جیهان لە باوەشی کتێبدا
شلێر ڕەشید
نووسین بە شێوەیەک لە
شێوەکان ئاوێنەی ڕووداوەکانی ژیانە، ئەو ڕووداوانەی کە ڕوویان داوە یان ڕوو دەدەن،
هەروەها ڕێگەیەکە بۆ گرێدانەوەی دوێنێمان بەمڕۆوە و ئەمڕۆمان بە سبەینێوە. هەر
کۆمەڵگەیەکیش درکی بە گرنگی کتێب و نووسین کردبێت ئەوە بە دڵنیاییەوە توانیویەتی
ڕۆشنتر بڕوانێتە مێژووی خۆی و داهاتووشی ڕۆشنتر دەرکەوێت. هەر زمانێکیش خۆی
نەنووسیبێتەوە وەک لە مێژوودا دەردەکەوێت هەلی مانەوەی لە دەست داوە، وەک لە زانست
و مێژووی زمانناسیدا دەیبینین کە چەندین زمان بە یەکجاری سڕاونەتەوە و هیچ
شوێنەوارێکیشیان نەماوەتەوە.
کۆمەڵەگەی زیندوو بە
چاوێکی گرنگەوە دەڕوانێتە کتێب و نووسین و هەمیشە وەک فاکتەرێکی گرنگ بۆ چوونە
پێشەوەی هۆشیاری کۆمەڵگە و تاکەکانی دەیناسێنێ و لەم سۆنگەیەوە کارئاسانی گەورە دەکات
بۆ دەست ڕاگەشتن بە دونیای کتێب و نووسین.
***
جگە لەو ئیحساساتە خودیانەی
هەمانە لەگەڵ نووسیندا بە تایبەت لە بواری ژانرە ئەدەبییەکاندا کە لە مێژووی کۆن و
نوێدا بەشێکی دانەبڕاو بووە لە ئینسان، نووسین بۆ خۆی گواستنەوەی زانیاری و زانینە
جۆراوجۆرەکان بووە لە سەردەمە جیاوازەکاندا بۆ سەردەمی ئێستامان. لەم ڕێیەوە لە شارستانییەکانی
پێش خۆمان گەیشتووین و زانیاریمان پەیدا کردووە لە چۆنیەتی ژیان و خەون و ئارەزو و
دونیابینی و شەڕەکانیشیان. نووسین جگە لە ڕۆڵە مێژووییەکەی کاریگەرییەکی گەورەی
هەیە بەسەر زەینی کۆمەڵگەوە و دەسەڵات و ناوەندە ڕۆشنبیرییەکان و دەتوانن لەو ڕێیەوە
ئاراستەکانی کۆمەڵگە بگۆڕن بە ئاڕاستە جیاوازەکاندا.
لە پەیوەست بە مێژووی
دووری خۆشمانەوە وەک کورد جگە لەو نووسینانەی ڕۆژهەڵاتناسەکان بۆ ناسینی بەشێک لە
مێژوومان، دەگەڕێینەوە سەر شەرەفخانی بەدلیسی و ئەحمەدی خانی و... ئەگەر ئەم
نووسینانە دەربکرێت لە مێژومان دەبینین چ کەلێنكی گەورە ڕوو دەدات لە نێوان دوێنێ و
ئەمڕۆماندا.
خوێندنەوە هێزی تەرکیزکرنت
بەهێز دەکات و چالاکی بە مێشک دەکات و دەبێتە هۆی زیادکردنی بیری شیکارکاری و دانی
خۆشییەکی بە خۆڕایی بە مێشک و جەستە، پێویستە نووسین و خوێندنەوە پەیامێکی ئینسانی
بگەیەنێت و لەو ئەزموونی گەڕانەدا فێری جۆرەها شت ببیت لە جۆرەها لایەنی جیاجیاوە.
لە نێوەندی خوێندنەوەدا بە
نێو شتگەلێکی نوێدا تێدەپەڕیت، زانیاری نوێت دەست دەکەوێت، ڕێگەیەکی نوێ فێر دەبیت
بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان و زیاتر تێگەیشتن لە دنیا بە شێوەیەکی جیاواز، خوێندنەوەی
کتێبی باش درووستکردنی پەیژەیەکی پتەو و بەهێزە بۆ سەرکەوتن بەرەو سەرەوە و گەیشتن
بە ئامانجەکانت.
وەرگێڕانیش لە ڕووی گرنگییەوە هیچی کەمتر نییە لە نووسینی لۆکاڵ ئەگەر زیاتریش
نەبێت، چونکە بۆ خۆی کردنەوەی دەرگای جیاوازە بەسەر کۆمەڵگەدا، دەست ڕاگەشتنە بە
ئەزموون و زانیاری نوێ. لە وەرگێڕانیشدا پێویستە بزانین دەست بۆ چ کتێبگەلێک
دەبرێت بە تایبەت لە بواری ئەدەب و سیاسەتدا. ئەو بابەتەی کە وەری دەگێڕیت پێویستە
پەیامێکی ئینسانی بگەیەنێت، ڕۆڵی ژن و پیاوی
تێکۆشەری تێدا بەرجەستە بێت کە بە ڕوح جەنگابن یان بجەنگن بۆ داکۆکی لە ئازادی و
یەکسانی و مرۆڤایەتی دوور لە هەر بەرژەوەندییەکی تاکەکەسی، دوور لە دەرخستنی ڕۆڵی
زەلیلی دایکان و کچان و گریان و پاڕانەوە، ڕۆڵی کچ و ژن قارەمانانە دەربکەوێت وەکو
ژنانی گەریلای ئەمڕۆ.
ڕۆڵی ژن و میهرەبانییەکانیان نیشان بدرێت، وەکو مامۆستای فێرکەر و دکتۆری
چارەسەرکەر و نووسەری بەخشندەی زانست نیشان بدرێت. جگە لەوەی کە کتێب سوودبەخشە لە
هەمان کاتدا کتێب هەیە کاتت بە فیڕۆ ئەدات و زیانبەخشەو فریودەرە، توشی لادانت
دەکات و دەبێتە هۆی گەوجاندنی کۆمەڵگە، پێویستە خۆمان دوور بگرین لە خوێندنەوە و وەرگێڕانی
ئەو جۆرە کتێبانە.
برتولت برێشت سەبارەت بە گرنگی نووسین دەڵێت: "چۆن"نووسین دەتوانێت ئاوەدانی بێنێت ئاواش دەتوانێت وێرانی لەگەڵ خۆیدا بێنێت."
برێشت دەڵێت: "نووسەرەکان ناتوانن بە پەلە بنووسن، چونکە دەسەڵاتەکان شەڕی پێ
هەڵدەگیرسێنن،
بۆیە نووسین بیرکردنەوەی زیاتری دەوێت."