ‌ ئامان لەدژی گەورە داهێنەرانی یەكیەتی سۆڤیەتی جاران دەست پێدەكات.
بەجۆرێك بەهەشتی سوسیالیزم دەبێتە دۆزەخێك و ئەوانەی بەفەرمانی حیزب نانوسن‌و بەستایلەكانی (كرملین) كار ناكەن، یان لەژێر فشاردا بێدەنگ دەكرێن‌و خۆیان دەكوژن، وه‌ک(بیلا ئەخمە دۆلینا، ئانا ئەخماتۆف، سێرگی یەسەنین، مایاكۆڤسكی)، یاخود تیرۆری مەعنەوی دەكرێن‌و بێحورمەتیان دەرهەق دەكرێت، وەك: (جۆزیف باسترناك)ی خاوەن خەڵاتی نۆبڵ.
یان زیندانی دەكرێن‌و نەفی دەكرێن بۆ ناوچە چەپەك‌و دوورە دەستەكانی وەك سیبریا، لەم بارەیەوە (جۆزیف برۆدسكی) باشترین نمونەیەكە. شایەنی باسە (برۆدسكی)یش وەك شاعیرێكی گەورەو داهێنەر، لەساڵی 1987 دا خەڵاتی نۆبڵی پێدەدرێت. 
لەلایەكی ترەوە ژمارەیەكی تر لەنوسەران ناچاربوون سەری خۆیان هەڵگرن‌و لەتاراوگە بژین، (ئەلیكسەندەر سۆلژێنستین)نمونه‌یه‌که‌.
لەپای هەموو ئەوانەشدا كەسانێك هەبوون كەبەویژدانێكی ئاسوودەوە، لەناو ئەو سیستمە پڕ ناعەدالەتی‌و جەهەنەمیانەوە، وەك زمانحاڵی حیزب‌و ئایدۆلۆژیای ئەو سستمە تۆتالیتاریانە كاریان كردووەو لەبەرامبەر هەموو ئەو كارەساتانەدا بێدەنگ بوون‌و تەنها حەرفێكیان نەوتووە.
(ئەكسل ماكسیمۆفیتش یەشكۆف- 1868-1936)كەهەموومان بە (مەكسیم گۆرگی) دەیناسین، نمونەی ئەو نوسەرەیە كەباشترین تەعبیر لەپەیوەندی دێرینی نێوان مەعریفەو دەسەڵات دەكات.
(گۆرگی)ئەو پیاوەیە كەتێرمی ریالیزمی سۆسیالیستی پێشنیار دەكات‌و لەسەردەمی حوكمڕانی (جۆزیف ستالین) داو شێلگیرانە كاری بۆ دەكرێت‌و كاریگەریه‌کی زۆر خراپ لەسەر ئەدەبی جیهانی جێدێڵێت.
وێرانترین‌و قاتوقڕترین قۆناغێك لەتەمەنی ئەدەبی  میللەتێكدا لەسەدەی بیستەمدا، ئەو سەردەم‌و زەمانەیە كەڕێبازی ریالیزمی سۆسیالستی لەبرەودابووەو ئاقاری باڵادەست بووە لەو وڵاتانەدا.
ریالیزمی سۆسیالیستی ئەدەبێك بەرهەم دێنێ‌، سیخناخە بەدروشم بازی‌و بەڵێنی بێبناغە. ئەدەبێك سەرقاڵی خوڵقاندنی سۆپەرمان‌و پاڵەوانی بان مێژووییە. ئەدەبێك ئایندە وەك فیردەوس‌و سەر زەمینی نەمانی هەموو كێشەو ململانێیەك وێنا دەكات.
لەسەرەتایەوە تاكۆتایی مژدە پاوانی كردووە، مژدەی درۆو پڕ له‌ته‌فره‌. ئەدەبێك روكەش‌و بێ‌ قوڵایی. ئه‌و ته‌رزه‌ نوسینانه‌، هەر زۆر زوو بیر دەچنەوەو زوو دەمرن. لەو بەرهەمانەن كەلەسەر رەفەی كتێبخانەكان تۆز دەیانخوات.
لەو جۆرە نوسینانەن هەر کات سەردەمیان تێپەڕی، كەس نایانخوێنێتەوەو ئیلهام بەخشی نوسینی هیچ بەرهەم‌و نوسینێكی تر نابن لەدواڕۆژدا. 
