ماركیز .. ئەوەی لە بری هەموومان نووسی
ماركیز .. ئەوەی لە بری هەموومان نووسی
تەڵعەت تاهیر
هەمیشە لە ژیانی خوێندنەومدا رقم لە لەو كتێبانە بووە كە نەمتوانیوە بیانخوێنمەوە ، بە تایبەتی لە قۆناغی سەرەتای خوێندنەوەمدا ، چونكە پێم وابوو هەتا دەموچاوی ناشرینی ئەو كتێبانە مابن ئەوا كەمتەرخەمییەك لە رۆشەنبیریمدا دەمێنێ ! لە سەرووی ئەو نووسەرانە ، ئەوسا زۆر بە تایبەتی رقم لە گابرێل گارسیا ماركیز بوو ، دەمە و ئێواران لەسەر شۆستەكانی بن قەڵاتی هەولێرێ كتێبەكانی ماركیزم دەبینی و لەبەر خۆمەوە یەكدووجنێوم بەو نووسەرە شیوعیە دەدا و دەمپرسی چییە ئەو نووسەرە لە خۆباییە و كەی شایەنی خوێندنەوەیە ؟ هەتا رۆژێكیان بڕیارمدا كتێبێكی بكڕم ، ( لە ساتە وەختی شووم ) یەكەم كتێبی ماركیز بوو كە بتوانم نیو دیناری پێبدەم ، بە نابەدڵی بردمەوە ماڵێ و بیست لاپەڕەیەكم لێ خوێندەوە و بە دیوارم دادا و پەستی كردم ، رۆمانێكی وشكی ئەوتۆ كە خوێنەر تاقەتی خوێندنەوەی نییە ! پێم خۆش بوو كە بە دڵم نەبووە و ئێواران دەستم كردەوە بە گاڵتە پێكردنی ، ئەم رقە بێ پاساوە خایاندی تا رۆژێك لە گۆڤاری سەقافەی ئەجنەبی دیمانەیەكی ماركیزم خوێندەوە تیایدا بە تایبەتی باسی رۆمانی ( لە ساتە وەختی شووم ) دەكات و دەڵێت : ئەو رۆمانەم سێ جار دڕاندووە لەبەر ئەوەی كەشوهەوای ناو رۆمانەكە وەكو پێویست گەرم نەبوو ! لەو رۆمانەدا دنیا هێندە گەرمە كە كارەكتەرەكان تاقەتی قسەكردنیان نییە و خوێنەریش بێزار دەكات !
دوای دۆزینەوەی ئەو كلیلە سەر لە نوێ دەستم كردەوە بە خوێندەوەی رۆمانەكە و لە هەموو ژیانمدا كەم كتێب ئەو تامەی پێ بەخشیوم . دوای خوێندنەوەی رۆمانەكانی ( كەس نییە نامە بۆ ژەنراڵ بنووسێت ، رەشەبای كاغەز ، سەد ساڵ گۆشەگیری ، خۆشەویستی لە سەردەمی كۆلێرادا ، پایزی پەتڕێرك ، چەندانی دیكە ) گەیشتمە ئەو بڕوایەی كە تازە نووسەرێك ناتوانێت ماركیزم لێ بسەنێت . ماركیز ئەو وەرچەرخانە بوو كە تایدا سەلماندی بە جیهانیبوونی نووسین لە قوڵایی خۆماڵی بوونەوە دێت نەك بە پێچەوانەوە . لە مەینەتییەكانی ئەراكاتاكاوە كۆڵانەكانی گەڕەكی كورانی هەولێرم بیر دەهاتەوە ، ئێمە ساڵانێكە بە شوێن شیعری پەتی و بێ زیادەدا دەگەڕێن ، كەچی ماركیز لە رۆماندا ئیقتیساد لە وشەدا دەكات و رستەیەكی زیاد نانووسێت ! كەم نووسەر هەیە هێندەی ماركیز حسێب بۆ خوێنەری زیرەك بكات ، ئەو قەت خوێنەر بە گەمژە نازانێت و پەراوێز بۆ خوێنەر دەهێنێتەوە كە كەسەكانی ناو رۆمانەكە بە كەسەكانی خۆت بچوێنیت ! لەمەشەوە دەیەها ساڵ رێگەی نەدەدا رۆمانەكانی بكرێنە فیلمی سینەمایی نەبادا خوڵقاندنەكانی خوێنەر نەمێنن ، ماركیز دەیگوت ( لە كاتی خوێندنەوەی رۆمانی زۆربا بەدەست خۆت نییە دەموچاوی ئەنتۆنی كوین دێتە بەر چاوت ) بۆیە لێدەگەڕا هەموومان پاڵەوانەكان بە كەسوكار و خۆشەویست و نەیارەكانمان بچوێنین ، رێزی ماركیز بۆ خوێنەرەكانی هێندەبوو تا بڵێت ( چیرۆكی باش وەكو چیای سەهۆڵ وایە ، بەشێكی لە خوێنەر دیارە و سێ بەشی ونە ) رۆمانەكانی ئەوەندە شت لەودیو دێڕەكانەوە دەڵێت ، بەشی ئەوە بكات چەندین دەیەی دیكە خوێنەر بە شوێن بەشە نادیارەكانییەوە بگەڕێت .
