رێژەی شێرپەنجەی مەمك لە هەرێمی كوردستان چەندەو چۆن چارەسەر دەكرێت؟

تەندروستی 27/08/2018



چاودێر- تابان رەزا:
شێرپەنجەی مەمك یەكێكە لە هەرە شێرپەنجە بەربڵاوەكان لەجیهاندا  كە لەئەنجامی   گەشەكردنێكی لە رادەبەدەری خانەكانەكانی مەمكە دروست دەبێت و زیاتر لەژنان توشیان دەبێت،  لای خۆشیەوە، عەلی زوهدی بەرێوەبەری كارگێری كلینیكی نەخۆشیەكانی  مەمك، ئاماژە بەوەدەكات، سەنتەرەكە دەستنیشان و چارەسەری نەخۆشیەكانی مەمەكی تێدا دەكرێت و زۆربەی پزییشكەكان ژنن،  لەوبارەیەوە د. هەڵوان عەبدولڕەحمان، شارەزا لە چارەسەركردنی نەخۆشیەكان مەمك، دەڵێت"شێرپەنجەی مەمك یەكێكە لەو شێرپەنجانەی كە چارەسەر دەكرێت و لە قۆناغی یەكەمدا لە 90% یان  بەتەواوەتی چاك دەبنەوە". 

شێرپەنجەی مەمك لەئەنجامی چی روودەدات؟
د. هەڵوان عەبدولڕەحمان، پسپۆڕی نەشتەرگەری گشتی و شارەزا لە چارەسەركردنی نەخۆشیەكانی مەمك، ئاماژەبەوە دەكات، شێرپەنجەی مەمك بریتییە لەگەشەكردنێكی شانەكانی مەمك بەبێ كۆنتڕۆڵ و لە رادەبەدەر، خانەكانی لەشی ئێمە بە بەردەوامی لە گەشەكردندان بەڵام گەشەكردنێكی ئاسایی كە خانەی كۆن دەمرێت و خانەی تازە دروست دەبێتەوە، هەربۆیە كە گەشە زیادبو خانەكە واز لە هەموو ئەركەكانی خۆی دەهێنیت و بەردەوام لەگەشەكردندا دەبێت و كۆنترۆڵ لە دەست دەدات.


                                  هۆكارەكان

ئەو پسپۆڕە، باس لەوەدەكات، شێرپەنجەی مەمك زیاتر پەیوەستە بە ژنانەوە و تەنها لە 1% پیاون توشی شێرپەنجە دەبن،  تاوەكو تەمەن زیاتر بێت شێرپەنجەی مەمك زیاترە، بونی هۆكاری بۆماوەیی، هەندێ هۆكار كە ژنان خۆیان دیاری دەكەن، ئەو ژنانەی كە منداڵیان زیاتر دەبێت وشیر زیاتردەدەن و ئەوانەی وەرزش دەكەن و لەشێكی رێكوپێكیان هەیە كەمتر توشدەبن، بەڵام  بەكارهێنانی حەبی مەنع و هۆڕمۆنات بۆ رێكردنەوەی سوڕی مانگانە هۆكارێكی یارمەتیدەرە بۆ توشبون، مەی خواردنەوە، هەروەها ئەو ژنانەی لە تەمەنێكی منداڵیدا دەكەونە سورڕی مانگانە یان درەنگ  لە سوڕی مانگانە تەواودەبن ئەگەری توشبونیان زیاترە، یان ئەو ژنانەی لە دوای تەمەنی 35 ساڵیەوە یەكەم منداڵیان دەبێت، هەروەها ئەو ژنانەی مەمكیان توندە.