ئەمڕۆ كێ‌ حەوسەڵەی خوێندنەوەی رۆمانێكی وەك (دایك)ی هەیە؟ كێ‌ تاقەتی باسكردنی پاڵەوانە دروستكراوەكانی ناو ئەو رۆمانەی هەیە؟ كێ‌ ئیقتیدا بەنوسینی ئەو جۆرە ستایلەی نوسین دەكات؟ ئەمە لەكاتێكدا كەتەوژمی ماركسیزم لەهەڵكشاندابوو، ئایدۆلۆژیستەكانی ئه‌م هه‌رێمه‌ی ئێمه‌، دەستاو دەست رۆمانی (دایك) یان دەگێڕاو وەكو یەكەم مەرجی رۆشنبیر بوون دەیانخوێندەوە.
کاتێک تازە بەكتێب‌و خوێندنەوە ئاشنا دەبووم، دەیان جار ئەو رستەیەم لەدەمی دەروێشەكانی ماركسیزم بیستووە كەدەیان وت: ئەوەی (دایك) نەخوێنێتەوە رۆشنبیر نییە..
لەو قۆناغەدا تاكە فیزەی داخڵ بوون بەدنیای ڕۆشنبیری‌و ڕۆشنبیر بوون، خوێندنەوەی ڕۆمانەكەم خوێن‌و ڕەزا گرانەكەی (مه‌کسیم گۆرگی) بوو، ئەو ڕۆمانەی دوای نۆ مانگ هەوڵدان هەر نەمتوانی تەواوی بكەم. 
بۆ من لەو سەردەمەدا رۆمانی (دۆزەخ)ی هێنری باربۆس و (زۆربا)ی كازانتزاكی‌و (خۆرهەڵاتی دەریای ناوەڕاست)ی عەبدولڕەحمان مونیف‌و (نامۆ)ی ئەلبیر كامۆو (من ئازادم)ی ئیحسان عەبدولقەدوس، سەدجار لە (دایك)ی گۆرگیپڕ چێژ ترو هونەری تر بوون. 
وەك چۆن ئایدیۆلۆژیای ماركسیزم قۆناغێكی لەمێژووی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی ئێمە وێرانكرد، بەو جۆرەش ئاقاری ریالیزمی ئیشتراكی گوزرێكی گەورەی لەدنیای ئەدەب‌و هونەرو رۆشنبیری ئێمەدا، گورزێك كەتاهەنوكەش ئاسەوارەكانی بەسەر دەق‌و نوسین‌و كایە جیاجیاكانی دنیای رۆشنبیری ئێمەوە دیارە.
كارێكی گرنگ‌و پێویسته‌ ڕۆشنبیرانی كورد لەسەر ئەو قۆناغە بووەستن‌و كاریگەریە نێگەتیڤیەكانی ئەو ئایدیۆلۆژیا‌و ئاقارە ئەدەبیە تاوتوێ‌ بكەن. پەیوەندی رۆشنبیریی كوردی بەئاقاری ریالیزمی ئیشتراكی‌و جیهان‌و دنیا بینی (مەكسیم گۆرگی) یەوە، یەكێكە لەو تەوەرانەی پێویستە رۆشنبیری كوردی ئاوڕی لێبداتەوەو لەسەری بوەستێ‌. 
(گۆرگی) زمانحاڵی ئایدیۆلۆژیایەكی تۆتالیتاری بوو، هەر بۆیە له‌گه‌ڵ بەلادا هاتن‌و پاشەكشەی ئەو ئایدیۆلۆژیایەدا، ئەویش پاشەكشەی كردو لەبیرچووەوە. ئەمڕۆكەس باس لەگۆركی ناكات‌و كەسیش ئامادە نیە، بۆیەكجاریش چییە رۆمانی (دایك) بخوێنێتەوە..
چەند گوناحن ئەو نوسەرانەی بەمردنی خۆیان و ئه‌و ئایدیۆلۆژیایانه‌ی ده‌ستی له‌پشتیانه‌، بەرهەمەكانیشیان دەمرێت‌و كتێبەكانیان لەسەر رەفەی كتێبخانەكان تۆز دەیانخوات‌و لاپەڕەكانیان زەرد هەڵدەگەرێت.