گابرێل گارسیا ماركێز ، رۆماننووسی ناوداری جیهان ، لە ساڵی 1928 لە ناوچەی ئەراكاتاكای كۆلۆمبیا لە دایك بووە و خاوەنی خەڵاتی نۆبلی ئەدەبیاتە كە لە ساڵی 1982 پێی بەخشرا ، ناسراوترین و كاریگەرترین نووسەرەكانی جیهانە ، رۆمانەكانی بۆ زیاتر لە پەنجا زمان وەرگێڕدراون كە بەناوبانگترینیان رۆمانی سەد ساڵ تەنیاییە ، كە تیایدا مێژووی كۆلۆمبیا و ئەمریكای لاتین و مرۆڤایەتی كورتكردۆتەوە ، سەرەتای ژیانی ئەدەبیی خۆی بە رۆژنامەنووسی دەستی پێكردووە و دواتر رووی كردۆتە چیرۆك و رۆمان ، زیاتر لە پانزە ساڵ سیناریۆی فیلمی نووسیوە و بەشدارییەكی بەرچاوی هەبووە لە پەرەپێدانی فیلم و فیلمسازی لە ئەمریكای لاتیندا ، سەدەها وتاری هەیە لەبارەی چۆنیەتی نووسینی سیناریۆی فیلمەوە ، ماركێز كە باوكی ئەدەبیاتی واقیعی سیحری دەژمێردرێت ، ماوەیەكی زۆر و بە درێژایی دەیەها ساڵ ئەوەی رەتدەكردەوە كە رۆمانەكانی بكرێنە فیلم ، كەچی لەم ساڵانەی رابردوودا رۆمانە بەناوبانگەكەی ( خۆشەویستی لەسەردەمی كۆلێرا دا ) كرایە فیلم و كاردانەویەكی پۆزەتیڤانەی زۆری هەبوو لە لایەن رەخنەگرانی هونەرییەوە ، هەرچەندە مایەی سەرنج بوو كە ماركێز رێگەی داوە لە كۆتاییەكانی ژیانیدا یەكێك لە رۆمانەكانی بكرێتە فیلم .
بۆ ماوەی زیاتر لە 40 ساڵیش ، ماركێز رەتكردنەوەی بە فیلم كردنی رۆمانەكانی بۆ هۆكارێك دەگێڕایەوە ، كاتێ هەمیشە رایدەگەیاند كە روخساری پاڵەوانی فیلمەكان ، خەیاڵی خوێنەری رۆمانەكانم لەناو دەبەن ، هەمیشە دەیگوت : وەرن رۆمانی زۆربای نیكۆس كازانتزاكیس بخوێننەوە ، یەكسەر و بەشێوەیەكی بەردەوام لە كاتی خوێندنەوەی رۆمانەكەدا روخساری ( ئەنتۆنی كوین ) تان لەبەرچاوە ، كە لە فیلمی زۆربادا رۆڵەكە دەبینێت ، ناكرێت رۆماننووس رێگە بە كوشتن و بەرتەسككردنەوەی خەیاڵی خوێنەرەكانی بدات ، من دەمەوێت هەر یەكێك رۆمانێكی من بخوێنێتەوە ، بە ئارەزووی خەیاڵی خۆی روخساری كەسەكانی رۆمانەكە وێنا بكات ، نەك كەسایەتی و فۆرمی پاڵەوانی رۆمانەكانم یەكسان بن بە كەسایەتی و فۆرمی ئەكتەرێكی دیاریكراو ، ئەمە وێڕای ئەوەی كە فیلم و سیناریۆكان ناتوانن ئەو واقیعە ئەفسوناوییەی رۆمانەكان وەك خۆی بگوازنەوە ، ئەوەی لە رۆمانەكانمدا بە سیحر دەچێت ، لە فیلمدا وەكو درۆی لێدێت ، جیاوازی نێوان سیحر و درۆش ، جیاوازی نێوان راستی و مەنتیقە . لە وەڵامی هەموو ئەو پرسیارانەش كە باسیان لە گرنگی سینەما دەكرد بۆ ناساندنی بەرهەماكانی هەر نووسەرێك ، ماركێز دەیگوت : كەس هێندەی من گرنگی كامێرا نازانێت و زۆر حەزیشم لە سینەمایە و چەندین ساڵی تەمەنیشم بۆ سینەما تەرخان كردووە و دەیەها سیناریۆی فیلمم نووسیوە ، بەڵام لە خۆشویستی خوێنەرەكانم ئەم هەڵوێستەم وەرگرتووە ، چەنكە سرووشتی رۆمانەكانم وا دەخوازێت .