ئایا دەكرێت هەموو گرێیەك شێرپەنجەی بێت؟
د. هەڵوان عەبدولڕەحمان، دەڵێت" كە دەوترێت گرێ واتە گەشەی زیادە هەمو گەشە زیادەكانیش شێرپەنجە نیە، گرێكانیش بەپێ تەمەنەكان دەگۆڕێت  لە خوار تەمەنی 20 ساڵیەوە  توشی گرێیەك دەبن  پێدەوترێت گرێ ڕیشاڵی، ئەم گرێیانە زۆر دەگمەنە توشی شێرپەنجە بن، هەروەها بەپێ تەمەنەكان رێژەی شێرپەنجە لەگرێكاندا دەگۆڕێت، لە تەمەنی20 - 30 ساڵیدا لە 1000 ژندا ئەگەری هەیە 10 كەسیان توش ببن، لە  30-40 ساڵیدا وردە وردە زیاد دەكات لە 100 ژندا ئەگەر گرێیان هەبێت لە 7-8%   شێرپەنجە دەردەچێت، لە دوای  تەمەنی 40 ساڵیەوە ئەگەری توشبون زیاد دەبێت ئەگەر 100 ژن گرێی هەبێت  15-20 شێرپەنجە دەبێت، 80-85 گرێی سادە دەردەچێت، شێرپەنجەی مەمك یەكێكە لەو شێرپەنجانەی كە چارەسەر دەكرێت  لە قۆناغی یەكەمدا 90% یان بەتەواوەتی  چاك دەبنەوە" 


                                    نیشانەكان
ئەو پزیشكە پسپۆڕە، رونیدەكاتەوە، شێوازی شێوەی مەمكەكە دەگۆرێت، ئەو مەمكەی گرێیەكەی تێدایە گەورە بوە  و لایەكی بەرزبۆتەوە یان لایەكی قوپاوە و چوە بەناودا، گۆی مەمكەكە چوە بەناودا  یان داخوراوە و برینی لەسەر دروستبوە، ئازاری زۆر بەكەمی هەیە، هەندێ جار لە گۆی مەمكەوە تەڕایی هەیە كە ئەویش سەوز یا زەرد یا شیری بێت ترسناك نیە،  ئەگەر خوێنی لەگەڵ بێت ترسی هەیە، زۆر كات توشبوەكانی شێرپەنجە هەست بەهیچ ناكەن.
رێژەی توشبون لەچ ئاستێكدایە؟
ناوبراو وتیشی، كەباسی زیادبونی رێژەی توشبن بەشێرپەنجە دەكرێت، بەهیچ شێوەیەك رێژەی توشبون زیادی  نەكردوە، بەڵكو رێژەی خەڵك زیادی كردوە، تا خەڵك زیاتر بێت نەخۆشی زیاتر دەبێت، هەروەها بەشێكی تری  پەیوەندی بە درێژی تەمەنەوە هەیە.


ژنان چۆن پشكنینی پێشوەختە بۆ خۆیان بكەن؟
د. هەڵوان عەبدولڕەحمان، ئاماژەی بەوەشكرد، پێویستە ژنان لە دوای تەمەنی 20 ساڵیەوە هەمو مانگێك پشكنین بۆ مەمكی خۆیان بكەن  لەبەر ئاوێنە سەیری مەمكی خۆی بكات، پاشان دەستی لێبدات  و گۆیی مەمكەی بگوشێت بزانێت هیچی لێنایەت، پاشان ئەو دەستنیشانەی كە لەلایەن پزیشكەوە  دەكرێت لە دوای تەمەنی 30 ساڵەوە باشترە ژن هەر سێ ساڵ جارێك لە دوای تەمەنی 40 ساڵیەوە یەك ساڵ جارێك لەلای پزیشك پشكنین بكات، هەر نەخۆشێك نیشانەكانی شێرپەنجەی مەمكی  تێدا بێت  بۆ دەستنیشانكردن  دەستبەجێ مەمۆگرافی یان سۆنەر و هەندێی جار تیشكی تەنوری بۆ دەكرێت، بۆ دڵنیابونەوەش تا وەكو پشكنینی شانەی بۆ نەكرێت دڵنیانابنەوە لەوەی شێرپەنجەیە   


                                 چارەسەرەكان
د. هەڵوان عەبدولڕەحمان، باسی لەوەشكرد شێرپەنجەی مەمك دەكرێت بە چوار قوناغەوە، لە قۆناغی یەكەمدا شێرپەنجەكە لەناو مەمكە بڵاو نەبۆتەوە، دووەم تا بنباڵ رۆشتوە بەڵام بنباڵەكەی نەگرتوە، سێیەم  لە بنباڵەكەدا هەیە و زۆری گرتوە، قۆناغی چوار بەناو هەموو لەشدا بڵاوبۆتەوە، چارەسەرەكە نەشتەرگەری و چارەسەر بەدەرمان  كە لەوانەیە هۆڕمۆنی یا كیمیایی  و چارەسەر بەتیشكە. 