پێش ئەوەی ماركێز لە ڕێی رۆمانی ( سەد ساڵ تەنیایی ) لە جیهاندا بناسرێت ، چەندین چیرۆك و رۆمانی دیكەی بڵاوكردبۆوە و چەند خەڵاتێكیشی لەسەر ئاستی ناوخۆی كۆلۆمبیا وەرگرتبوو ، لەوانە رۆمانەكانی ( كەس نییە نامە بۆ كۆلۆنێل بنێرێت ) و ( لە ساتەوەختی شووم ) و ( چیرۆكی مردنێكی ئاشكرا ) و ( چیرۆكی دەریاوانە خنكاوەكە ) و چەندین رۆمانی تر . ئەوانەی ئەم رۆمانانە دەخوێننەوە ، دەزانن هەر هەموویان دواتر دەبنە بەشێك لە بەشەكانی رۆمانی سەد ساڵ تەنیایی ، كە بەیەكێك لە ناودارترین رۆمانەكانی سەدەی بیستەم دادەنرێت و ماركێز دەڵێت لە منداڵیدا ویستویەتی ئەم رۆمانە بنووسێت لە ژێر ناوی ( ماڵ ) دا ، بەڵام بۆ ماوەی زیاتر لە 30 ساڵ لە هەناویدا ماوەتەوە چونكە نەیدەزانی بە چ زمانێك و بە چ شێوازێك چیرۆكەكە بگێڕێتەوە ، تا دواتر و لە چركەیەكدا بە خەیاڵی هاتووە كە پێویستە بەو شێوازەی داپیرەی لە منداڵیدا چیرۆكی بۆ گێڕاوەتەوە رۆمانەكە بنووسێت ، بۆیە دەبینین هەموو رۆمانەكانی پێشتری هەوڵێك بوون بۆ نووسینەوەی سەد ساڵ تەنیایی . لەوێوە ماركێز دەبێتە خاوەن و رێبەری شێوازی واقیعی سیحری ، كە شێوازێكی تایبەتە لە فەنتازیا و هێشتنەوەی دەزوویێكی باریكە لە نێوان خەیاڵ و واقیع ، لەم شێوازەدا هەموو داڕشتنێك رەوایە بە مەرجێك خوێنەر بە درۆی تێنەگات ، ماركێز وێڕای ئەوەی لە رۆمانەكانیدا ژنێك لە باخچەكەیاندا بە چەرچەفێك دەفڕێت و دەریا بە شەمەندەفەر دەگوازرێتەوە ( وەك چۆن لە رۆمانی پایزی پەتڕیاركدا هاتووە ) كەچی سوورە لەسەر ئەوەی كە لە هەموو ژیانیدا دێڕێكی نەنووسیوە واقیعی نەبووبێت ! ئەم فەنتازیای داڕشتنە و ئەم سیحرەی لە رۆمانەكانیدایە وا دەكات بە ئەستەم بگوازرێتەوە سەر شاشەی سینەما بەبێ ئەوەی بینەر بە فیلمێكی فەنتازی نەزانێت ، ماركێز خۆی زۆر خۆشی بە فەنتازیا نایەت و دەڵێت : پێویستە نووسەر دەزووی واقیع لەگەڵ خوێنەردا نەپچڕێنێت .
ئەوانەی گرنگی دەدەنە هەواڵەكانی ماركێز ، دەزانن كە ماوەی چەندین ساڵە وەرشەیەكی كاری هاوبەشی هەیە بۆ چیرۆك و نۆڤلێت ، كە تیایدا لەگەڵ دەیەها چیرۆكنووسی لاو بەیەكەوە چیرۆك بەرهەم دەهێنن و بڵاوی دەكەنەوە ، بیرۆكەیەك دەهێنن و بە هەموویان بیر لە پەرەپێدانی دەكەنەوە و دواتر یەكێك لەو لاوانە دایدەڕێژێتە سەر كاغەز و دەسكاری دەكەن و دواتر كاركێز بە داڕشتنی كۆتاییدا دەچێتەوە , بەڵام ئەم وەرشەی كارە لە ماوەیی چەند ساڵێكی رابردوودا لەلایەن ماركێزەوە گۆڕا بۆ وەرشەی نووسینەوەی سیناریۆی تەلەفزیۆنی و سینەمایی ، لە كتێبێكدا كە بەم دواییە بە زمانی عەرەبیش بە ناوی ( چۆن چیرۆك دەگێڕیتەوە ) بڵاوبۆوە و لەلایەن صالح علمانییەوە وەرگێردراوە و ( دار المدی ) چاپی كردووە ، هەموو ئەو گفتوگۆو مشتومڕانەی وەرشەكە بڵاوكراوەتەوە ، كە تیایدا دەردەكەوێت كە ماركێز چەندە هۆگری سینەما و فیلمە ، ماركێز خۆی لە سەرتای گفتوگۆكانی وەرشەكە روونیدەكاتەوە و دەڵێت ، رۆژێكیان لە یەكێك لە تەلەفزیۆنكانی ئیسپانیدا پەیوەندییان پێوە كردم و داوای نووسینی سێزدە سیناریۆی تەلەفزیۆنیان لێكردم بە مەرجێك چیرۆكەكانیش بیرۆكە خۆم بن ، لەسەرتادا توڕەبووم و گوتك خۆ من بەرگدروو نیم تا قوماشم بۆ بێنن ، كەچی خاوەنی تەلەفزیۆنەكە بە هێمنیەوە گوتی : تۆ هەر وەرشەی چیرۆكت هەیە ، بۆچی ئەو چیرۆكانەی وەرشەكەت ناكەیتە سیناریۆش ، یەكسەر رەزامەندییم دەربڕی و بە كارێكی باشم زانی ، كوڕەكانیشم گوتیان تۆ هەر گلەیی لە سینەما و تەلەفزیۆن دەكەیت ، كەواتە هونەری خۆت بنوێنە و با بزانین تۆ چۆن كارەكان دەكەیت ، نایشارمەوەش كە حەزی كۆنی سیناریۆ نووسین هێشتا لە كونجێكی ناخمدا مابوو ، ئەوەبوو دەستمدایە پێكهێنانی ئەم وەرشەیە و ئێستا لەگەڵ گەنجەكاندا واقیعی پیری خۆم لەبیر كردووە و لەگەڵ لاوەكاندا لە وەهمی لەش ساغیدا دەژیم .
( خۆشەویستی لەسەردەمی كۆلێرادا ) ، یەكێكە لەو سێ رۆمانەی كە بەهرە و داهێنانی ماركێزی پێدەناسرێتەوە ، راستە ماركێز زیاتر لە پانزەی رۆمانی هەیە ، بەڵام ناسراوترینیان ، بریتین لە رۆمانەكانی ( سەد ساڵ تەنیایی ) و ( پایزی پەتریارك ) و ( خۆشەویستی لە سەردەمی كۆلێرا دا ) كە یەكەمیان دەربارەی گۆشەگیری و گرفت و پرسیارە ئەزەلییەكانی مرۆڤە بەرامبەر بە ململانێ و مانەوە ، دووەمیشیان دەربارەی دەسەڵات و دیكتاتۆرییەت و زوڵمی سیاسیەكانە ، ئەمەی دوایش لەبارەی خۆشەویستیەوەیە كە چۆن دەتوانێت سەرجەم بەربەستەكانی تەمەن ببڕێت و بگاتە جوانی . بەمەش رەخنەگرانی ئەدەبیی پێیانوایە كە ماركێز هەموو چەمكە گرنگەكانی ژیانی مرۆڤی داڕشتووە و لە بەوتەقەی داهێناندا تێكەڵی كیمیای بەهرەی كردووە و داهێنانی لێ هەڵێنجاون .