                       ئامانج لەكردنەوەی سەنتەری نەخۆشیەكانی مەمك
بەڕێوەبەری كارگێری كلینیكی  نەخۆشیەكانی مەمك، دەڵێت" سەنتەری مەمك لە ساڵی 2007 وە لەشاری سلێمانی دامەزراوە، سەنتەرەكە دەستنیشان كردن و چارەسەری نەخۆشیەكانی مەمكەی تێدا دەكرێت، ئامانج لەكردنەوە و دروستبونی ئەم سەنتەرە  بۆ خزمەتكردنی ژنانە تابتوانن لەرێگەی سەنتەرەكەوە پشكنینی مەمكیان بۆ بكرێت، هەروەها ئەو ژنانەی كە تائێستا شەرمیان لەوەكردوە بچنە لای پزیشك بۆ پشكنینی مەمكیان، لەم سەنتەرەدا زۆربەی پزیشكەكان ژنن و رۆژانە 100 -150 كەس سەردانی سەنتەرەكە دەكەن، خۆشبەختانە لە پارێزگاكانی تری هەرێم سەردانی سەنتەرەكە دەكەن. 


        تاچەند ئامێرەكانی سەنتەرەكە لەئاستی پێویستیدان
  عەلی زوهدی كاكە ڕەش، باس لەوەدەكات،  لەناو سەنتەرەكە ئامێری سۆنەر و دوو ئامێری مەمۆگرافی و چەند شتێكی تر كە لەژێر ئامێرەكانی وەك سۆنەر و مەمۆگرافی دەكرێت وەك fnn    كۆربایسی و سترۆتایت، هەمو ئەو ئامێرانەی كەلەدەرەوە هەیە لێرەش هەیە،  كە تایبەتە بەنەخۆشیەكانی مەمك.
ناوبراو وتیشی، مەرج نیە ئەوانەی سەردانی سەنتەرەكە دەكەن توشی شێرپەنجە بوبن، داوا لەژنان دەكەین لەهەر تەمەنێكدان بەردەوام چاودێری خۆیان بكەن و سەردانی سەنتەرەكە بكەن بۆئەوەی پشكنینی پێشوەختەیان بۆ بكرێت.
 بە پێ وتەی  بەرێوەبەری كارگێری كلینیكەكە، لە ساڵی 2016  دا 6 هەزارو 673 كەس سەردانیان كردوە كە  تەنها46 یان توشی شێرپەنجە بون، بەراورد بە ساڵی 2017، 12 هەزارو 5 ژن  سەردانی سەنتەرەكەیان كردوە107 ژنیان شێرپەنجەی مەمكیان بوە، لە ماوەی  دوساڵدا تەنها 3 پیاو توشی شێرپەنجەی مەمك بون، هەتاوەكو رێژەی سەردانیكردن زۆر بێت بەدڵنیاوەیە شێرپەنجەش زیاد دەكات، ئەوەش بەو مانایە نیە كە شێرپەنجە زیادی كردوە، بەڵكو پەیوەندی بە رێژەی سەردانیكردنەوە هەیە.
 لەهەمان كاتدا بەپێ ئەو ئامارانەی دەست چاودێر كەوتوە لەساڵی 2016  دا 357 كەس توشبوە 7 یان پیاو بە 350 ژن بوە، بەساڵی 2017 تا 15/12 هەمان ساڵ  428 كەس توشی شێرپەنجەی مەمك بون كە 9 كەسیان پیاو بوە  419 یان ژ نبوە.