رۆمانی خۆشەویستی لەسەردەمی كۆلێرادا ، چیرۆكی كەسێك دەگێرێتەوە بەناوی ( فلۆرینتۆ ) كە حەز و خۆشەویستییەكی بێسنووری هەیە بۆ كچێك ناوی ( فیرمینا داسا ) یە ، ئەو كوڕە لە سەرتای ژیانیدا كارمەندی پۆستەیە و نامەیەك بۆ ماڵی فیرمینا دەبات و چاوی پێدەكەوێت و لەیەك ساتدا خۆشی دەوێت ، تا دەگەنە نامە گۆڕینەوە و دواتر باوكی كچەكە نامەكان ئاشكرا دەكات و كچەكەی دەنێرێتە گوندێكی دوور بۆ ئەوەی حەزەكەی لەیاد بچێت ، چونكە دەیەوێت كچەكەی شووێكی شایستە بكات و هاوسەرێكی هەبووی هەبێت دوای ماوەیەك كچەكە شوو بە دكتۆرێكی ناودار دەكات .، لێرەوە ئازار و موعاناتی كوڕە دەست پێدەكات و بڕیار دەدات تا لە ژیاندا بمێنێت چاوەڕێی مردنی مێردی خۆشەویستەكەی بكات ، بۆیە ماوەیەی زیاتر لە 50 ساڵ چاوەڕێی كچەكە دەكات ، تا رۆژێك مێردی ژنە دەمرێت و لە رۆژی یەكەمی پرسەكەدا دەچێتە بەردەمی ژنەكە و پەیمانی خۆشەویستی دووپاتدەكاتەوە ن ژنەكەش لێی توڕە دەبێت كە هێشتا جەستەی مێردی لە گۆڕەكەیدا سارد نەبۆتەوە كەچی ئەو هاتووە باس لە پەیمانی خۆشەویستی دەكاتەوە ، دواتر پیاوەكە نامەیەكی لێبووردن دەنوسێت و سەردانی دەكات ، دوای ماوەیەك داوەتی دەكات كە لەسەر یەكێك لەو كەشتیانەی كە ئەو خاوەنێتی و لە مامی بۆی ماوەتەوە گەشتێك بكەن و بەیەكەوە ئازارەكانیان لە یاد بكەن . ئەمە و گەشتێك بە ناو دەریادا دەكەن و بەیەكەوە لە ژوورێكدا بەیەك دەگەن و هەردووكیان تەمەنیان لەسەرووی حەفتا ساڵیەوەیە ، لەو سەردەمەش پەتای كۆلێرا لە وڵاتدا بڵاو ببۆوە و هەر كەشتیەك نەخۆشێكی كۆلێرای تێدابایە ئاڵایەكی زەردی بەرز دەكردەوە ، كاپتنی كەشتیەكە دەیزانی كە دوو نەخۆشی عەشق و ئەوینی باركردووە ، دەیویست كۆتایی ئەم گەشتە بزانێت و تا كەی لە دەریادا دێن و دەچن ، فلۆرینتۆ فەرمانی بە كاپتنی كەشتیەكە كرد كە ئاڵای زەرد هەڵبكات ، چونكە پەتای عەشق هیچی كەمتر نییە لە پەتای كۆلێرا ، ئەو كاتەیش كە فیرمینا لێی دەپرسێت تا كەی ئەم گەشتە درێژەی دەبێت ، وەڵامی ئەم پرسیارە زیاتر لە پەنجا ساڵ دەبوو لای ئامادە بوو : بۆ هەتا هەتایە .
سەبارەت بەم رۆمانە ماركێز دەڵێت كە چیرۆكەكە لە خۆشەویستی دایكی و باوكی هەڵێنجراوە ، بێگومان بە ئاوێتە كردنی ئەزموونەكانی خۆیشی ، ئەم رۆمانە بە یەكێك لەو رۆمانە سەركەوتووانە دەژمێرێت كە تیایدا چیرۆكی خۆشەویستتیەكی راستەقینە دەگێڕێتەوە . لە وەڵامی ئەو پرسیارەی كە بۆچی ماركێز رێگەی بە فیلم كردنی ئەم رۆمانەی داوە ، دەڵێت : ئەم رۆمانەم بە جیا لەوانی دیكە دەتوانرێت بچێتە ناو چوارچێوەی سیناریۆوە ، چونكە پەیوەستە بە حاڵە مرۆییە روونەكانەوە ، دەكرێت سینەماش بەشدار بێت لەو هەڵمەتە ئەدەبییەی كە دەیەوێت بیسەلمێنێت كە دنیا وێڕای پەتاكان ، وێڕای ماڵوێرانییەكان ، وێڕای ئاژاوەكان ، هێشتا بە كەڵكی بەرهەم هێنانی جوانی و خۆشەویستی دێت .